Osmanlı İmparatorluğu demografisi
Bu madde Osmanlı İmparatorluğu'nun; nüfus yoğunluğunu, etnik gruplarını, eğitim seviyesini, dinsel bağlarını ve nüfusun diğer yönlerini içeren demografisidir.
Nüfus istatistiği
| Yıl | Nüfus |
|---|---|
| 1520 | 11.692.480[1] |
| 1566 | 15.000.000[2] |
| 1683 | 30.000.000[3] |
| 1831 | 27.230.660[1] |
| 1856 | 35.350.000[1] |
| 1881 | 17.388.604[1] |
| 1906 | 20.884.000[1] |
| 1914 | 18.520.000 |
| 1919 | 14.629.000 |
Osmanlı'da nüfus sayımı 19. yüzyılda başladı. Önceki dönemler için büyüklük ve nüfus dağılımı, gözlenen demografik örneklere dayanılarak tahmin edilir.
Nüfusun 18. yüzyılda, 16. yüzyıldakinden daha düşük olmasının nedeni belirsizdir. Fakat, 1800'lerle birlikte nüfus yükselmeye başlamış; Avrupa illerinde (öncelikle Balkanlarda) 10 milyon civarı, Asya illerinde 11 milyon ve Afrika illerinde 3 milyon civarı nüfusla 25-32 milyona ulaşmıştır. 1900'lerde de 18.5 milyon ile 1800'lerdekine yakındır. Bu süre zarfında imparatorluğun sınırları 3 milyon kilometrekareden, 1 milyon kilometrekareye gerilemiştir. Bu da nüfusun iki katına çıktığı ve dolayısıyla nüfus yoğunluğunun arttığı anlamına gelmektedir.
Salgın hastalıklar ve kıtlıklar önemli bozulmalara ve demografik değişimlere neden olmuştu. 1785'te Mısır nüfusunun yaklaşık on altıda biri vebadan öldü ve 18. yüzyılda Halep nüfusu %20 oranında bir düşüş yaşadı. 1687-1731 yılları arasında sadece Mısır'ı 6 kıtlık vurdu. Ve son kıtlık kırk yıl sonra Anadolu'yu vurdu. 19. yüzyılda gıda maddelerinin hijyen, sağlık ve ulaşımlarında yapılan iyileştirmeler ile durum kontrol altına alındı.
Buharlı gemiler ve demiryollarının gelişimi ile yükselen liman kentlerinde bu yükseliş nüfusun kümeleşmesine yol açtı. Kentleşme, kasaba ve şehirlerdeki büyüme ile birlikte 1700-1922 arasında hızla arttı. Sağlık ve koruma tedbirlerindeki gelişmeler bu şehirleri yaşama ve çalışma yönünden daha cazip kıldı. Örneğin bir liman kenti olan Selanik nüfusu 1800'lerde 55.000 iken, 1912'de 160.000 oldu. Yine 1800'lerde 150.000 nüfusa sahip olan İzmir'in nüfusu, 1914'te 300.000'e ulaştı. Bazı bölgelerin nüfuslarında ise, bunların tam aksine, bir düşüş vardı. Belgrad nüfusu özellikle siyasi çekişmeler nedeniyle 25.000'den 8.000'e düştü. Bu nedenle nüfus istatistikleri farklı bölgelerde yaşanan değişimleri maskeleyebilir.
Ekonomik ve siyasi göçler imparatorlukta çapraz bir etki yaratmıştı. Örneğin Rusya ve Avusturya'nın Kırım ve Balkanları ilhak etmesi geniş Müslüman akınına yol açtı. 200.000 Kırım Tatarı mülteci Dobruca'ya kaçtı. Bazı göçler imparatorluğun parçaları arasındaki siyasi gerginlikler gibi (örn. Türkiye-Bulgaristan) kalıcı izler bıraktı. 1783-1913 yılları arasında takrîben 5-7 milyon mülteci Osmanlı'ya akın etti ve bunlardan en az 3,8 milyonu Rusya'dandı.
