Çok sporlu etkinlik
Çok sporlu etkinlik, genellikle birden fazla günde düzenlenen, çeşitli spor dallarında yarışan genellikle farklı milletlerden bireysel veya takımlı sporcuların katıldığı birçok müsabakanın yapıldığı spor etkinliğidir. Uluslararası çapta düzenlenen ilk büyük ve modern çok sporlu etkinlik, 1896'da düzenlenen Yaz Olimpiyatları'dır.
Olimpiyatların ardından çeşitli yerel çok sporlu etkinlikler düzenlenmeye başlandı. Birden fazla güne yayınlan etkinlikler, önceden belirlenen ev sahibi şehir veya ülkede düzenlenmektedir. Ülkeler, bu etkinliklere bireysel veya takım halinde yarışan sporcular göndermektedir. Katılımcılar ise yarıştıkları müsabakaları birinci tamamlamaları halinde altın, ikinci veya üçüncü tamamlamaları halinde ise sırasıyla gümüş ve bronz madalyanın sahibi olmaktadır. Başta Olimpiyatlar olmak üzere çoğu yarışma dört yılda bir yapılırken, küçük bir kısmı ise yıl aşırı düzenlenir.
Tarihçe
İrlanda'daki eski bir yerleşim yeri Telltown'un yakınlarında MÖ 1829 yılında düzenlenen Tailteann Oyunları, tespit edilmiş en eski çok sporlu etkinliktir. Otuz gün kadar süren oyunlarda çeşitli sporların yanı sıra koşu ve taş fırlatma yarışmaları yapılırdı. Günümüzdeki Modern Olimpiyat Oyunları'nın atası olarak kabul edilen ve ilk olarak MÖ 776'da düzenlenen Antik Olimpiyat Oyunları, sadece koşu yarışmaları içermekteydi.[1] Sonraki yıllarda ise çeşitli spor dalları oyunlara dahil edilmeye başlandı.
Klasik dönemde Avrupa'da düzenlenen çok sporlu etkinlikler aşağıdaki gibidir:
- Panhelenik Oyunları:
- Pifi Oyunları, ilk olarak MÖ 527'de, Delfi'de düzenlendi. Dört yılda bir organize edildi.
- Nemea Oyunları, ilk olarak 516'da, Argolid'de düzenle. İki yılda bir organize edildi.
- İstmiya Oyunları, İlk olarak 523'te, İstmiya'da düzenlendi. İki yılda bir organize edildi.
- Roma Oyunları, Yunanların oyunlarının aksine bu oyunlarda koşu ve taş fırlatmanın önemi azalmış, Yunan sporlarından savaş arabası yarışları ve güreş ile birlikte Etruryalılara has gladyatör dövüşleri esas sporlar olarak yer almıştı.
Olimpiyat Oyunları
İlk modern çok sporlu etkinlik; 1894 yılında kurulan Uluslararası Olimpiyat Komitesi tarafından 1896'da Olimpiyat Oyunları adıyla Yunanistan'ın başkenti Atina'da düzenlendi. İlk oyunlardan itibaren dört yıl arayla düzenlenen etkinlikler, 1924 yılında yaz ve kış sporlarının ayrı ayrı düzenlenmesini sağlamak amacıyla ikiye ayrıldı. Aynı yıl hem Yaz hem de Kış Olimpiyatları düzenlenmeye başlansa da 1994 Kış Olimpiyatları ile birlikte bu düzen değiştirildi ve her Yaz Olimpiyatları'ndan iki yıl sonra Kış Olimpiyatları tertip edilmeye başlandı.
Paralimpik Oyunları
Fiziksel engelliler için düzenlenen en büyük çok sporlu etkinlik olan Paralimpik Oyunları, 1989'da kurulan Uluslararası Paralimpik Komitesi tarafından organize edilmektedir. İlk olarak 1960'ta, İtalya'nın başkenti Roma'da düzenlenen oyunlar, 1976 Paralimpik Kış Oyunları'ndan itibaren yaz ve kış sporları için ayrı ayrı tertip edilmeye başlandı.
Diğer etkinlikler
20. yüzyılın başlarında, başka birçok sporlu etkinlik olan Kuzey Oyunları düzenlenmeye başlandı. İskandinavya'da düzenlenen bu etkinlikte, sadece kayaklı koşu ve sürat pateni gibi kış sporları yer almaktaydı. Son olarak 1926'da düzenlenen etkinlikler, sonraları yerini Kış Olimpiyatları'na bıraktı.
