Pertek

Tunceli ilinin güneyinde yer alır. Elazığ il sınırları ile arasındaki Keban Baraj Gölü ile ayrılmaktadır. Elazığ il merkezine en yakın ilçedir ve baraj gölü üzerinde feribot işletmeciliğine sahiptir. Elazığ il merkezine önce feribot, ardından araçla 25 dakikalık (27 km) mesafede, Tunceli il merkezine yeni yapılan yol ile 30 dakikalık (55 km) bir mesafededir. 1916'da Tunceli vilayeti teşekkül edilince Tunceli'nin ilçesi durumuna gelen Pertek, 1937 yılında diğer ilçelerle birlikte Elazığ'dan yönetilmeye başlanmıştır. 1947'de Tunceli'nin tekrar il olarak teşekkülü ile birlikte Pertek de diğer ilçelerle birlikte Tunceli ilinin bir ilçesi durumuna gelmiştir.[2]

Pertek
Resmin solunda Çelebi Ali Camii (16. yüzyıl) ile birlikte Pertek manzarası görülmektedir. Arka planda Keban Gölü var.
Ülke Türkiye
İl Tunceli
Coğrafi bölge Doğu Anadolu Bölgesi
İdare
  Kaymakam Muhammed Emin Nasır [1]
  Belediye başkanı Ruhan Alan (CHP)
Yüzölçümü
  Toplam 947 km² (365 mil²)
Rakım 1.100 m (3.600 ft)
Nüfus
 (2018)
  Toplam 11,669
  Kır
-
  Şehir
-
Zaman dilimi UTC+03.00 (UDAZD)
Posta kodu 62500
İl alan kodu 0428
İl plaka kodu 62

Pertek, Tunceli iline bağlı bir ilçedir.

Köken bilimi

Evliya Çelebi'nin Seyahatname'sinde şehrin isminin Moğolca karakuş anlamına gelen "per-teng" den geldiğini belirterek "Pertek kalesi üzerinde tunçtan bir karakuş heykeli vardır. Her yıl Nevruz gününde, kanat çırpıp bütün Kürt kavimlerini bu şehrin pazarına toplamak için işaret verirmiş. Bunun içinde bu şehre Pertek denirmiş, Halid Bin Velid bu şehri ele geçirince bu heykeli yıkmış ancak kalenin üzerinde heykelin yeri hala belli olmakta" diye bahsetmiştir.[3][4] Ayrıca Perteq kelimesi Kürtçe kuş kanadı anlamına gelir. Bununla birlikte, Pertek ilçesinde mahalle ve bazı köy adlarının halk tarafından hâlen Ermenice isimleriyle zikredilmesi (Şebşebik, Sağmınik, Sıptınik, Şorğu, Titenik, Xirnik, Margek, Axzunik, Horik,...), Pertek adının aslında Ermenice olduğu ve "Kalecik" anlamına geldiği iddiasına da kanıt olarak sunulmuştur[5].

Nüfus

2007 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) sonuçlarına göre toplam 11.869 kişinin yaşadığı Pertek'te nüfusun %50,82'si ilçe merkezinde, %49,18'i ise köylerde yaşamaktadır. Nüfusun cinsiyete göre dağılımına bakıldığında toplam erkek nüfusun 6.165, toplam kadın nüfusun ise 5.704 olduğu görülmektedir.

İlçe nüfusunda özellikle 1990 yılından sonra büyük oranda düşme olduğu görülmektedir. Genellikle göçler, yakınlığı sebebiyle Elazığ'a yapılmaktadır. Bu düşüşün en büyük sebebi işsizliğin yol açtığı geçim sıkıntısıdır. [6]

Yıllara göre nüfus verileri[7][8]
Yıl19551960196519701975198019851990199720002007
Toplam18.83320.366---21.56821.44918.83312.45613.19911.869
Şehir-3.069---4.4005.0315.4286.4055.7376.032
Köy-17.297---17.16816.41813.4056.0517.4625.837

Ekonomi

Hayvancılık, tarım ve Keban Baraj Gölü üzerindeki feribot işletmeciliği ilçeye önemli bir ekonomik getiri sağlamaktadır. Arpa, buğday, şeker pancarı ve nohut gibi tarım faaliyetlerinin yanı sıra, süt, peynir, kırmızı et, bal ve yumurta üretimiyle hayvancılık, ilçe ekonomisinin başlıca gelir kaynağıdır.

