Kırmızı Kasaba

Kırmızı Kasaba (Azerice telaffuz: [ɡɯɾmɯzɯ ɡæsæbæ]; Rusça: Красная Слобода, Krasnaya Sloboda; İngilizce: Red Town), (bazen sadece Kasaba) ya da Krasnaya Sloboda, Azerbaycan'ın Kuba Rayonu'nda yer alan bir köy ve belediyedir. 3.598 kişilik bir nüfusa sahiptir ve İsrail[2][3] ve Amerika Birleşik Devletleri dışında dünyanın tek Yahudi kasabası olduğuna inanılmaktadır.[4]

Kırmızı Kasaba
Qırmızı Qəsəbə
Belediye

Bayrak
Kırmızı Kasaba
Ülke  Azerbaycan
Rayon Kuba
Nüfus
 (2010)[1]
 • Toplam 3.557
Zaman dilimi UTC+04.00 (Azerbaycan Saati)

Köy, daha büyük olan Kuba kasabasından Kudiyalçay (veya Kudyal) Nehri'nin karşısında yer almaktadır. Yaklaşık 4.000 kişilik nüfusu oluşturan Azerbaycan'ın yayla nüfusunun veya Dağ Yahudilerinin birincil yerleşim yeridir.[5] Kırmızı Kasaba'da en çok konuşulan dil Cuhuri'dir. Kırmızı Kasaba dünyanın hayatta kalan shtetli son olarak kabul edilir.[6][7]

Yerleşim bazen, muhtemelen çatıların çoğunda kullanılan kırmızı kiremit nedeniyle "Kızıl Kasaba" veya "Kızıl Köy" olarak anılır.[8] Diğer kaynaklar, adı, II. Dünya Savaşı sırasında zulümden korunduğu Sovyet döneminde aldığı koruma statüsüne bağlamaktadır.[9]

Coğrafya

Kuba

Kuba, Azerbaycan'ın popüler bölgelerinden biridir. Geçmişte başkente yakınlığı nedeniyle Azerbaycan'ı ziyaret eden konuklar Kuba'yı ziyaret etmeye davet edilirdi. Lezgiler, Tatlar, Kınalıklılar, Buduklular ve Kryt insanlar yüzyıllardır Kuba Türkleir ile barış ve dostluk içinde yaşadı. Dağ Yahudilerinin yaşadığı Kuba'da bulunan Kırmızı, Kuba'nın yükselişi açısından da önemli idi.[10][11]

Demografik bilgiler

Başlangıçta dağlık bölgeye yayılmış, dağlık Yahudi nüfusu Kuba etrafında toplandı.[9]

1881'de 213.138 Yahudi, Kafkasya'nın 34 yerleşim yerinde resmi olarak kaydedildi. Geçtiğimiz yüzyıl boyunca, Dağ Yahudileri ile birlikte, diğer etnik-dilsel gruplardan Yahudiler veya köken bölgelerine göre tanımlanan bu türden Yahudiler de Azerbaycan'da yaşadılar: Aşkenazi Yahudileri, Kırımçaklar, Kürt Yahudileri ve Gürcü Yahudileri. Ancak, 19. yüzyıldan itibaren cumhuriyetteki Yahudi nüfusunun çoğunluğu Dağ Yahudilerinden oluşmaktadır.[12][13]

Tarihi
Krasnaya Sloboda'nın köprüden görünümü
Yenilenmiş bir "Giləki" (Hilaki) Sinagogu [14]

Azerbaycan ve Kuba bölgesindeki Yahudiler

Azerbaycan, Talışlar, Avarlar, Lezgiler, Ruslar, Ukraynalılar, Gürcüler, Polonyalılar ve diğerleri dahil olmak üzere ülkede yaşayan 40'tan fazla azınlık ve etnik grubun bulunduğu Doğu ve Batı'nın kesiştiği noktada yer almaktadır.[15]

Bölgedeki ilk Yahudi yerleşimine bugünkü Kırmızı'dan sadece birkaç kilometre uzaklıkta, Gudjalçay'ın sol yakasında "Kulgat" adı verildi. Kulgat bölgesindeki eski mezar taşları ve 18. yüzyılın başlarında Nadir Şah'ın saldırıları sırasında kısmen yok edilen diğer kanıtlar, Yahudilerin burada yaşadığını ortaya koymaktadır.

Kuba'nın karşısındaki Yahudi kasabası

Dağ Yahudileri, en azından 13. yüzyıldan beri Kuba çevresindeki bölgede bulunmasına rağmen, Krasnaya Sloboda'nın resmi kuruluşu 18. yüzyıla kadar uzanmaktadır. 1742'de  Kuba Hanı, Fatali Han,  Yahudilere, Kuba şehrinden nehir boyunca zulümden uzak bir topluluk kurma izni verdi.[16] Başlangıçta Yevreiskaya Sloboda (Yahudi Yerleşimi) olarak anılan isim, Sovyet yönetimi altında Krasnaya Sloboda (Kırmızı Yerleşim) olarak değiştirildi.

Kızıl kasabadaki büyük yerleşim 1731'de başladı. Huseynali Han'ın 1758'de ölümünden sonra oğlu Fatali Han, Kuba Hanlığının hükümdarıydı. Dağ Yahudilerinin sadakatini, bilgeliğini ve çalışkanlığını son derece takdir eden Fatali Han, onlara tarım, bahçecilik, ticaret ve zanaatla uğraşmaları için büyük bir fırsat verdi. Kuba'da Yahudiler için oluşan elverişli yaşam koşulları, Yahudilerin Kusar, Uçgun, Şuduh, Griz gibi diğer köylerden ve hatta Bakü, İran, Türkiye ve diğer yerlerden Kuba'ya taşınmasına neden oldu.