Nüfus
1881–1893 arasında yapılan resmi nüfus sayımına dek nüfus bilgileri kesin olmamıştır. Osmanlı Devleti'nin Beş yüz yıllık varlığının çoğunda toplam vatandaş sayısı geçerli bir veriye dayanmamıştır. 1881'deki sayıma kadar nüfus bilgileri vergi mükelleflerinin genel nüfusa oranlanmasıyla belirlenmekteydi. Vergi verenlere dayalı nüfus bilgileri kent merkezlerine yaklaştıkça daha güvenilirdir. 5000'den fazla nüfusu olan şehir merkezleri vergi verenler açısından zengindir, bu nedenle sayımları daha güvenilirdir. Vergiden hariç bir yöntem de hanelerin sayılmasıdır. Her evde 5 hane halkının bulunmasına dayalı bir varsayım yapılabilmekteydi.[4]
İlk resmi sayım 1881–1893 arasında 10 yıl süren bir çalışmayla yapılmıştır. 1893'te sonuçlar belirlenmiştir. Bu sayım ilk modern, genel ve standartlara bağlı nüfus bilgisidir. Vergi, askerlik ya da herhangi bir amaçla değil; demografik bilgi elde etmek için yapılmıştır. Nüfus etnik, dini ve cinsel ayrımlarla belirlenmiştir. Bu ayrımlarla: Müslüman, Yunan(Makedonlar, Anadolu Rumları, Pontus Rumları, Kafkas Rumları dahil), Ermeniler, Bulgarlar, Katolikler, Yahudiler, Protestanlar, Latinler, Asurlular, Çingeneler gibi kategorilerde nüfus belirlenmiştir.[5][6]
1893'ten sonra Osmanlı İmparatorluğu İstatistik-i Umumi İdaresi'ni kurarak demografik bilgileri araştırmıştır. 1899'daki başka bir nüfus sayımı da buna dahil.
Nüfus Tablosu
| Tarihî nüfus | ||
|---|---|---|
| Yıl | Nüfus | %± |
| 1520 | 11.692.480 | — |
| 1566 | 15.000.000 | %+28.3 |
| 1683 | 30.000.000 | %+100.0 |
| 1831 | 7.230.660 | %−75.9 |
| 1856 | 35.350.000 | %+388.9 |
| 1881–93 | 17.388.604 | %−50.8 |
| 1905 | 20.884.000 | %+20.1 |
| 1906 | 20.975.345 | %+0.4 |
| 1919 | 14.629.000 | %−30.3 |
| Resmi nüfus sayımına göre 1906 yılında Osmanlı İmparatorluğu'ndaki Milletlerin nüfus dağılımı[7]-[8] | |||||||||
| Millet | Sayı | Toplam nüfusa oranı | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Müslümanlara | 15.498.747 - 15.518.478 | %76,09 - %74,23 | |||||||
| Yunanlılarb | 2.823.065 - 2.833.370 | %13,86 - %13,56 | |||||||
| Ermenilerc | 1.031.708 - 1.140.563 | %5,07 - %5,46 | |||||||
| Bulgarlar | 761.530 - 762.754 | %3,74 - %3,65 | |||||||
| Yahudiler | 253.435 - 256.003 | %1,24% - %1,23 | |||||||
| Protestanlard | 53.880 | %0,26 | |||||||
| Diğerlerid | 332.569 | %1,59 | |||||||
| Toplam | 20.368.485 - 20.897.617 | %100,00 | |||||||
| Notes: a Tüm müslümanları içerir. Çoğunluğu Türkler, Araplar ve Kürtlerden oluşur. b Yunan halkı Yunan Ortodoks kilisesine bağlı tüm Hristiyanları içerir. Slavlar ve Arnavutları içerir. c Çeşitli Asur kiliselerini içerir. d İlk kaynak Protestanları ve diğerlerini içermez. | |||||||||
Nüfus haritası
- Nüfus haritaları
1893-96, Müslüman, Yunan ve Ermeni nüfusu
1914, Müslüman, Yunan ve Ermeni nüfusu
Özel raporlar
Altı vilayetin etnik değerleri. Bu tablo ilk olarak "Marcel Leart (Krikor Zohrab), La Question Armenienne a la Lumiere des Documents, Paris, 1913, ss. 59-60" kaynağında yayınlanmıştır.
Altı vilayetin etnik haritası.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- M. Kabadayı, Inventory for the Ottoman Empire / Turkish Republic 1500-2000 28 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- L. Kinross, The Ottoman Centuries: The Rise and Fall of the Turkish Empire, 206
- L. Kinross, The Ottoman Centuries: The Rise and Fall of the Turkish Empire, 281
- Behar, Cem, ed. 1996. Osmanlı Đmparatorluğu'nun ve Türkiye'nin nüfusu, 1500-1927. Ankara: T.C. Basbakanlık Devlet Đstatistik Enstitüsü = State Institute of Statistics Prime Ministry Republic of Turkey.
- Karpat, 1978 & pp.237-274
- Shaw, 1978 & p.323-338
- Studies on Ottoman social and political history, Kemal H. Karpat, p.766, 2002
- History of the Ottoman Empire and Modern Turkey, Stanford Jay Shaw, p.241, 1977
Kaynakça
- Shaw, Stanford Jay (1977). History of the Ottoman Empire and Modern Turkey. Cambridge University Press.
- Shaw, Stanford. 1978. The Ottoman Census System and Population, 1831-1914. International Journal of Middle Eastern Studies (9):323-338.
- Karpat, Kemal. 1978. Ottoman Population Records and the Census of 1881/82-1893. International Journal of Middle Eastern Studies (9):237-274.
- L. Kinross, The Ottoman Centuries: The Rise and Fall of the Turkish Empire, 1979
- M. Kabadayı, Inventory for the Ottoman Empire / Turkish Republic 1500–2000 28 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.