Karakoyunlu, Iğdır

Doğu Anadolu Bölgesi’nde Iğdır iline bağlı bir ilçe olan Karakoyunlu, doğusu Aralık ilçesi, kuzeyi Ermenistan, batısı Iğdır Merkez, güneyi ise Büyük Ağrı Dağı'nın Iğdır’a bakan yamaçları ile çevrilidir. İlçe toprakları Ağrı Dağı’nın uzantıları, Kire denilen taşlık ve kayalık yükseltiler ve Ağrı Dağı'nın eteğindeki Korhan Yaylası'ndan oluşmaktadır. Ovalık alanları Ağrı Dağı’nın lav ve tüf bazaltları ile örtülmüş, üzeri de Aras Nehri'nin taşıdığı alüvyonlarla kapatılmıştır. Iğdır Ovası'nın ortasında yer alan düzlükler 850–800 m arasında değişmektedir. Bingöl Dağları'ndan kaynaklanan Aras Nehri ile Bulakbaşı ve İslamköy'den doğan Karasu Çayı ilçe topraklarını sulamaktadır. Karakoyunlu ilçesi Iğdır il Merkezi'ne 15 km, uzaklıktadır. Yüzölçümü 194 km² olup, toplam nüfusu 14.597'dir. Fatih ve Ergenekon Mahallesi olmak üzere 2 mahallesi vardır. Ayrıca 14 köyü bulunmaktadır.

Karakoyunlu ve çevresindeki buluntular, ilk yerleşimin MÖ.900-600 yılları arasında Urartular döneminde başladığını göstermektedir. Sonraki yıllarda Kimmerler'in ve Sakalar'ın saldırılarına uğramış, MÖ. 4. yüzyıl'da Medler, ardından Persler, Makedonyalılar, Romalılar, Bizanslılar, Sasaniler yöreye egemen olmuşlardır. Zaman zaman Arap akınlarına uğramış, Bizanslılar'la Araplar arasında el değiştirmiştir.

1071'deki Malazgirt Savaşı'ndan sonra Türkmen boylarından bazıları yöreye yerleşti. Karakoyunlu ve çevresi 1239'da Moğolların, 1256'da ise Altın Orda Devleti'nin yönetimine geçti. Celayirliler, Azerbaycan ve Nahçıvan ile birlikte Karakoyunlu üzerinde de hâkimiyet kurdular. Celayirliler'den sonra, 1380 yılında Karakoyunlu Devleti burayı ele geçirdi ve büyük olasılıkla da ilçe ismini bu devletten aldı. Timur'un Anadolu'ya girmesiyle Timur İmparatorluğu'na bağlanan bölge, Timur'un 1405'teki ölümü nedeniyle yeniden Karakoyunlu Devleti'nin hâkimiyetine girdi ve yaklaşık 62 yıl boyunca bu devletin yönetiminde kaldı. Ayrıca, İlçe merkezindeki ve köylerindeki mezarlıklarda bulunan koç, koyun heykelli mezar taşlarının Karakoyunlular döneminden kaldığı ortaya çıkarılmıştır. Karakoyunlu Devleti 1467'de Akkoyunlu Devleti tarafından yıkılınca Karakoyunlu ve çevresi Akkoyunlu Devleti'nin eline geçse de bu egemenlik fazla sürmedi. Fatih Sultan Mehmet'in 1473'teki Otlukbeli Savaşı'nda Uzun Hasan'ı yenmesinden sonra ilçe, Osmanlı topraklarına dahil olsa da bir süre sonra Safeviler yöreyi ele geçirdi. Yavuz Sultan Selim'in 1514'te Çaldıran Muharebesi'nde Safeviler'i yenmesi ile Osmanlı toprakları içerisine katılmıştır. Yavuz Sultan Selim'in savaş sonrası İstanbul'a dönüşünden sonra Safeviler yeniden yöreye hâkim oldu. Kanuni Sultan Süleyman'ın 1534'teki Irakeyn Seferi sırasında Karakoyunlu ve çevresi bu kez kesin olarak Osmanlı topraklarına dahil oldu. Ancak, Osmanlılar ile Safeviler arasındaki savaş bundan sonra da devam etti ve 1555 yılında yapılan Amasya Antlaşması ile sona erdi. İranlıların 1578'de bu antlaşmayı bozması üzerine Sultan III. Murat İran seferine çıktı. İran Şahı I. Abbas'ın yöreye saldırması ile başlayan savaşlarda kesin bir sonuç alınamadı ve 1639'da imzalanan Kasr-ı Şirin Antlaşması ile Karakoyunlu ve çevresi 95 yıl süren bir dönem boyunca Osmanlı toprağı olarak kaldı. Her iki devlet arasındaki ilişkiler 1722'de yeniden bozulsa da, savaşlardan bir sonuç alınamayınca 1746'da Kasr-ı Şirin Antlaşması esas alınarak bir antlaşma imzalandı ve Karakoyunlu ile çevresindeki Osmanlı egemenliği devam etti.

