Kumçelteği, Çorum

Köyün ilk yerleşimcilerinin Hititler olduğu sanılmaktadır. Köy Hattuşa ile İskila arasındadır. Hattuşa'ya at sırtında 2 saatlik mesafede ve Kızılırmak üzerinden İskila'ya geçiş noktasında olması bölgenin önemini artırmaktadır.

Bugünkü köyü güneyden çevreleyen tepelerde hala çanak-çömlek kırıkları ile bol miktarda kül kalıntıları mevcuttur. Bunlardan Şarlak tepesi, höyük yığma bir tepedir. Tepenin altında eski çağlara ait mezarlık olduğu sanılmaktadır. Tepenin eteğinden çıkan sudan zaman zaman insan iskelet parçaları çıkmaktadır. Çorum Müzesi'nin köyün 10 km. batısında Resuloğlu'nda 2006 yılında yaptığı kazılarda, 4000 yıllık Hitit mezar alanları bulunmuştur[4]. Hititliler ölülerini topraktan yapılma küplere koyarak defnediyorlardı.

Su ihtiyacını karşılamak için döşenen ve günümüzde de faaliyette olan oluklu tuğlalardan yapılmış su yolları adı geçen yığma tepenin eteklerinde hala mevcuttur.

Bölge, 1074'te Danişment Gazi tarafından fethedilmiş ve Türk hakimiyetine girmiştir[5]. Uzun süre konar-göçer Türk aşiretlerine ev sahipliği yapan bölgeye kökten yerleşim 1800'lü yılların ortalarında başlamıştır.1854 yılında Osmanlı kayıtlarında köy 7 hane olarak geçmektedir [6][7].

Başbakanlık arşivlerinde Osmanlı İmparatorluğu halkları üzerine yaptığı çalışmayla ünlü olan Cevdet Türkay; Ekrad-ı Çorum: Çorum, Kengıri Sancakları, Karaman Eyaleti. Türkman Taifesinden olarak tanımlamaktadır[7]. Osmanlı İmparatorluğunda Ekrad kelimesi etnik bir grubu tarif etmek için değil, konar-göçer olduklarını ifade etmek için kullanılmaktaydı[8].

Yapılan araştırmalar gösteriyor ki, Ekrad-ı Çorum ya da Badıllı Kürdü gibi isimlerle anılan Çorum ve İskilip çevresindeki bazı köylerin menşeileri Beğdilli Türkmenlerine dayanmaktadır. Prof.Dr.Faruk Sümer'in Oğuzlar isimli eserinde yazdığına göre; Beğdililer”in bir kısmı yazın Sivas’a doğru, kışın ise Halep civarlarına yerleşerek hayatlarını devam ettirmişlerdir.[9]. Prof.Dr.Faruk Sümer adı geçen eserinin 205 nci sayfasında Beğdili boyu “Kayı, Yazır, Avşar ve Eymür” gibi “Oğuz yabguları” çıkaran boylar arasında sayılır demektedir. Beğdilli aşireti Oğuzların Boz Ok kolundandır.

Köyün kurucusu Hasanoğullarından Umar Kağ namında bir şahıstır[10]. Köyün 1800'lü yılların ortalarında kurulduğu mevcut en eski mezar taşlarından da anlaşılmaktadır. Devecilik yapan konar-göçer Türkler tarafından ilk önce Kızılırmak kenarına kurulmuştur[11][12]. Sık sık su taşkınlarına maruz kaldığı için eski yerinden 500 metre güneye 1940'lı yıllarda taşınmıştır.

Kuruluşundan sonra köye, 1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi ve I. Dünya Savaşı sırasında, Tercan ve Akçaabat'tan gelip yerleşmiş muhacir aileler de bulunmaktadır.

Köyde savaşlar sonucu ölen veya yaralananlar çıkmıştır. Osmanlı Devleti'nin son büyük savaşlarından biri olan Çanakkale Savaşları'nda bilinen hayatını kaybetmiş askerler vardır. Bunlar 1309 doğumlu Karamehmet oğlu İsmail[13] ve 1301 doğumlu Mehmet oğlu Osman'dır[14]. Her ikisi de Arıburnu Muhabereleri'nde yaşamlarını yitirmişlerdir.

Nüfusunun büyük kısmı Ankara ve Çorum'da ikamet etmektedir.

Köy, 2007 yılında su tutmaya başlanacak olan Obruk Barajı göl havzasında kalacağı için günümüzde terkedilmiş durumdadır [15]. Köyün yeni yerleşim alanı olarak şu anki mevkisinden, 500 metre güneydeki tepe yamacı belirlenmiştir.

