Teslis

Teslis veya Üçleme[1], Hristiyan doktrininde Tanrı'nın Baba, Oğul ve Kutsal Ruh'tan oluşan üçlü doğası. Hristiyanlıktaki üç ilahî varlığı içeren akideleri tanımlayan bir ifadedir. Hristiyan kaynaklarda sıklıkla "Kutsal Teslis" veya "Kutsal Üçleme" şeklinde kullanılır.

Çek Cumhuriyeti'nde Hristiyanlıktaki Teslis'i betimleyen bir anıt: solda Oğul (İsa), sağda Baba, yukarıda ise Kutsal Ruh görülmektedir.

Hristiyan teolojisine göre bu üçlü birlik birbirinden ayrılmaz ve tek bir Tanrı'nın birbirini tamamlayan farklı yansımaları olarak görülür. Bu açıdan monoteist teoloji çizgisindedir. Diğer tek tanrılı İbrahimî dinlerden Yahudilik ve İslâm ise teslis inancını reddeder.

Etimoloji

Türkçeye Arapça'dan geçmiştir. Arapça sözcüğün aslı "تَثْلِيثٌ" fakat dînî kavram olarak "ثالُوثٌ" kelimesi kullanılmaktadır.

Farklı din ve mitolojilerde farklı kökenlere, özelliklere ve anlayışlara sahip farklı teslisler bulunmakta ve bunların çoğunun kendi bütünlüklerinde özel isimleri vardır. Hint din ve mitolojisindeki 'Trimurti' gibi. Bugün Türkçede 'teslis' dendiğinde sıklıkla Hristiyanlıktaki 'Teslis' akla gelse de, daha genel bir anlama sahiptir.

Tarihçe
Horus, ortada Osiris ve solda İsis'i betimleyen bir Antik Mısır heykelciği

Teslislere şu an varlığını sürdüren inanç sistemlerinde rastlandığı gibi (örneğin Hinduizm ve Hristiyanlık), bugün var olmayan antik dinî inanç ve mitolojilerde de rastlanır. Teslislerin ortak bir geçmiş kültürü işaret ettiğine dair çeşitli hipotezler olsa da bunların hiçbirisi kabul edilen bilimsel kuramlar değildir. Bununla birlikte arkeolojik ve tarihî bulgular komşu kültürlerde bulunan veya aynı topraklarda ardışık dönemlerde ikamet etmiş topluluklardaki teslislerin arasında bir benzerlik, etkileşim ve belki nedensel bağlantı olabileceğini düşündürmüştür.

Hristiyanlık

Teslis kavramının kendisine ve doktrinlerine Yeni Ahit'te rastlanmaz.[2] İsa ve havarilerinin Yahudilikteki Şema kavramıyla çelişen ifadelerine de rastlanmaz.[2] Şema'ya kaynak olan Eski Ahit'teki Tesniye bölümünde şöyle denir: "Dinle, ey İsrail: Tanrımız olan Rab, tek bir Rab'dır." (Tesniye 6:4)

Ancak Teslis'e dayanak olarak gösterilen bazı Kitab-ı Mukaddes âyetleri vardır. Örneğin:

“ Bu nedenle gidin, bütün ulusları öğrencilerim olarak yetiştirin; onları Baba, Oğul ve Kutsal Ruh'un adıyla vaftiz edin. (Matta 28, 19) „

Yunancadan gelen Grekçe: τριας kelimesini Baba, Oğul ve Kutsal Ruh için kullanılmasına ilk kez M.S. 2. yüzyılın ikinci yarısında Hristiyanlığın savunucusu Atinalı Atenagoras'da rastlanır:

“ Onlar [Hristiyanlar] Tanrı'yı ve Kelimetullâh'ı, Oğul'un Baba'yla birliğini, ortaklığını, Rûh'un ne olduğunu, bu teslisin, yâni Rûh'un, Oğul'un ve Baba'nın birliğini ve bunların üçünü birbirinden neyin ayırdığını bilirler. „
De heilige drie-eenheid (Kutsal Teslis), Hendrick van Balen'nın eseri