1920'lerde, birtakım yeni çok sporlu etkinlikler düzenlenmeye başlandı. 1920'de Sovyetler Birliği tarafından Olimpiyatlara karşılık olarak Spartakiad adı altındaki oyunlar yapıldı. 1922'de, günümüzdeki Dünya Üniversite Oyunları'nın öncüsü sayılan University Olympia adındaki yarışma yapıldı. Sonraki yıllarda ise Asya Oyunları ve Güney Amerika Oyunları gibi bölgesel çapta olan çok sporlu etkinlikler kuruldu.
Başlıca çok sporlu etkinlikler
Dünya çapındaki etkinlikler
- Olimpik olmayan sporlar için düzenlenen çok sporlu etkinlikler
- Dünya Oyunları, ilk olarak 1981'de, Olimpiyatlarda yer almayan sporların yer aldığı bir yarışma olarak düzenlenmeye başlandı.
- Dünya Zeka Sporları Oyunları, ilk olarak 2008'da düzenlendi.
- X Oyunları, ilk olarak 1995'te düzenlenen ve extreme sporların yer aldığı etkinliklerdir. X Kış Oyunları ise ilk olarak 1997'de düzenlenmiştir.
- Mesleğe göre
- Dünya Üniversite Oyunları, ilk olarak 1923'te düzenlenen ve sadece üniversitede öğrenim görenlerin katılabildiği etkinlik.
- Dünya Askeri Oyunları, ilk olarak 1995'te düzenlenen etkinliklerde 100'ün üzerinde ülkeden katılan askerler yarışmaktadır.
- Dünya Polis ve İtfaiye Oyunları, 1985'te düzenlenmeye başlayan oyunlara, dünya çapında faaliyet gösteren polisler ve itfaiye erleri katılmaktadır.
- Organizasyon ve dile göre
- İngiliz Milletler Topluluğu Oyunları, İngiliz Milletler Topluluğu üyesi ülkelerin sporcularının katıldığı etkinlikler, 1930'dan beri dört yılda bir düzenlenmektedir.
- İngiliz Milletler Topluluğu Gençlik Oyunları, ilk olarak 2000'de düzenlenen oyunlara topluluk üyesi ülkelerin genç sporcuları katılmaktadır.
- Frankofon Oyunları, 1989'dan beri düzenlenen oyunlarda, Fransızca konuşan ülkelerin üye olduğu Frankofon üyesi ülkelerin sporcuları mücadele etmektedir.
- Lusofoni Oyunları, 2006'dan beri düzenlenen oyunlarda, Portekizce konuşan ülkelerin üye olduğu Lusofoni üyesi ülkelerin sporcuları katılmaktadır.
- Pan Arap Oyunları, ilk olarak 1953'te tertip edilen etkinlikte Arapça konuşan ülkelerin sporcuları yarışmaktadır.
- İslami Dayanışma Oyunları, İslam Konferansı Örgütü üyelerin katıldığı oyunların ilki 2005 yılında düzenlendi.
- Kadınlar İslam Oyunları, ilk olarak 1993'te düzenlendi.
- Siyasi ve tarihi bağlılığa göre
- Bolivar Oyunları, 1938'den itibaren düzenlenen oyunlarda Simón Bolívar tarafından kurtarılan ülkeler yarışmaktadır.
- Avrupa Küçük Devletler Oyunları ilk olarak 1985'te, Avrupa'nın sekiz küçük ülkesinin katılımıyla düzenlendi.
- Ada Oyunları, dünya genelindeki ada ülkelerinin katıldığı oyunlar 1985'ten beri organize edilmektedir.
- İyi Niyet Oyunları, 1980 ve 1984 yıllarında Olimpiyatların boykot edilmesi sebebiyle ilk olarak 1986'da düzenlenen etkinliğin sonuncusu 2001 yılında organize edildi.
- Spartakiad, Sovyetler Birliği ülkelerinin katıldığı ve ilki 1928'de düzenlenen etkinlik, günümüzde düzenlenmemektedir.
- Yeni Ortaya Çıkan Güçlerin Oyunları, ilk olarak 1963'te, Endonezya'nın başkenti Cakarta'da düzenlenen oyunlarda, sonradan yükseliş gösteren Asya devletleri yer aldı.
- Millete göre
- Panermeni Oyunları, sadece Ermeni vatandaşlarının katılabildiği oyunların ilki 1999'da düzenlendi.
