İzmir'de toplu taşımacılık

Metronun Çankaya istasyonu.

Alsancak Garı'nda bir İZBAN treni.

Karşıyaka tramvayının bir treni.

İzmir metrosunun temeli Aralık 1994'te atıldı.[1] Ağustos 1996'da ilk tren setleri teslim edildi.[1] Nisan 2000'de tamamlanan ilk aşama, 22 Mayıs 2000'de hizmete girdi.[1][2] Metronun ilk aşamasında on istasyon bulunmaktaydı.[1] 2012 ve 2014'teki genişletmelerle bu sayı on yediye çıkarken hat uzunluğu 20 kilometre oldu.[3] Gelecekte yapılacak genişletmelerle mevcut tek hattın Bornova'nın merkezine ve batıda Güzelbahçe'ye uzatılması, Buca, Gaziemir, Kemalpaşa ve Menemen'e ise dört yeni hat inşa edilmesi planlanmaktadır.[4]

Seferler yoğun saatlerde beş dakikada bir düzenlenirken en uzun sefer aralığı on dakikadır.[5] Taşınan yolcu sayısı 2018 yılında 120 milyon seviyesindeydi.[6]

İzmir Büyükşehir Belediyesi ve TCDD'nin ortaklığında kurulan İZBAN, 30 Ağustos 2010'da faaliyete geçti.[7] Son genişletme 8 Eylül 2017'de tamamlandı.[8] Aliağa-Selçuk arasındaki 136 kilometrelik hat üzerinde kırk bir istasyon bulunmaktadır.[9] Bunlardan dördü yer altında, gerisi yer üstündedir.[9] Hattın 2030'a kadar kuzeyde Bergama'ya, güneyde ise Tire, Ödemiş ve Bayındır'a uzatılması planlanmaktadır.[4]

İzmir'de ilk tramvay 1 Nisan 1880'de faaliyete geçti.[10][11][12] Alsancak'ta, Karşıyaka'da ve Göztepe-Konak arasında atlı tramvay hatları bulunmaktaydı.[12][13] 18 Ekim 1928'de Göztepe-Konak hattı elektrikli hâle getirildi.[12] 31 Ekim 1928'de ise şehirdeki atlı tramvay seferleri son buldu.[12] İzmir'deki tramvaylar 7 Haziran 1954'te tamamen kaldırıldı.[12]

Nisan 2015'te yapımına başlanan Karşıyaka tramvayı, 11 Nisan 2017'de hizmete girdi.[14] İnşaatı Temmuz 2015'te başlayan Konak tramvayı ise Mart 2018'de açıldı.[15] Karşıyaka tramvayının Çiğli'ye uzatılması, Girne'ye ise 4,4 km uzunluğunda ve on duraklı yeni bir hat yapılması planlanmaktadır.[4]

İzmir'de ilk otobüsler 1932 yılında hizmete girdi.[12] İzmir Büyükşehir Belediyesine bağlı olan ESHOT Genel Müdürlüğü, 1943'te kuruldu.[16] Mart 2019 itibarıyla filosunda 1.572 tane otobüs bulunmaktadır.[17] Eylül 2020 itibarıyla hizmet verdiği hat sayısı 332'dir.[18] Nisan 2017'de filosuna 20 adet elektrikli otobüs katarak Türkiye'nin ilk elektrikli otobüs filosunu kurdu.[19][20][21] Ulaşım hizmeti veren bir diğer kuruluş da yine belediye bünyesinde bulunan İZULAŞ'tır.[22] Filosunda 300 otobüs bulunmaktadır.[22]Aralık 2019 İtibarıyla taşımacılık kooperatiflerini tek çatı altında toplayan İZTAŞIT projesi devreye girmiş, bünyesindeki 28 araçla şuanda sadece Seferihisar bölgesinde hizmet vermektedir.[23]

Kordon'a nostaljik tramvay hattı yapılacağı Temmuz 2020'de duyuruldu.[24] İzmir Limanı ile Cumhuriyet Meydanı arasında inşa edilen 1.660 metre uzunluğundaki nostaljik tramvay hattı 9 Eylül 2020'de hizmete girdi.[25] Üç adet elektrikli ve lastik tekerlekli aracın çalıştığı hatta İzmir Limanı, Alsancak Vapur İskelesi, Gündoğdu Meydanı ve Cumhuriyet Meydanı olmak üzere dört durak bulunmaktadır.[25] İki yönünde de sürücü kabini bulunan araçlar 28 koltuklu ve tek vagonludur.[25]

İzmir'in ve Türkiye'nin ilk troleybüs hattı, 28 Temmuz 1954'te Konak-Güzelyalı arasında işlemeye başladı.[26] Şehirde toplam dokuz farklı troleybüs hattı bulunmaktaydı.[27] Günümüzde Ahmed Adnan Saygun Sanat Merkezi'nin olduğu yerde troleybüs garajı vardı.[28] İstanbul'da 1961'de hizmete giren troleybüs hatları 1984'te kaldırılınca araçlar İzmir'e satıldı.[29] Temmuz 1992 tarihinde İzmir'deki troleybüslerin de trafikten çekilmesiyle Türkiye'de troleybüs kullanımı sona erdi.[16][30]

İZDENİZ'in işlettiği bir yolcu gemisi.

İzmir Körfezi'nde ilk vapur seferleri, İzmir Hamidiye Vapur Şirketi tarafından Şubat 1884'te başlatıldı.[31][32][33] O yıllarda kullanılan iskeleler ahşaptı.[32] 1915 yılına ait verilere göre Konak-Karşıyaka hattından yıllık 1.100.000 kişi yararlanırken Konak-Güzelyalı arasında 900.000 yolcu taşındı.[32] 1908 yılında şirket hisselerini alan Belçikalılar, şirketin adını da değiştirdi.[32] 1925 yılında İzmir Liman ve Körfez işleri adlı kamu ağırlıklı bir şirket, taşımacılık işini devraldı.[32] Daha sonra Türkiye Denizcilik İşletmeleri körfezdeki ulaşımdan sorumlu hâle geldi.[32][34] O dönemde altı hatta günlük altmış sefer düzenlenmekteydi.[34] 2000 yılında ulaşım işini İzmir Büyükşehir Belediyesi devraldı.[34] Günümüzde belediyenin kurduğu İZDENİZ adlı şirket körfezdeki ulaşımı sağlamaktadır.[34] 2000'lerin başında sekiz yolcu gemisi ile hizmet verilirken 2020 yılı itibarıyla dördü Turyol'dan kiralanan toplam yirmi gemiyle on bir hatta iki yüzden fazla sefer düzenlenmektedir.[34] Körfezde dokuz iskele bulunmaktadır.[35] Son olarak Ağustos 2015'te Foça, Temmuz 2016'da Mordoğan, Haziran 2017'de de Urla seferleri başladı.[36][37][38][39] Geçmişte Güzelbahçe ve Karaburun'a konan seferler, yolcu azlığı nedeniyle iptal edildi.[40][41] Mayıs 2018'de Güzelbahçe'ye yeniden vapur seferleri başlatıldı.[42] 2019 yılında 18.018.826 yolcu taşındı.[40]

Arabalı vapur seferleri Bostanlı-Üçkuyular arasında 20 dakikada bir gerçekleştirilmektedir.[43][44][45] İZDENİZ, dört arabalı vapur ile hizmet vermektedir.[34] Vapurlar 78,9 metre uzunluğunda olup 71 araç ve 450 yolcu kapasitelidir.[46] Günde yaklaşık 2.500 araç taşınmaktadır.[34] 2019 yılında 1.020.522 araç taşındı.[40]