Köyler

      Köy       Eski adı Nüfus**
Pınarlar Nahiyesi
BeydamıBalışer163
BiçmekayaXarsik117
ÇalıözüVasgert103
ÇataksuAvdan/Dolukan76
GünboğazıMargik165
KacarlarQeceran128
KaragüneyGadosa193
KoçpınarQocpixar73
KonuratXaxi25
PirinççiPirinçi123
Pınarlar*Paşavank374
SumakZimeq68
TozkoparanTanz179
YeğencikMisadariç203(***)
Yeniköyİngiko/Gola Qurde170
YukarıyakabaşıHorik75
      Köy       Eski adı Nüfus**
Dere Nahiyesi
ArdıçSağman Dersimi172
BakırlıŞuşenk67
Dere*Ormkex/Rumkıx100
ElmakaşıPoxteris143
KayabağAxzunik85
KazılıKazulu/Qazeli89
SöğütlütepeGulbari107
SürgüçSürgec74
UlupınarUlupar108
YalınkayaÇarxik118
YamaçobaErindeg/Yerindag68
      Köy       Eski adı Nüfus**
Akdemir Nahiyesi
Akdemir*Avşeker218
AşağıgülbahçeKurmes107
AyazpınarTitinik225
BallıdutKoxpinik31
BulgurtepeCelador75
ÇukurcaBaravan233
GövdeliTaxsiyan30
KonaklarDoxikan255
YukarıgülbahçeOrcan40
      Köy       Eski adı Nüfus**
Merkez Nahiyesi
ÇakırbahçeCoravan133
DemirsabanSefkar100
DereliDereli119
DorutayZeve278
GeçityakaKüçke178
KolankayaKave/Çerçemler40
KorlucaResikan/Til43
MercimekMercimek102
SağmanSökmen162

Etnik dağılım, dil ve kültür

19. yüzyılın sonuna Şavak]]lılar) yaşamaktadır. Gerek mezhep gerekse etnisite olarak mozaik bir yapıya sahip olan Pertek'in etnik dağılımına dair kesin bir oran verilmesi mümkün olmamakla birlikte, 2007 yılında, Ankara Üniversitesi-Etnoloji Anabilim Dalı tarafından yapılan bilimsel bir araştırmaya göre Türk-Sünnilerinin yoğun olarak ilçe merkezinde, Kürt-Alevilerinin ise yoğun olarak Pertek'e bağlı köylerde ikamet ettiği söylenebilir. Bazı köylerde Sünni Kürtler de vardır. Fakat son yıllardaki göçlerle birlikte ilçe merkezindeki Türk-Sünni ve Kürt-Alevi oranında Aleviler daha baskındır.[9][10]

Bazı Osmanlı belgelerinde, Pertek ilçe merkezi yerli halkının ve merkeze bağlı Sağman ile Dereli köylerinin Karakeçili Türkmen aşiretine mensup olduğu geçer. Karakeçili aşiretinin, Ertuğrul Gazi ve Süleyman Şah idaresinde Fırat nehrini takip ederek Anadolu'ya geldikleri ve bu göçle birlikte Karakeçililerin bir bölümünün Elazığ ve çevresine yerleştikleri bilgisi, aynı kaynaklarda mevcuttur. Bununla birlikte bu aşiretin, Elazığ'da toplam 44 köyü kurduğu ve Pertek merkez ilçe yerlileri ile Sağman ve Dereli köy halkının da Elazığ'daki Karakeçili'lerin uzantısı olduğu söylenir. Bu tezi destekleyecek belgeler Osmanlı kayıtlarında bulunmaktadır.[11]. Benzer kaynaklar, Çemişgezek ilçesinin yerli halkı ve Çemişgezek'e bağlı toplam 10 köyde de aynı aşirete mensup insanların yaşadığı bilgisini verir. Özellikle Pertek ve Çemişgezek ilçelerinde yaşayan bazı insanların, köken olarak aynı aşiret ismini vermesi, merkez ilçe yerli halklarının kendilerini "Harput'luluk" kavramı dahilinde tanımlamaları ve Harput yöresinin kültürel özelliklerini taşımaları, bu kaynakları doğrular niteliktedir.

Kaynakça

  1. "Arşivlenmiş kopya". 23 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2015.
  2. "Pertek Belediyesi". 31 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2009.
  3. Seyahatname 3. cilt sayfa 1439
  4. Kahraman, Seyit Ali; Dağlı, Yücel (1999). "Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi III. Kitap" (PDF). Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 305 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu - Dizini. Yapı Kredi Yayınları. s. 198. 26 Nisan 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2020.
  5. İsmail Beşikçi (Hrsg): Resmî Tarih Tartışmaları 6: Resmî Tarihte Kürtler, s. 110
  6. "Pertek Kaymakamlığı". 12 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2009.
  7. "Arşivlenmiş kopya". 27 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2010.
  8. "Pertek Kaymakamlığı, nüfus". 27 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2010.
  9. "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 17 Haziran 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2009.
  10. "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 17 Haziran 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2009.
  11. Prof. Dr. İsmail Özçelik - Türk Kültüründe Karakeçililer Uluslararası Şöleni Bildirileri, 3 Haziran 1999, Şanlıurfa, AKM Başkanlığı, Yay. Ankara, 1999

Dış bağlantılar

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.