1828'de Aras Nehri'ni geçerek yöreye gelen Rus ordusu tarafından istilaya uğrayan Karakoyunlu ve çevresi, Rusların 1829'da imzaladığı Edirne Antlaşması'na kadar bir yıla yakın bir süre savaş ortasında kaldı. 1855'te de birkaç kez daha Rus istilasına uğrayan Karakoyunlu, 3 Mart 1878 tarihli Ayastefanos Antlaşması ile kesin olarak Ruslara bırakıldı. Böylece Karakoyunlu, Iğdır, Aralık, Tuzluca 1918'de Rusya ile imzalanacak olan "Brest-Litovsk Antlaşması"na kadar 40 yıllık bir sürede Rusların yönetiminde kaldı.

Bu antlaşmadan sonra, Türk kuvvetleri 20 Mayıs 1918'de Karakoyunlu'ya girdiler. İtilaf devletleri ile 30 Ekim 1918'de imzalanan Mondros Mütarekesi uyarınca Türk ordusu yöreden çekilince, Karakoyunlu'yu Ermeniler ele geçirdi. Bu siyasi olayların gelişmesi ve idare eksikliği nedeniyle Iğdır'ın merkez ilçesi başkent olmak üzere 3 Kasım 1918'de Aras Türk Hükümeti kuruldu. Aralık, Karakoyunlu, Iğdır ve Tuzluca'dan toplanan gönüllü siviller Ermenilere karşı direndiler ve bu gelişmeler üzerine Doğu Cephesi harekâtı 12 Kasım'da yeniden başladı. General Kâzım Karabekir'e bağlı kuvvetler 14 Kasım 1920'de Karakoyunlu ve çevresine girerek buraları işgalden kurtarmıştır. Bu durum karşısında barış isteğinde bulunan Ermenistan hükümeti, 2 Aralık 1920'de Gümrü Antlaşması'nı imzalamış ve Karakoyunlu ile çevresi Türkiye Cumhuriyeti sınırları içerisinde kalmıştır.

Cumhuriyetin ilanınını müteakip belde statüsü aldığı 1972 yılına kadar Iğdır'a bağlı bir köy olan Karakoyunlu, 3 Haziran 1992 tarih ve 21247 sayılı Resmi Gazete'de yayınlanarak yürürlüğe giren 3806 sayılı kanunla da "İl" yapılan Iğdır'a bağlı bir ilçe statüsünü aldı.[3]

Doğu Anadolu Bölgesi'nden farklı olduğu için pamuk yetiştirilmektedir. Mikro-klima karakteri gösterdiğinden yazlar sıcak, kışlar ılık geçer. En düşük ısı (Şubat: -20 °C) en yüksek (Ağustos: +40 °C) derecedir. Kış şiddeti 30 gündür. Tropik günlerin sayısı 83'tür. Bilhassa Güneybatı yönden esen rüzgâr egemenliğini gösterir. En hızlı rüzgâr SW yönünden eser. Ortalama nem %66 dır. Yağış azdır. Çoklukla yağmur olarak yağan yağış, yaz ve kış sürer. 15 Nisan ile 15 Ekim arası 133 mm yağış düşer. Ortalama 256 mm'dir.

İlçenin ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır. Yetiştirilen ürünler, buğday, arpa, çeltik, şeker pancarı, yem bitkileri, patates, yer elması, yer fıstığı, nohut, mercimektir. Ayrıca sebzecilik de yapılmakta olup, domates, patlıcan, biber, marul, tere, nane, salatalık, karpuz yetiştirilmektedir.

Hayvancılıkta ise, büyük ve küçükbaş hayvan besiciliği yapılmaktadır. Yöre halkının el tezgâhlarında düz dokuma yaygıları ve kilimleri de ilçe ekonomisinde katkısı bulunmaktadır.

Wikimedia Commons'ta Karakoyunlu ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Karakoyunlu Kaymakamlığı
• Karakoyunlu Belediyesi