Kemaliye

11. yüzyılın ilk yarısında Van yöresinden göçen Ermenilerce iskân edildiği bilinmektedir. Kasabanın eski adı Agn 6 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. olup, Ermenice "göze, pınar" anlamındadır. Bu isim Türkçede Eğin şeklini almıştır. Eğin Göktürkçe "cennet gibi güzel bahçe" demektir. 1922 yılına kadar Eğin ismiyle bilinen ilçe, halkın Kurtuluş Savaşı döneminde Atatürk'e bağlılığını bildirmek için gönderdiği telgrafta 500 atlı ile yanında olacağını bildirmesi üzerine Atatürk'ün "Eğinliler, siz kemale ermiş insanlarsınız. Bu yüzden adımı size veriyorum." demesiyle yeni adını alıyor.[3]

İlçe, 1900'lü yılların önemli bir ticari merkezidir. Kaynaklar, o dönemde bütün çevre illerden, ticaret için eğin'e gidildiğini aktarır. Cumhuriyetten sonra, ilçe yoğun göç veren yerlerden biri olmuştur. Şu anda, eğin nüfusuna kayıtlı olan 202 bin kişi vardır.Tanınmış Kemaliyeliler arasında, eski sanayi ve ticaret bakanı Ali Coşkun, eski enerji ve tabii kaynaklar bakanı Ziya Aktaş, şair-yazar Ahmet Kutsi Tecer, Enver Gökçe 12 Eylül sonrası başbakan yardımcısı Zeyyat Baykara, yapımcı Mustafa Oğuz, şair Behçet Kemal Çağlar Müzisyen Mustafa Özgül, oyuncu Cem Davran, Roma büyükelçisi Uğur Ziyal, Kanaltürk'te politik programlar yapan Tuncay Özkan, politikacı Tahsin Şahin Yiğit,gazeteci Yusuf Ziya Ademhan, eski başbakan Şemsettin Günaltay (1949 yılında başbakan) ve İşçi Partisi genel Başkanı Doğu Perinçek'i sayabiliriz.

Kamuoyunda Başbağlar katliamı ile duyulan Başbağlar köyü, bu ilçemize bağlıdır. Dünya'nın grand canyon'dan sonra ikinci büyük karanlık kanyonuna sahip, yabancı turist akınına uğrayan, ancak yerli turistler tarafından pek bilinmeyen muhteşem ilçedir. Karanlık Kanyon'da 2008 yılından beride Uluslararası Doğa Sporları kapsamında BASE jumping atlayışları yapılmaktadır. 1940'lara kadar geçimini halıcılık, bez dokumacılığı, ayakkabıcılık, bakırcılık gibi el sanatlarıyla sağlayan, ama ardından şehre göçlerle, nüfusu 2500'lere kadar inen, yazları ise doğa sporları sayesinde, nüfusu 5000'lere çıkan kasaba, yaz aylarında turist çeken bir bölgedir. Rafting gibi su sporlarına elverişlidir. Doğa harikası bir ilçedir. Eski ticaret yollarının geçtiği yerdir. Kemaliye'nin ülkedeki hemşehrilerine kadar ulaşan bir de gazetesi vardır[4]. Genel olarak Kemaliye'de kasaplık mesleği ve et sektöründe meslekler tercih edilir. Köprü dizisi kemaliyedeki yaşananları konu alır. Kemaliye halkını en çok üzen olaylardan biri de 2003'te eski vali Recep Yazıcıoğlu'nun ölümü olmuştur. Köprü dizisine adını veren olay, valinin yaptırdığı ulaşımı kolaylaştıran köprüdür. Köprünün adı da "Vali Recep Yazıcıoğlu Köprüsü"dür. Recep Yazıcıoğlu bu ilçe insanları için büyük saygı duyulan ve sevilen bir kişilikti.

Daha önceleri Elâzığ'a bağlı olan Eğin, (Atatürk'e izafeten adı Kemaliye olarak değiştirilmiştir) 1938'de Erzincan ilinin yönetim sınırlarına dahil edildi.[5]

Kemaliye ilçesinde kullanılan Türk şivesinin Doğu Anadolu ağızları içindeki konumu Prof. Dr. Leyla Karahan'ın Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması (Türk Dil Kurumu yayınları: 630, Ankara 1996) adlı çalışmasına göre şöyledir:

