Uludere

Uludere (Kürtçe: Qilaban), Doğu Anadolu Bölgesi'nde bulunan ve Şırnak iline bağlı olan bir ilçedir.

Uludere
İlçe
Ülke Türkiye
İl Şırnak
Coğrafi bölge Doğu Anadolu Bölgesi
İdare
 • Kaymakam İbrahim Halil Şivgan[1]
 • Belediye başkanı Sait Ürek (Ak Parti)
Yüzölçümü
 • Toplam 825 km² (318 mil²)
Rakım 1.580 m (5.180 ft)
Nüfus
 (2018)
 • Toplam 46,040
 • Kır
 -
 • Şehir
 -
Zaman dilimi UTC+03.00 (UDAZD)
Posta kodu 73600
İl alan kodu 486
İl plaka kodu 73

Coğrafya

İlçenin yüzölçümü 825 km2 olan Uludere, Irak ile 56 km sınıra sahiptir. Doğusunda Hakkâri ilinin Çukurca (Çel) ilçesi, batısında Şırnak ili ve Silopi ilçesi, kuzeyinde Beytüşşebap (Elkî) ilçesi, güneyinde Irak toprakları bulunmaktadır.

Coğrafi olarak dağlık ve engebeli bir araziye sahiptir. Haftanîn ve Kêla Meme (Kel Mehmet dağı) dağları ilçenin en yüksek dağlarıdır. Ayrıca Suwar, Serhe, Haftanîn, Meydan, Elcan ve Şirîş önemli yaylalarıdır. İklimi genellikle karasaldır. Yazları sıcak ve kurak, kışları ise soğuk ve yağışlıdır. İlçeyi ikiye bölen Hezil Çayı'nın bir kolu olan Kılaban Deresi ilçeiçin önemli bir su kaynağıdır. Yayla turizmi ve kış turizmine uygun bir coğrafyaya sahiptir

Flora ve fauna

Uludere, flora ve fauna bakımından zengin bir ilçedir.[kime göre?] Bölgede endemik ters lale ve dağ lalesi türleri bulunmaktadır. Türkiye'de sadece Uludere-Hakkâri arasındaki dağlarda yetişen ve koruma altında olan endemik ters lale veya dağ lalesi aynı zamanda ilçenin sembolüdür.

Başta dağ keçisi olmak üzere, ayı, yaban domuzu, geyik, tavşan, tilki, keklik ve birçok kuş türü mevcuttur. Anadolu'da soyu tükenmiş Hazar kaplanın Türkiyedeki son bireyi Şubat 1970’te Uludere’de Şehit Şen isimli bir köylü tarafından vurulmuştur. Kaplan en son ilçenin sınırlarında görülmüştür.

Tarihçe

İlçenin tarihi, millattan önceye dayanmaktadır. Tarih boyunca Urartular, Medler, Persler, Romalılar, Arsaklılar ve Sasaniler'in egemenliğine girmiştir. 1142’de I. İmadeddin Zengi'in ve 1260 yılında Hulagu’nun Hakkâri yöresini ele geçirmesini izleyen yılların kargaşalığı, yöre beylerinin 1349’da Karakoyunlulara bağlanmayı kabul etmeleri ile durur. 1386’da Timur ve 1502’den itibaren Safevi hakimiyeti altında yaşayan Uludere (Kılaban), Kanuni Sultan Süleyman döneminde Osmanlı İmparatorluğu'na bağlanarak bütün il beyleri gibi içişlerinde serbest bırakılır. Aşiret beyleri kendi egemenlik haklarını korumak, Osmanlı toprak sisteminin dışında bir sistemle yönetilmek ve seferlere asker yollamak şartıyla imparatorluğun egemenliğinde Cumhuriyete kadar kalmışlardır. Osmanlı döneminde bölgeye Sindi aşireti hakimdi.

Cumhuriyetin ilanından sonra bucak haline getirilerek Beytüşşebap ilçesine bağlanan Uludere 27 Haziran 1957 tarihinde yürürlüğe giren 7033 sayılı kanunla ilçe yapıldı. Bu tarihten 1990 yılına kadar Hakkâri (Çölemerik) iline bağlı bir ilçe oldu. 16 Mayıs 1990 tarihinde çıkarılan 3474 sayılı kanunla yeni kurulan Şırnak iline bağlandı. Uludere ilçesi Şırnak iline bağlı olup il merkezine uzaklığı 48 km.dir. İlçeye bağlı 12 köy ve 3 belde vardır. Uludere Belediyesi 1958 yılında kurulmuştur. 2018 yılında ilçeye bağlı Bulakbaşı köyü, mahalle olarak ilçeye bağlanmıştır.