Bölge karasal iklim kuşağında olmasına rağmen mikro klima iklim özellikleri gösterir. Kızılırmak sayesinde kışlar biraz daha yumuşak geçer. Yaz ayları tamamen tropikal bir iklimi andırır. Nem ve sıcaklık yüksektir. Tablodaki veriler Çorum'a ait verilerin tekrar düzenlenmesi ile elde edilmiştir. Çorum, Köye göre 300 metre daha yüksektedir. Sıcaklığın her yüz metrede 1 derece artacağı esas alınarak veriler uyarlanmıştır. Obruk Barajına su tutulması ile beraber bölgede havadaki nem oranı ve yağışlı gün sayısının artması olasıdır.

Bitki Örtüsü ve Yaban Hayatı

Yayın Balığı

Köy bitki örtüsü açısından fakir denecek konumdadır. Etraf sulak alan olduğu için bataklık bitkileri ağırlıktadır. Sazlıklar gerek evcil hayvanlar için gerekse yaban kuşları ve yaban hayatı için oldukça önemlidir. Kışın geceler özellikle turna ve ördek sesiyle dolar. Sibirya kazları, turnalar, yeşilbaş ördekler, karabataklar, balıkçınlar, üveyik, ibibik, sığırcık, serçe, kırlangıç, leylek, ve daha pek çok kuşun yaşam alanıdır.

Son yıllarda avcılığın kontrollü yapılması sayesinde bölgede bol miktarda yaban domuzu popülasyonu görülmektedir. Kırlarda tilki, tavşan, keklik, bıldırcın popülasyonunda da artış gözlenmiştir.

Kızılırmak ve üzerinde bulunan irili ufaklı birçok ada da bu yaban hayatı için sığınak konumundadır. Özellikle yaban domuzlarının yaşam alanlarını bu adacıklar oluşturmaktadır.

Kızılırmak’ta boyları 3,5-4 metreyi bulan yayın balığı, turna balığı, aynalı sazan mevcuttur.

Arazide bu güne kadar zehirli yılan vakasına rastlanıldığı görülmemektedir. Yine sazlık alanlarda su yılanları ve doğal olarak kurbağalar da oldukça fazladır.

Pirinç Tarlası

Köyde nüfus her geçen yıl azalmaktadır. Bunun başlıca sebebi tarımsal arazilerin yetersizliği ve tarımsal üretimin getirisinin düşmesidir.

Kumçelteği, terk edilen köy

Köyde göçebe hayatın gereklerinden olan küçükbaş hayvan yetiştiriciliğinin yanı sıra dikkati çeken en önemli unsur develerdir. Halk develer sayesinde, 1500’lü yılların başında Amu Derya nehrinin yer değiştirerek Aral Gölü’ne akması sonucunda meydana gelen kuraklıktan ve Moğol baskılarından kaçıp Anadolu içlerine kadar gelebilmiştir. Yaşanan bu trajik olaydan sonra halkta kıtlık ve kuraklığa karşı aşırı bir korku bilinçaltına yerleşmiş ve en çok korku duyulan olay olmuştur[18].

Köy halkı bölgeye yerleşimden önce göçebe hayatı yaşarken 1800’lü yılların ortalarında yerleşik hayata geçmiştir[6]. Yerleşik hayata geçişle birlikte üretim biçimi ve çeşitliliklerinde farklılığa gidilmiştir.

Türklerde görülen halı - kilim dokuma geleneğinin bu köy halkında 1900’lü yılların başına kadar devam ettiği eski dokuma çuvallardan ve kilimlerden anlaşılmaktadır.

1900’lü yılların başında yaşanan ağır savaş koşulları sonucunda köyde yetişkin erkek neredeyse kalmamıştır. Tarımda üretimin asli unsurları olan insan ve hayvan sayısı savaşlarla erimiş, uzun süre topraklardan yeterli verim işlenemediği için alınamamıştır.

Osmanlı’dan günümüz Cumhuriyet dönemine kadar hayvansal ürünlerin üretimini yapan köylünün Cumhuriyetin ilk çeyreğinden itibaren tarımsal ürünlerin de üretim ve pazarlamasını gerçekleştirdiği görülmektedir.

Kızılırmak

1940’lı yıllara gelindiğinde köyde gerek hayvancılık gerekse tarımsal üretim ilkel şartlarda da olsa devam etmiştir. Üretilen buğday, at ve eşek sırtlarında şehirlere taşınarak gerek un yapımı için değirmenlere gerekse pazara sunulmaktadır.

1950’li yıllarda yeterli sermaye birikimi sağlayanların, İskilip ya da Çorum gibi büyük yerleşim yerlerinde yatırım yaptıkları ve hatta yerleştikleri görülmektedir.