Kemaliye'de nüfus hareketleri tarih boyunca ilçe nüfusu sürekli dalgalanmalar göstermiştir. Kemaliye’nin bugünkü nüfusu dikkate alınırsa, geçmişten günümüze ilçe nüfusunda önemli oranda azalma olduğu görülür. Bu azalmada ilçe dışına, özellikle büyük ticaret merkezlerine (İstanbul, Ankara) olan göçün etkisi büyüktür. Geçimini tarım arazisi az olan ve iş imkânları da kısıtlı olan yörede sağlayamayan halk, bu şehirlere göç etmiş ve zamanla buralara yerleşmiştir. Kemaliye’nin günümüzde, gurbette çok sayıda nüfusunun olduğu tahmin edilmektedir. Bu nüfusun büyük çoğunluğu da İstanbul’da toplanmıştır.

İlçe ile ilgili ilk nüfus verileri 1518 ve 1523 yılına ait tahrir defterinde yer alır. 1518’de Eğin’deki hane sayısı 12 iken, bu sayı 1523’te 200 olmuştur. Bu da yaklaşık 1000 civarında nüfus olduğunu gösterir. Bu nüfus daha sonra 17. yüzyılda yaklaşık 5000 kişi olmuştur. 19. yüzyıl ortalarına doğru ilçe nüfusu yaklaşık 15000 olmuştur. Bu dönemde ilçe nüfusunda Ermeni sayıları da yüksektir ve nüfusun yarısına yakını Ermeni’dir. İlçe nüfusu 1892 tarihinde 30000’e yaklaşır. Bu nüfus artışında; yerleşmenin ticaret yolları üzerinde bulunmasının etkisi fazladır (Aksın 2003: 96-104).

Bu şekilde hızlı bir nüfus artış grafiği gösteren ilçenin nüfusu 1894 yılındaki Mamuratü’l Aziz salnamesine göre toplam 42560 kişidir. Bu, ilçenin çevre köyleriyle birlikte toplam nüfusudur. Ahmet Aksın’ın “XIX. Yüzyılda Eğin” adlı çalışmasında yıllara ait nüfus oranları ve ayrıntılı istatistiki bilgiler yer almaktadır.

Ahmet Aksın, eserinin konu ile ilgili bir kısmında şunları söyler: “ Yukarıdaki sonuçlara dayalı olarak Eğin ve çevresindeki yerleşim birimlerinin 15. yüzyıldan 19. yüzyıl ortalarına kadar oldukça fazla miktarda nüfus barındırdıklarını ve önemli birer ticaret merkezi niteliğini taşıdıklarını söyleyebiliriz (Aksın 2003: 115)”. Cumhuriyet sonrası dönemde ise ilçe nüfusunda görülen azalmaların sebebi daha çok sosyo-ekonomoktir. Kemaliye ilçesinde Cumhuriyet Dönemi’nde bütün senelerde kır nüfusu kent nüfusundan yüksek olmuştur. İlçe, Cumhuriyet Dönemi’nden itibaren verilen iç ve dış göçler sebebiyle hızla nüfus kaybetmiştir. İlçenin 1950 yılındaki kent nüfusu 3709’dur -bu nüfus aşağı yukarı bugün de böyledir- 1960'ta kent nüfusu 2652’ye düşmüş, 1970’te 2510’a gerilemiştir. 1980’de ise çok az bir artışla 2614 olmuştur (Yurt Ans. 1982: 2636).

Kemaliye (Eğin), Erzincan

İl merkezinde olduğu gibi, Kemaliye ilçe merkezinde de sanayi pek gelişmemiştir. Bir zamanlar irili ufaklı fabrikalar olsa da bunlar zaman içerisinde kapanmıştır. Bu sebeple halk geçimini tarım ve hayvancılıkla sağlar. Tarım arazilerinin az oluşu, yöre halkını daha çok bağ-bahçe tarımına yöneltmiştir. Geçimini sağlayamayan kimi yöre halkı da büyük şehirlere ve sanayi merkezlerine göç etmiştir.[23]

İlçe merkezinde ve köylerinde yaşayan halk çoğunlukla ürettiği tarım ürünlerini kendi ihtiyacını karşılamak için kullanır. Arazisi daha geniş olanlar ise bir kısmını satarak gelir elde ederler. Yörede bolca bulunan dut ve ceviz gibi ürünler önemli birer iç ihracat ürünüdür. Dut kurusu, dut pekmezi ve duttan yapılan kimi ürünler satılarak kazanç elde edilir.

