Büyük kedi

"Büyük kedi" terimi, tipik olarak Panthera cinsinin yaşayan beş üyesinden kaplan, aslan, jaguar, pars ve kar leoparı ile Pantherinae türüne ait olmayan çita ve pumaya atıfta bulunmak için kullanılmaktadır.[1][2] Son üçü dışındaki bu türlerin hepsi kükreyebilir.

Büyük kediler
Panthera cinsinin üyelerinin yukarıdan aşağıya görüntüleri: kaplan, aslan, jaguar, pars ve kar leoparı.
Bilimsel sınıflandırma
Âlem: Animalia
Şube: Chordata
Sınıf: Mammalia
Takım: Carnivora
Alt takım: Feliformia
Familya: Felidae
İçerdiği gruplar

Büyüklük farklılıklarına rağmen, diğer büyük ve küçük kedilerden önemli ölçüde göze çarpan çita hariç, çeşitli kedi türleri hem yapı hem de davranış açısından oldukça benzerdir. Tüm kediler etoburdur ve bazıları etkin süper avcıdır.[3] Yerel aralıkları Amerika, Afrika ve Asya'yı içermektedir. Leoparın menzili ise Avrupa Rusyası'na kadar uzanmaktadır.

Kükreme

Kükreme yeteneği, gırtlak ve dil kemiğindeki uzun ve özel olarak uyarlanmış modifikasyonlar ile elde edilmektedir.[4] Gırtlak, kemik dizisinden sarkan dil kemiğine bağlıdır. Dil kemiğinin sarktığı bu kemik dizisi timpanhoyal, stylohal, epihyal ve ceratohyaldir; bunlar çene ve kafatasında bulunur.[5] Gırtlakta, bağın kükreme etkisini yaratan bir uzunluğa kadar gerilmesi için gerekli yapıyı üreten vokal kıvrımlar vardır. Bu doku, epitelyal mukozal astara yaklaştıkça yoğunlaşan kalın bir kolajen ve elastik liften yapılmıştır.[6] Bu büyük ped katlandığında, düşük bir doğal frekans oluşturarak gırtlağın kıkırdak duvarlarının titreşmesine neden olur. Ses titreşmeye başladığında, yüksek seviyeden düşük hava direncine doğru hareket eder ve bu da kükremeyi sağlar.

Aslanın gırtlağı en uzundur ve bu sayede diğer kedilerden daha güçlü kükreyebilir. İyi koşullarda kükreme 8 ila 10 km uzaktan duyulabilir.[7] Panthera cinsinin yaşayan beş üyesinin tamamamı bu uzun gırtlağa sahiptir, ancak gırtlaktaki farklılıklar nedeniyle kar leoparı kükreyemez. Kar leoparı, familyasındaki kükreyen kedilerin aksine, geniş bir ses kıvrımına izin veren büyük bir fibro-elastik doku yastığının olmamasıyla ayırt edilebilir.

Tehditler

Büyük kedilere yönelik başlıca tehditler coğrafi konuma göre değişkenlik gösterse de, genellikle bu tehditlerin başında habitat yok olması ve kaçak avlanma gelmektedir. Afrika'da pek çok büyük kedi, çobanlar veya hükümetin 'sorunlu hayvan kontrolü' memurları tarafından avlanmaktadır. Botsvana'daki Chobe, Kenya'daki Masai Mara ve Tanzanya'daki Serengeti gibi, Afrika leoparlarının, aslanların ve çitaların büyük ve istisnai derecede görünür popülasyonlarını barındıran belirli koruma alanları mevcuttur. Daha çok, avlanmanın büyük etoburlar için baskın tehdit oluşturduğu bu koruma alanlarının dışındadır.[8]