Buraya taşınan Yahudiler daha önce dokuz farklı yerleşim yerinde yaşıyordu. Gilan'dan Yahudiler 1780'lerde Kızıl'a taşındı. Gilan Yahudilerinin Gilaki yerleşimi, Kırmızı yerleşimin merkezinde yer almaktadır. Bakü ve Kuba'dan gelenler Mizrahi ("Doğu") yerleşiminde yaşıyordu. Farklı yerlerden göç, istihdam çeşitliliğini etkiledi. Örneğin dağlık bölgelerden göç eden Yahudiler çeşitli tarım alanlarında, İran'dan göç edenler ise ticaretle uğraşıyorlardı.

Son olarak, saldırılardan ve zulümlerden kaçan Muntain Yahudileri, Kuba'daki Hüseyinanlı (Hüseyin Ali) Han'ın hanesine katıldı. Hüseyin Han (1722-1758) ve oğlu Fatali Han (1758-1789) döneminde gelişmekte olan Kuba Hanlığı, Derbent'ten Lenkeran'a kadar Azerbaycan'ın kuzey ve güney Dağıstan topraklarından oluşmaktadır. 1722'den beri Dağ Yahudileri Gudyalçay topraklarına yerleşti.[10]

Kasaba bir zamanlar Rus Yahudileri arasında "küçük Kudüs" olarak biliniyordu.[7]

Kasaba, İsrail'de yaşayan akrabalardan finansal destek aldı ve yeni Bet Knesset Sinagogu'na ev sahipliği yaptı.[17] Ancak 1991 yılında Azerbaycan'ın bağımsızlığını kazanmasının ardından pek çok bölge sakini İsrail'e, Amerika Birleşik Devletleri'ne ve Avrupa'ya göç etti ve komünist dönemde bölgede yaşayan yaklaşık 18.000 nüfus azaldı.[18]

Dini uygulama

Yahudi sakinler, kalan sinagoglarda ibadetlerine devam etmektedir. Yerleşimde on üç sinagogdan sadece sekizi korunmuştur. Kırmızı Kasaba'da iki sinagog bulunmaktadır: 1888 yılında inşa edilen ve 2000 yılında yenilenen "Altı günbəz" (Büyük) sinagogu[19] ve 1896 yılında inşa edilen ve yakın zamanda yenilenen "Giləki" (Hilaki) sinagogu.[14]

Sakinleri üç dilde konuşmaktadır: Dağ Yahudileri tarafından günlük yaşamda konuşulan Judeo-Tat, Rusça ve Azerice. Buradaki iki okuldan biri Azerice veya Rusça olarak eğitim vermektedir.[8]

Önemli insanlar
  • Yevda Abramov (1948–2019) - siyasetçi, Azerbaycan Parlamentosu üyesi
  • Zarah İliev (1966 doğumlu) - milyarder emlak geliştiricisi, Krasnaya Sloboda'da doğdu
  • Yagutil Mişiev (1927 doğumlu) - yayıncı
  • God Nisanov (1972 doğumlu) - milyarder mülk geliştiricisi, Dünya Yahudi Kongresi Başkan Yardımcısı [20]
  • German Zakharyayev (1971 doğumlu) - işadamı, Rusya Yahudi Kongresi Başkan Yardımcısı [21]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

Notlar
  1. "Azerbaïdjan". populationdata.net.
  2. "It's an all-Jewish town, but no, it's not in Israel". The Jewish Chronicle. 14 Temmuz 2011. 9 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2020.
  3. "The Village People". Haaretz (İngilizce). 29 Eylül 2006. 1 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2018. Tucked away in the mountains of Azerbaijan is the world's only wholly Jewish town outside of Israel
  4. "Hasidic Jews in upstate New York". The Economist. 2 Kasım 2017. 3 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2020.
  5. Ethnic Groups of North, East, and Central Asia: An Encyclopedia. ABC-CLIO. 2014. s. 124. ISBN 1610690184.
  6. "Eating with the Mountain Jews of Azerbaijan". Food52.com (İngilizce). 10 Ocak 2017. 12 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2017.
  7. "Jewish shtetl in Azerbaijan survives amid Muslim majority". The Times of Israel. 8 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2017.
  8. "Azerbaijan's Jewish enclave". 4 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  9. "Krasnaya Sloboda (Qırmızı QƏsƏbƏ)". AtlasObscura.com. 16 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2018.
  10. "Krasnaya Sloboda". azerb.com. 2 Temmuz 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  11. "Quba". Brittanica.com. 6 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  12. "Krasnaya Sloboda – unique settlement of Jews in Azerbaijan". azernews.az. 2 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  13. "Azerbaijan Virtual Jewish History Tour". jewishvirtuallibrary.org. 5 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  14. "Qırmızı qəsəbə "Giləki" sinaqoqu". scwra.gov.az (İngilizce). 11 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2017.
  15. "JEWS IN AZERBAIJAN: A HISTORY SPANNING THREE MILLENNIA". 28 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  16. "Jerusalem of the Caucasus". Visions of Azerbaijan Magazine (İngilizce). Erişim tarihi: 9 Mart 2017.
  17. "It's an all-Jewish town, but no, it's not in Israel". www.thejc.com. 9 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  18. "Journey into the Unreal". www.shalom-magazine.com. Shalom: The European Jewish Times. Bahar 2007. 12 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2020.
  19. "Qırmızı qəsəbə "Altı günbəz" sinaqoqu". scwra.gov.az (İngilizce). 12 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2017.
  20. "God Nisanov WJC Vice-President". World Jewish Congress. 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2017.
  21. "German Zakharyaev: "I overcome obstacles and sadness in life over praying to God"". Jewish Business News. 24 Aralık 2015. 3 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2017.

Kaynaklar

Dış bağlantılar
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.