İlk defa teslis kelimesini kullanan kişi Antakyalı Teofilos'tur (ö. 181). Bugüne kadar gelmiş ve birkaç kitaptan meydana gelen tek eseri olan Apologia ad Autolycum’da putperest arkadaşına hakkı anlatmaya çalışırken Grekçe: τριας kelimesini Baba, Oğul ve Rûh yerine "Tanrı, Kelimesi ve Hikmeti (Eski Yunanca Grekçe: logos ve Grekçe: sophia)" için kullanmıştır.[3] Batı kilisesinde teslis kelimesi bu yazıdan birkaç on yıl sonra Tertullianus tarafından kullanılmaya başlanmıştır. Bunun için Latincedeki Latince: tres (üç) ve Latince: unitas (birlik) kelimelerinden yeni bir kelime olan Latince: trinitası üretmiştir. Hukukçu olan Tertulianus, iş hayâtındaki kavramları dîne aktararak Roma Hukûku'ndan alınmış ifâdeleri dîne almıştır. Baba, Oğul ve Kutsal Ruh için Latince: personae (şahıslar - hukuktaki taraf için kullanılmaktadır), üçünün birliği için Latince: substantia (cevher) kelimeleri gibi. O zaman dînî kavramlara eklenen bu kelimelerle Hristiyan teslîsi ifâde edilecek olursa Tanrı cevherde birdir, fakat Latince: monarchia, yâni hükmetmede üç şahıs vardır. Bugünkü Avrupâi dillerde Latince: persona ile karıştırılmaması için Latince: personae yerine Yunancadan alınan Grekçe: hypostasa (gerçek, huy, varlık, kişisel tabiat) kelimesi tercih edilmektedir.

Tarihte Kitab-ı Mukaddes'i kabul eden cemaatlerin çoğu teslis doktrinine uymuşlardır. Hem Batılı (Katolik ve Protestanlar), hem de Doğulu (Ortodoks, Monofizit ve Nasturî) kiliselerin hepsi, M.S. 4. yüzyılın sonundan itibaren teslisi savunmuşlardır.

Hristiyanlık içinde de teslis inancını reddeden ve İsa'nın hem tanrısal, hem de insânî doğasına karşı çıkan akımlar tarih boyunca ortaya çıkmıştır. Bu akımları ortaya çıkaran önemli felsefî akım Kuzey İtalya'dan gelen aydın dönem Hümanizm'idir. Teslisi reddeden bazı dînî hareketler şunlardır:

Ayrıca teslisi kabul eden dînî cemaatlerde bu doktrine karşı tek tük de olsa bu cemaatlerin din adamlarınca Kitab-ı Mukaddes'le bağdaşmadığı görüşleri ileri sürülmüş ve sürülmektedir. Meselâ Alexander Hislop, Adolph Ernst Knoch veya Karl-Heinz Ohlig gibi.

Teslisin çeşitleri

Değişik zaman ve dînî sistemlerdeki teslisler şunlardır:

  1. Birinci üçlük: Anu (Gök tanrısı), Enlil (Yer, hava ve fırtına tanrısı), Ea (Irmaklar tanrısı).
  2. İkinci üçlük: Sin (Ay tanrısı), Şamaş (Güneş tanrısı), İştar (Bereket tanrıçası - Tammuz'un eşi-sevgilisi)
  3. Şeytan üçlüğü: Labartu - Labazu - Ahatsu,
  • Guatemala geleneği: Bitol – Alom - Quhalom,
  • Kelt geleneği: Teutates - Taranis - Esus,
  • Peru geleneği: Paçakamak - Kon - Virakoça,
  • Antik Mısır geleneği: İsis – Osiris – Horus,
  • Dogon geleneği: Nommo die-nommo tityayne-o nommo,
  • Hitit geleneği: Teshup - Hepatu - Sharruma,
  • İndo-Aryen geleneği: Mitra – İndra – Varuna,
  • Mitanni geleneği: Mitrassil – İndar – Uruvanassel,
  • Sabiî geleneği: Hibil - Şitil - Anuş,
  • Etrüsk geleneği: Tinia - Uni - Minerva,
  • Grek ezoterizmi: Phanes - Ouranos - Kronos,
  • Grek mitolojisinde Silene (Selene) - Hekate - Artemis,
  • Antik İran'ın Ehli Hak geleneği: Güneş'in efendileri olan üç kardeş ilah,
  • Orta Asya geleneği: Gök Tanrı-Kara Han-Ülgen,
  • Sümer ve İskandinav tradisyonlarında ve neo–platonizm'de de bu tür üçlü ilah gruplarına rastlanır.

Kaynakça
  1. Caner Taslaman Modern Bilim Felsefe ve Tanrı. s 131. İstanbul Yayınevi. 2008
  2. "Trinity". Britannica.com. 30 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2015.
  3. "Theophilus of Antioch: Trinity" [Antakyalı Theophilus: Teslis] (İngilizce). 22 Haziran 2014. 12 Ocak 2016 tarihinde kaynağından (HTML) arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2014. It is most notable for being the earliest extant Christian work to use the word "Trinity" (Greek: Grekçe: τριας), although it does not use the words "the Father, the Son, and the Holy Spirit" to describe the Trinity. Rather, Theophilus himself puts it as "God, his Word (Logos) and his Wisdom (Sophia).
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.