Amerika Birleşik Devletleri'nde 19 eyalet, büyük kedilerin ve diğer tehlikeli egzotik hayvanların evcil hayvan olarak sahiplenilmesini yasakladı ve Esir Yaban Hayatı Güvenliği Yasası, bu hayvanların eyaletler arası satışını ve taşınmasını yasakladı.[9] İlk Esir Yaban Hayatı Güvenliği Yasası (CWSA) 19 Aralık 2003'te imzalandı.[10] Bazı büyük kedi türlerinde artan ticaretle ilişkili sorunları çözmek için, CWSA düzenlemeleri 17 Eylül 2007'de kabul edilen bir yasa ile güçlendirildi.[11] Bu düzenlemelerde ele alınan büyük kedi türleri aslan, kaplan, pars, kar leoparı, dumanlı pars, çita, jaguar, puma ve bu türlerin herhangi bir melezidir (liger, tigon vb.). Özel mülkiyet yasak değildir, ancak yasa, bu tür hayvanların eyaletler arası veya dış ticarette taşınmasını, satılmasını veya satın alınmasını yasa dışı kılmaktadır. Bu düzenlemeler, büyük kedileri kapsayan ticareti kontrol etmek için güçlü bir yasal çerçeve sağlıyor gibi görünse de, Dünya Vahşi Yaşam Fonu (WWF) gibi uluslararası kuruluşlar, ABD'yi bu yasaları daha da güçlendirmeye teşvik etmektedir. WWF, mevcut ABD yönetmeliklerindeki zayıflıkların, kaplan parçaları ticaretinin yapıldığı karaborsayı istemeden ateşleyebileceğinden endişe etmektedir.[12]

Koruma
Büyük kedilerin popülasyonu için, popülasyona göre etçiller listesine bakınız

Bir hayvan koruma alanı, hayvanların doğal yaşamlarını korunan bir ortamda yaşamaları için bir sığınak görevi görmektedir. Amerika Birleşik Devletleri Balık ve Vahşi Yaşam Servisi (FWS) tarafından iyi niyetli bir hayvan barınağı olarak kabul edilmek ve Esir Yaban Hayatı Güvenliği Yasası (CWSA) kapsamında büyük kedilerin eyaletler arası dolaşımının yasaklanmasından muaf tutulmaya hak kazanmak için kuruluşların aşağıdaki kriterleri karşılaması gerekir:[13]

  • İç Gelir Yasası'nın 501(a) bölümü uyarınca vergiden muaf olan, kâr amacı gütmeyen bir kuruluş olmalıdır
  • Yavrular, parçalar ve onlardan yapılan ürünler dahil olmak üzere büyük kedi türlerinin ticaretine giremez
  • Büyük kedi üretimi yapamaz
  • Tesislerinde büyük kediler ile halk arasında doğrudan temasa izin veremez
  • Kapsanan kedileri içeren işlemlerin kayıtlarını tutmalıdır
  • Hizmetin tesislerini, kayıtlarını ve hayvanlarını makul saatlerde incelemesine izin vermelidir

Türler
Ayrıca bakınız: Kedigiller listesi

Evrim

Çoğu büyük kedinin atalarının Felinae'den yaklaşık 6.37 milyon yıl önce ayrıldığı tahmin edilmektedir.[15] Öte yandan Felinae, evcil kediler de dahil olmak üzere çoğunlukla küçük ila orta boy kedilerden ve ayrıca puma ve çita gibi bazı büyük kedilerden oluşur.[16]

Molecular Phylogenetics and Evolution'da yayınlanan 2010 tarihli bir çalışma, büyük kedilerin evrimsel ilişkilerine dair kesin bir fikir verdi.[17] Çalışma, kar leoparı ve kaplanın kardeş türler olduğunu, aslan, pars ve jaguarın birbirleriyle daha yakından ilişkili olduğunu ortaya koymaktaydı. Kaplan ve kar leoparı, büyük kedilerden yaklaşık 3.9 milyon yıl önce ayrıldı. Kaplan daha sonra Pliyosen döneminin sonlarına doğru, yaklaşık 3.2 milyon yıl önce benzersiz bir türe dönüştü. Aslan ise, leopar ve jaguarın atası olan diğer büyük kedilerden 4.3 ila 3.8 milyon yıl önce ayrıldı. 3.6 ila 2.5 milyon yıl arasında jaguar, aslanların ve parsların atalarından ayrıldı. Aslan ve pars yaklaşık 2 milyon yıl önce birbirinden ayrıldı.[18] 4.1 ila 5.95 milyon yıl önceye tarihlenen en eski büyük kedi fosili olan Panthera blytheae, güneybatı Tibet'te keşfedildi.[19]