1960’lı yıllarda büyük şehirlere ulaşım ve tarımda makinalaşma sayesinde refahın arttığı görülmektedir. Yine aynı yıllarda bölge halkının kurduğu çok ortaklı sulama şirketi Kızılırmak üzerine kurduğu bend sayesinde köy arazisini sulu tarıma açmıştır. Sulu tarımla beraber çeltik üretimine geçilmiş, alınan yüksek kalitedeki bol üretim ile köy halkı hızla zenginleşmeye başlamıştır.

Kumçelteği Su Bendi

1970-1980’li yıllar arasında köyülüye hazine arazilerinin kiralanması ve çeltik ekim alanları artmasıyla beraber refah düzeyi artmıştır.Tarımda makinalaşmada bu dönemde önemli artışlar olmuştur. Türkiye'deki kalkınmaya paralel olarak köyde de kalkınmada gelişmeler olmuştur.

1980-1990’lı yıllar arasında çeltik üretiminde gerek maliyetlerin yükselmesi gerekse ithalatın serbest bırakılması sonucunda köy halkı yeni arayışlara girmiştir. Bu dönemde katma değeri yüksek sanayi ürünlerinden şekerpancarı üretimine geçilmiştir. Aynı zamanda büyükbaş hayvancılık önem kazanmıştır. Gittikçe ağırlaşan ekonomik sıkıntılar köylüyü şehirde yaşamaya zorlamaya başlamıştır.

1990-2000’li yıllar köyün 30 km. doğusunda inşa edilen Obruk Barajı’nın köyü yerinden kaldıracağı gerçeği ile gelişim durmuştur. Bu dönemde köylü ya Ankara’ya ya da Çorum’a yerleşmiştir. Köy evleri 57. Hükümet döneminde DSİ tarafından istimlak edilmiştir. Buna karşılık köyden daha çukurda olan ve baraja daha yakın olan köy arazisi istimlak edilmemiştir. 2006 yılı sonunda faaliyete geçeceği açıklanan baraj henüz faaliyete geçememiştir.

2000’li yıllarda köy halkının eğitim ve kültür seviyesi köyden uzaklaşmaya paralel olarak artmıştır.

Ziraat

Pirinç(çeltik)

Köyün başlıca gelir kaynağı hayvancılıkla birlikte pirinç (çeltik), şekerpancarı, arpa ve buğday tarımıdır.

Hayvan yetiştiriciliği, bölgede bulunan taze ot ve yem bolluğu sonucu öteden beri yapılmaktadır. Et üretimine yöneliktir. Yetiştirilen hayvanlar bölgeye yakın olan entegre et tesislerine verilir. 1960’lı yıllara kadar küçükbaş hayvancılıkta da ileri olan köy, çeltik ekimi ile küçükbaş hayvancılığı terk etmiştir. Günümüzde tamamen büyükbaş hayvancılık yapılmaktadır.

Arpa, buğday ve çeltik tarımı Çorum'da modern yöntemlerle yapılmaktadır. Çorum ve dolayısıyla Kumçelteği hâlen bölgenin en önemli makarnalık buğday ve çeltik üretim merkezidir. Aynı zamanda yıllık 878.843 ton üretimi ile buğday ambarı olarak da bilinen Çorum, Türkiye pirinç üretiminin %12,8'ini sağlamaktadır[19].

Devletin kota uygulamasından önce yoğun bir şekilde ve modern usullerle şekerpancarı ziraatı yapılmakta iken, günümüzde ancak izin verilen alan ve miktar ölçüsünde üretim yapılmaktadır.

Köy yeni yerine kurulma çalışmaları hızla devam ettiğinden alt yapısıda yenilenmektedir. Köye ulaşım Çorum-İskilip devlet yolundan sağlanmaktadır. Ayrıca Uğurludağ karayolu da köy içerisinden geçmektedir. Kızılırmak üzerinde kurulu olan bend üzerindeki köprüden de ulaşım mevcuttur. Bu köprüden İskilip'e kestirmeden gitmek mümkün olduğu gibi İskilip-Çankırı devlet yolundan da Ankara'ya ulaşım 20 km. kısalmaktadır.

• Cevdet Türkay, Başbakanlık Arşivine Göre, Osmanlı İmparatorluğunda Oymak, Aşiret ve Cemaatler, İstanbul, 1979
• Ali Suavi, Hive Hanlığı
• Yerelnet

Wikimedia Commons'ta Kumçelteği, Çorum ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Google Uydu Görüntüsü
• Uydu Görüntüsü
• Dev Yayın Balığının Av Videosu
• Kumçelteğiköyü.com