- Etnik kökene göre
- Makabiyat Oyunları, dünya genelindeki Yahudi sporcuların katıldığı oyunların ilki 1932'de düzenlendi.
- Diğer
- Gay Oyunları ve World OutGames, ilk olarak 1982 ve 2006 yıllarında, gay topluluğu tarafından düzenlenen spor etkinlikleridir.
- Dünya Ustalar Oyunları, ilk olarak 1985'te, yetişkin sporcuların katıldığı bir etkinlik olarak düzenlendi. Sonuncusu 2009'da düzenlenen etkinliğe 2008 Yaz Olimpiyatları'nın yaklaşık iki katı sporcu katıldı.
Bölgesel etkinlikler
- Afrika Oyunları, ilk olarak 1965'te düzenlenen ve Afrika ülkelerinin katılabildiği oyunlardır.
- Afro-Asya Oyunları, ilk olarak 2003'te, Hindistan'da düzenlendi.
- Panamerikan Oyunları, Amerika'daki ülkelerin katılabildiği ve ilki 1951'de düzenlenen etkinliktir.
- Orta Amerika ve Karayipler Oyunları, ilki 1926'da düzenlenen oyunlarda Karayipler ve Karayip Denizi'ne kıyısı olan Orta Amerika ülkeleri katılmaktadır.
- Orta Amerika Oyunları, ilki 1973'te düzenlenen ve sadece Orta Amerika ülkelerinin katılabildiği etkinliktir.
- Karayipler Oyunları, ilki Haziran 2009'da düzenlenen etkinliklerde Karayipler ülkeleri yarışmaktadır.
- Güney Amerika Oyunları, ilk olarak 1978'de düzenlenen ve sadece Güney Amerika ülkelerinin yarışabildiği etkinliktir.
- Arafura Oyunları, ilki 1991'de düzenlenen oyunlarda yalnızca Okyanusya'daki ülkeler mücadele edebilmektedir.
- Asya Oyunları, Asya ülkelerinin katıldığı oyunlar 1951 yılından beri organize edilmektedir.
- Güneydoğu Asya Oyunları, Güneydoğu Asya ülkeleri için 1959'dan beri düzenlenmektedir.
- Doğu Asya Oyunları, Doğu Asya ülkeleri için 1993'ten beri düzenlenmektedir.
- Batı Asya Oyunları, Batı Asya ülkeleri için 1997'den beri düzenlenmektedir.
- Orta Asya Oyunları, Orta Asya ülkeleri için 1995'ten beri düzenlenmektedir.
- Güney Asya Games, Güney Asya ülkeleri için 1984'ten beri düzenlenmektedir.
- Avrupa Gençlik Olimpiyat Festivali, 1991'den beri yaz, 1993'ten beri ise kış mevsiminde düzenlenen ve Avrupa ülkelerindeki genç sporcuların katıldığı organizasyondur.
- Akdeniz Oyunları, 1951'den beri, Akdeniz'e kıyısı olan ülkelerin katılımıyla düzenlenen etkinliklerdir.
- Güney Pasifik Oyunları, ilki 1963 yılında düzenlenen ve Güney Pasifik ülkelerinin yarıştığı etkinliktir.
- Arktika Kış Oyunları, ilki 1970'te düzenlenen ve kutup civarında yaşayan halkların yarıştığı etkinliktir.
Ulusal etkinlikler
- Çin Halk Cumhuriyeti Ulusal Oyunları, 1910'dan beri düzenlenmektedir.
- Kore Ulusal Spor Festivali, ilk olarak 1920'de, Güney Kore'de düzenlendi.
- Japonya Ulusal Spor Festivali, 1946'dan beri her yıl sürekli olarak düzenlenmektedir.
- Hindistan Ulusal Spor Festivali, 1924'te, "Hindistan Olimpiyat Oyunları" adı altında organize edilmeye başlandı.
- Palarong Pambansa, 1948'den beri, Filipinler'de düzenlenen oyunlardır.
- Pekan Olahraga Nasional, 1948'den beri, Endonezya'da düzenlenen oyunlardır.
- Kanada Oyunları, ilki 1967'de düzenlenen etkinliklerdir.
- Sukma Oyunları, 1986'dan beri her iki yılda bir, Malezya'da düzenlenen oyunlardır.
Kaynakça
- Nigel Spivey (2005). The Ancient Olympics. Oxford, İngiltere: Oxford University Press. ss. sf. 229-232. ISBN 0192804332. Erişim tarihi: 20 Mart 2011.