Demografi

Uludere halkının %95'i bölgenin en kalabalık nüfusuna sahip olan Kürt aşireti Goyan Aşireti mensuplarından oluşmaktadır. Nüfusun geri kalanı dışarıdan gelen devlet memuru ve askeri nüfustur. Goyan Aşiretinin birçok kabilesi merkez ve köylerde yaşamlarını devam etmektedir. Son yıllarda batı şehirlerine, özellikle İstanbul'a, göç eden ciddi bir nüfus vardır.

Yıl Toplam Şehir Kır
199024.9296.28918.640
2000[2]35.1587.92827.230
2007[3]37.8949.22828.666
2008[4]38.51111.03027.481
2009[5]34.3497.38026.969
2010[6]34.5187.32627.192
2011[7]37.0229.36527.657
2012[8]38.20110.01328.188
2013[9]39.3296.72632.603
2014[10]41.0946.80634.288
2015[11]42.3867.10735.279
2016[12]41.6807.11834.562

Siyaset ve yönetim

Uludere Belediyesi 1958 yılında kurulmuştur. Uludere Belediye Başkanlarının bağlı olduğu siyasi parti ve yerel seçimlerde aldıkları oy yüzdeleri:

Seçim Belediye Başkanı Yüzde Parti Kay.
2019 Sait Ürek %58.98 AKP
2014 Zeynep Üren %78,5 BDP [13]
2009 Şükran Sincar %76,59 DTP
2004 Gürgin Ürek 11.030 DYP
1999 Salih Tanık %35,78 DYP
1994 Gürgin Ürek %51,26 SHP
1989 Salih Tunç ANAP
1984 Casim Yaman ANAP
1977 Hüseyin İleri Bağımsız
1973 Adil Altürk CHP
1968 Ömer Altürk CHP
1963 Adil Altürk CHP

Kasaba ve köyler

Uluderenin mahallelerini Kılaban, Ödül, Gündoğdu, Özelli, Küçükçay, Yeşilyuva, Kale, Halet, Yıldız ve Bulakbaşı oluşturur. İlçedeki beldeler Uzungeçit, Şenoba ve Hilal'dir Bucak merkezi Ortabağ'dır. Akduman, Andaç, Ballı, Bağlı, Bağlıca, Dağdibi, Doğan, Gülyazı, Işıkveren, İnceler, Onbudak, Şeyhan, Ortaköy, Ortasu, Taşdelen ve Yemişli'dir.

Kültür

Mutfak

Et, pekmez, dövülmüş buğdaydan yapılan hilisa, kutilika pırince (Pirinçli içli köfte), kutilika savar (yassı bulgur içli köftesi) yörede tüketilen yemeklerden bazılarıdır. Gurö yemeği çökelek ve pirinçle yapılır ve pekmez ilave edilerek yenir. Eskiden düğünlerde mutlaka gurö yemeği yapılır gelen davetlilerin hepsine ikram edilirdi. Goyan pidesi ise hamur, et, peynir, yumurta, yoğurt ve zeytinle hazırlanmaktadır. Hazırlanması için hamur kulak memesi kıvamına gelinceye kadar yoğrulur. Etli, pide şeklinde hamur açılır. Diğer malzemeler kıvama gelinceye kadar karıştırılır. Malzemeler hamurun üstüne serpilir. Sıcak servis yapılır. Suryaz, yaylalarda toplanan bir ot türünün soğanla kavrularak yapılmış sebze yemeğidir. Yöresel peynir türleri arasında penire sirik ile penire kırenk yer alır. Xavis, pekmez, un ve tereyağından yapılan bir tatlıdır. Kuliçe, hamur ile çeşitli iç malzemeler (ceviz, peynir vs.) ile hazırlanır.

Bahar aylarında yaylalardan toplanan ve yemek yapılan pıncar, lüşık, kerenk, big gibi bitkiler halkın sebze ihtiyacını karşılar. Meyve olarak yenen ışgın ve temtol bitkisi yaza doğru yaylalarda toplanır ve çarşılarda satılır.

Yöresel kıyafetler

Bölgede erkekler şelui, şapik veya tırgal, kadınlar ise kiras, kurtek, fistan giyerler. Yöresel kıyafetler Goyan aşiret kültürünün önemli örnekleridir.

El sanatları

Yöresel el yapımı Uludere kilimleri ve halıları oldukça beğeni toplamaktadır. Yöredeki birçok atölyede dokunup Türkiye'nin birçok yerine satılmaktadır. Ayrıca yöreye ait desenli yünlü çoraplar, berivanların kullandığı yük taşımalığı önemli diğer el sanatları örnekleridir.

Ayrıca bakınız

Kaynakça
  1. "Arşivlenmiş kopya". 28 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2015.
  2. "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  3. "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  4. "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  5. "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  6. "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  7. "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  8. "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
  9. "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
  10. "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
  11. "2015 genel nüfus sayımı verileri" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
  12. "2016 genel nüfus sayımı verileri" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 7 Mart 2017.
  13. "Arşivlenmiş kopya". 28 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2014.

Dış bağlantılar
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.