Türk edebiyatında hikâye

Giritli Ali Azîz Efendi'nin 1796-97'de yazdığı ve ilk defa 1852 tarihinde basılan Muhayyelât, Batı tesiri olmadan gerçekçi anlatıma olan yakınlığı noktasında modern Türk hikâyesinin başlangıcı sayılmaktadır.[11] İslam Ansiklopedisi'nde "Muhayyelat-ı Aziz Efendi'nin klasik hikâyecilikten modern hikâyeciliğe geçişte bir dönüm noktası kabul edildiği" belirtilmektedir.[12] Eserin hem klasik hikâyenin hem de modern hikâyenin özelliklerini taşıdığı belirtilmekte ve modern hikâyenin özellikleri olarak şunlar öne çıkarılmaktadır: "Oldukça sade bir dille kaleme alınması, bazı bölümlerinde mekânın coğrafi gerçekçilikle örtüşmesi, üslupta yer yer basmakalıplıktan kurtulma gayreti, bazı yerlerde hikâye kahramanlarının sosyal durumlarına uygun şekilde konuşturulma dikkatinin bulunması, 18. yüzyıl 63 İstanbul'una ait yerli çizgilerin işlenmesi."

Ahmet Mithat Efendi, Kıssadan Hisse ve Letâif-i Rivâyat (1870-1893) eserleriyle hikâye türünün ilk yerli örneklerini vermiştir. Aynı yıllarda Emin Nihat Bey tarafından Müsâmeretnâme yazılmıştır. Bir yanıyla Binbir Gece hikâyelerine bağlanan Müsâmeretnâme, eski ile yeninin geçiş noktasında durmaktadır.[13] Modern hikâyeye geçiş noktasında kısa hikâye türünün ilk örneği, Samipaşazade Sezai'nin Küçük Şeyler (1891) isimli kitabıdır.[14] Küçük Şeyler bir mukaddime ile altı hikâye, bir mensure ve bir tercümeden oluşur. Sami Paþazade Sezai, Küçük Şeyler'den sonra yayımlanan Rumuzu'l Edep (1898) ve İclâl'de (1924), gezi yazıları, sohbetler, siyasi makaleler dışında öykülere de yer vermiştir.[15] Nabizade Nazım, uzun hikâyesi Karabibik'le (1891) hikâye türünü hem tematik olarak hem de realist ve naturalist yönelimiyle gerçekçiliğin çizgisine taşır.[16][17] Konusu Kaş'ta geçen eser, Anadolu köylüsünün hayatından kesitler vermektedir.Servet-i Fünûn döneminde hikâye türünün Batılı anlamda örnekleri Halit Ziya Uşaklıgil tarafından verilmiştir.[18] Halit Ziya'nın Bir Muhtıranın Son Yaprakları (1888) ile Bir İzdivacın Tarih-i Muaşakası (1888) adlı uzun öykülerini Batılı tarzda ilk "hikâye"ler olarak kabul etmektedirler.[5] Bu dönemde Mehmet Rauf, Ahmet Hikmet Müftüoğlu, Hüseyin Cahit Yalçın gibi yazarlar da çeşitli öyküler yazmışlardır. Fecr-i Âti döneminde ise Cemil Süleyman Alyanakoğlu bu akımın öykü yazan belli başlı kişisidir.[18]

Millî Edebiyat, II. Meşrutiyet ile Cumhuriyet'in ilk yılları arasında faaliyet gösteren edebiyat akımıdır. Bu dönemde, Osmanlıcılık, Türkçülük, milliyetçilik gibi ideolojiler sonucu halka yöneliş ve toplum için sanat anlayışı ortaya çıkmıştır. Millî Edebiyat hikâye ve romanının en önemli niteliklerinden birisi olan İstanbul'dan Anadolu'ya yönelme; Anadolu coğrafyası, insanı ve hayatını ciddi anlamda gündeme taşımadır.[19] Bu dönemin en önemli hikâye yazarı Ömer Seyfettin'dir.[5][18][20][21] Geleneksel dil ve yazın anlayışlarını aşmaya çalışan tutumuyla çağdaş Türk hikâyeciliğinin başlangıcında önemli rolü vardır[21] ve Maupassant tarzı hikâye kurgusunu Türk edebiyatına yerleştirmiştir.[22][23] Kahramanlık, geleneksel hayatın sert gerçeklerini anlattığı hikâyelerin yanında gündelik hayatı, sıradan insanları, memurları, kadın-erkek ilişkilerini anlattığı hikâyeler yazmıştır. Hikâyelerinin birçoğunda, din kisvesi altında yapılan yanlışları, batıl inançları ve taassubu eleştirmiştir.[24] Hayatı boyunca toplamda 138 hikâye, 21 küçük hikâye yazmıştır.[25]

Bu dönemin hikâyeleri düzenli bir olay akışı, giriş, gelişme ve sonuç bölümleri ile içerik açısından düşünce, nükte, şaşırtıcılık ve abartmaya sahiptir. Memduh Şevket Esendal, F. Celaleddin, Refik Halit Karay, Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Halide Edib Adıvar bu dönemde hikâye yazan diğer yazarlardır.[5][18]

1923-1928 yılları arasında F. Celaleddin, Reşat Nuri Güntekin, Ercüment Ekrem, Aka Gündüz gibi Cumhuriyet öncesi kuşağın hikâye kitapları yayımlanmıştır. Cumhuriyet kuşağı yazarlarının hikâyeleri 1926'dan sonra gazete ve dergilerde; 1929'dan sonra ise kitap halinde basılmıştır ve 1930'lu yıllarda yoğunluk kazanmıştır.[26] Resimli Ay dergisi "En Güzel Hikâyeler" adı altında 1928, 1929 ve 1930 yıllarında olmak üzere bir dizi hikâye seçkisi yayımlamıştır. İçlerinde yer alan hikâyelerin seçiminin, yazarları tarafından yapıldığı belirtilen bu kitapların "1928 En Güzel Hikâyeler" adını taşıyanında Aka Gündüz, Ercüment Ekrem, Reşat Nuri, Valâ Nurettin, Mahmut Yesari, Necip Fazıl, Sadri Etem, Nahit Sırrı, Hikmet Şevki, Celâlettin Ekrem ve Nizamettin Nazif'in toplam on altı hikâyesi bulunmaktadır. Aynı dergi tarafından Eylül 1927'de Resimli Hikaye dergisi, Aralık 1931'de "Küçük Hikâyeler Koleksiyonu" adlı seçki yayımlanmaya başlanmıştır.[27] Yaşar Nabi Nayır, Varlık Yayınları'nı kurduktan sonra hikâyeye tür olarak ayrı bir önem vermiş, 1948–1959 yılları arasında, düzenli şekilde "Yeni Hikâyeler" genel başlığıyla, on iki kitap yayımlamıştır.[28]