3.9 Ma
3.2 Ma
 

Kar leoparı

 
 

Kaplan

 
 
3.6 Ma
 

Jaguar

 
2 Ma
 

Aslan

 
 

Pars

 
 
 
 

Ağırlık aralığı

Türlerin sergilediği ağırlık aralığı büyüktür. Alt tabakada, yetişkin kar leoparı genellikle 22 ila 55 kg (49 ila 121 lb) ağırlığındadır ve 75 kg (165 lb)'a ulaşan olağanüstü bir numune vardır.[20][21]

Erkek ve dişi aslanlar tipik olarak sırasıyla 150-2.495 kg (331-5.501 lb) ve 110-182 kg (243-401 lb) ağırlığındadır[22][23], erkek ve dişi kaplanlar sırasıyla 100-306 kg (220-675 pound) ve 75-167 kg (165-368 lb)'dır.[24] Olağanüstü ağır erkek aslanların ve kaplanların vahşi doğada 306 kg (675 pound)'ı aştığı[25][26] ve esaret altında yaklaşık 453,5 kg (1.000 pound) ağırlığında olduğu kaydedildi.[25][27]

Bir aslan ve kaplanın melezi olan liger, ana türünden çok daha büyük olacak şekilde büyüyebilir. Özellikle, 'Nook' adlı bir ligerın 550 kg (1.210 lb)'dan fazla ağırlığa sahip olduğu bildirilmiştir.[28][29]