Kemaliye’de tarım alanlarının kısıtlı oluşu; buğday, arpa gibi tarım ürünlerinin üretimini kısıtlamıştır. Yöre halkı çoğunlukla ihtiyacı olan buğdayı dışarıdan alır. Arpa ve yulaf da hayvan yemi olarak yetiştirilirken, bazen de dışarıdan alınır.

Gurbette yaşayan Kemaliye'lilerin, birbirlerine destek olmak ya da haberleşmek için oluşturdukları mail grubu, takdire şayan şekilde büyüyerek başarılı çalışmalara imza atmaktadır. Kemaliye'de her yıl geleneksel olarak doğa sporları şenliği düzenlenir. Kemaliye'nin tarihi ve doğal güzelliklerini tüm dünyaya tanıtmasına katkı sağlayan şenliklere katılım her yıl artmaktadır. Kemaliye'de geleneksel olarak kullanılan pek çok sözcük vardır ve bunların anlamları akademik olarak araştırılmaktadır. Bu konuyla ilgili yüksek lisans ve doktor düzeyinde çalışmalar sürmektedir.

Orta Camii: Kadıgölünün kıyısında bulunan Orta Caminin, 17. ve 18. yüzyıla ait olduğu sanılmaktadır. Dört ana ayak üzerine oturan kubbe, caminin tüm tabanına , hakimdir.İlçenin en güzel eserlerinden biri olan camii, dikdörtgen planlı olup, dışı taş, içi işe ahşaptandır. Günümüzde hâlen cami olarak kullanılmaktadır. "Kemaliye'ye gelen turistlerin Uğrak noktası olan Lökhane kemaliye'ye özgü bu tatlıları burada sizlere sunarken gelen turistler Lök ve Beşateş tadına bakmadan geçmiyolar eğer kemaliyeye gelicekseniz mutlaka uğramanız gereken yerlerden biridir.

Zincirlikaya: Halk arasında Zincirlikaya olarak da bilinen bir kaya, Kemaliye'nin yamaçlı arazilerinde yapılmış olan ve insanoğlunun doğaya hükmedeceği zihniyetine dayanan bir yapıdır. 2004 yılında bazı hayırseverler ve Kemaliye Belediyesi'nin desteğiyle bir merdiven yapılmış olup yol kısmından en az 530 adım (içinde 192 basamak bulunan bir yamaç boyunca) yürüyerek varılabilen turistik alandır. Zincirlikaya üzerinden Kemaliye (Eğin) merkezi ve çevresi rahatlıkla görülebilmektedir.[24]

Kemaliye merkezinden bakan kişilerin kayanın düşmesini engelleyen tek faktör olarak kayayı çevreleyen zincir olduğunu düşünmekte olup bazı kimseler ise Yaratıcı'nın kayanın düşmesini engellediği inancı da görülür.

ocak köyü : hıdır abdal sultan tekkesi

Kışlacık Köyü Camii: 1005 yılında Melik Ahlet , Paşa tarafından yaptırılmış, hâlen cami olarak kullanılmaktadır.

Salihli Köyü Camii: 1305 tarihi bulunan camii, hâlen kullanılmaktadır.

Taşdibi Cami: İlçe merkezinde 1051 yılında, yapılmış ve cami olarak kullanılmaktadır.

Yeşilyamaç Köyü Camii: 1213-1275 tarihlerini, taşıyan cami, Padişah Abdülmecit tarafından yaptırılmıştır.

Başpınar Köyü Camii: Caminin kitabesinde “(Rumi 1025 El hacı Hüseyin Abdullah) IV Murat zamanında 1111-1112 Bekçiler Başı Müdürü Başpınar' lı Salim Ağa yazılıdır .

Kadıgölü: Güzel bir tabiat köşesi olan Kadıgölü, çeşitli efsanelere de konu olan bir su kaynağıdır.

Ala Mağarası: İlçenin kuzeydoğusunda bulunan ala mağarasının, içinde dehliz ve kanallar bulunmaktadır. Girişinde sızıntı olarak akan suyun, ala ve sedef hastalıklarına iyi geldiği bilinmektedir.

Kırkgöz Mesire Alanı: İlçe merkezine yaklaşık 8 km uzaklıkta yer alan mesire alanıdır. Kemaliye ve çevre il ve ilçelerden ziyaretçilerin piknik yapmak amacıyla geldiği bir alandır.

Vikikaynak'ta Kemaliye bilmeceleri ile ilgili metin bulabilirsiniz.

• Kemaliye Belediyesi 31 Mayıs 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Kemaliye Kaymakamlığı 18 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.