Ayrıca bakınız

Kaynakça
  1. Davis, B.W., Li, G. and Murphy, W.J. (2010). "Supermatrix and species tree methods resolve phylogenetic relationships within the big cats, Panthera (Carnivora: Felidae)". Molecular Phylogenetics and Evolution. 56 (1): 64−76. doi:10.1016/j.ympev.2010.01.036. PMID 20138224.
  2. Turner, Alan; Anton, Mauricio (1997). The Big Cats and Their Fossil Relatives (Illustrated bas.). Columbia University Press. ss. 79-81. ISBN 9780231102285. OCLC 34283113.
  3. Balme, G. (2005). Counting Cats 13 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Africa Geographic 13: 36−43.
  4. Weissengruber, GE; G Forstenpointner; G Peters; A Kübber-Heiss; WT Fitch (September 2002). "Hyoid apparatus and pharynx in the lion (Panthera leo), jaguar (Panthera onca), tiger (Panthera tigris), cheetah (Acinonyx jubatus), liger (Panthera leo × Panthera tigris), Tigon (Panthera tigris x Panthera leo) and the domestic cat. (Felis silvestris f. catus)". Journal of Anatomy. 201 (3). ss. 195-209. doi:10.1046/j.1469-7580.2002.00088.x. PMC 1570911 $2. PMID 12363272.
  5. Hast, M H (April 1989). "The larynx of roaring and non-roaring cats". Journal of Anatomy. Cilt 163. ss. 117-121. ISSN 0021-8782. PMC 1256521 $2. PMID 2606766.
  6. Erickson-DiRenzo, Elizabeth; Sivasankar, M. Preeti; Thibeault, Susan L. (15 Aralık 2014). "Utility of cell viability assays for use with ex vivo vocal fold epithelial tissue". The Laryngoscope. 125 (5). ss. E180-E185. doi:10.1002/lary.25100. ISSN 0023-852X. PMC 4414688 $2.
  7. Kathy Darling (1 Ocak 2000). Lions. Lerner Publications. ISBN 978-1-57505-404-9.
  8. Hunter, Luke (June 2004). "Carnivores in Crisis: The Big Cats" (PDF). Africa Geographic: 28-41. 15 Nisan 2010 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
  9. Pacelle, Wayne. "Captive Wildlife Safety Act: A Good Start in Banning Exotics as Pets". The Humane Society of the United States. 19 Nisan 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2007.
  10. U.S. Fish and Wildlife Service
  11. Federal Register of the U.S. Congress
  12. America’s 5,000 Backyard Tigers a Ticking Time Bomb, WWF Says, David Braun, National Geographic, News Watch, October 21, 2010.
  13. Captive Wildlife Safety Act - What Big Cat Owners Need to Know, U.S. Fish and Wildlife Service, Office of Law Enforcement.
  14. Khorozyan, I. G., Gennady, F., Baryshnikov, G. F. and Abramov, A. V. (2006). Taxonomic status of the leopard, Panthera pardus (Carnivora, Felidae) in the Caucasus and adjacent areas 3 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Russian Journal of Theriology 5 (1): 41–52.
  15. Joseph Stromberg (12 Kasım 2013). "This Fossil Skull Unearthed in Tibet Is the Oldest Big Cat Ever Found". Smithsonian Institution. 22 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  16. Wozencraft, W.C. (2005). "Order Carnivora". Wilson, D.E.; Reeder, D.M (Edl.). Mammal Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference (3. bas.). Johns Hopkins University Press. ss. 532–545. ISBN 978-0-8018-8221-0. OCLC 62265494.
  17. Davis, Brian W.; Li, Gang; Murphy, William J. (2010). "Supermatrix and species tree methods resolve phylogenetic relationships within the big cats, Panthera (Carnivora: Felidae)". Molecular Phylogenetics and Evolution. 56 (1): 64-76. doi:10.1016/j.ympev.2010.01.036. PMID 20138224.
  18. "Tiger's ancient ancestry revealed". BBC News. 12 Şubat 2010. Erişim tarihi: 26 Nisan 2010.
  19. Z. Jack Tseng; Xiaoming Wang; Graham J. Slater; Gary T. Takeuchi; Qiang Li; Juan Liu; Guangpu Xie (7 Ocak 2014). "Himalayan fossils of the oldest known pantherine establish ancient origin of big cats". Proceedings of the Royal Society B. 281 (1774): 20132686. doi:10.1098/rspb.2013.2686. PMC 3843846 $2. PMID 24225466.
  20. Sunquist, M.; Sunquist, F. (2002). "Snow leopard". Wild Cats of the World. Chicago: University of Chicago Press. ss. 377-394. ISBN 978-0-226-77999-7.
  21. Boitani, L. (1984). Simon & Schuster's Guide to Mammals. Simon & Schuster, Touchstone Books. ISBN 978-0-671-42805-1.
  22. Nowell, Kristin; Jackson, Peter (1996). Wild Cats: Status Survey and Conservation Action Plan (PDF). Gland, Switzerland: IUCN/SSC Cat Specialist Group. ss. 1-334. ISBN 978-2-8317-0045-8.
  23. Nowak, Ronald M. (1999). Walker's Mammals of the World. Baltimore: Johns Hopkins University Press. ISBN 978-0-8018-5789-8.
  24. Mazák, V. (1981). "Panthera tigris" (PDF). Mammalian Species. 152 (152): 1-8. doi:10.2307/3504004. JSTOR 3504004. 9 March 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
  25. Wood, G. L. (1983). The Guinness Book of Animal Facts and Feats. Sterling Publishing. ISBN 978-0-85112-235-9.
  26. "East African Business Digest", University Press of Africa, with contributions from the Kenya National Chamber of Commerce & Industry, 1963, erişim tarihi: 18 Mart 2018
  27. "The Nineteenth Century and After". 130. Leonard Scott Publishing Company. 1941. Erişim tarihi: 17 Mart 2018.
  28. "The Liger - Meet the World's Largest Cat". Liger Facts. 21 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2016.
  29. "Liger Nook - Liger Profile". Liger World. 10 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2018.

Ek okuma

Dış bağlantılar
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.