Gazimağusa Limanı

İlk olarak MÖ 274 yılında yerleşilen Gazimağusa'daki ilk kayda değer deniz ticareti etkinlikleri ve liman faaliyetleri, Haçlı Seferleri sonucunda gelişen önemli Hıristiyan şehirlerinin en uzun süre dayananlarından olan Akka'daki Haçlı kontrolünün, 1187 yılında zayıflamaya başlaması ve bunun bir sonucu olarak Kudüs Krallığı kralı Lüzinyanlı Guy'un 1191 yılında Akka'yı terk ederek Kıbrıs'a gelmesi ve 1192 yılında Kıbrıs Krallığı'nı kurması ile gelişen dönemde başlamıştır.[1]

İlerleyen dönemde, Doğu'daki çeşitli devletlerden, Suriye kıyılarına getirilen birçok kıymetli eşya, Mağusalı tüccarların faal çalışmaları sonucunda, liman kenti olarak işlev kazanmaya başlayan Mağusa üzerinden Avrupa'ya sevk edilmeye başlanmıştır ve böylelikle şehir, dönemin Doğu-Batı ticaretinde bir transit merkezi ve bir depo olarak önem kazanmıştır. Bu liman kenti olarak yükseliş dönemi 1374 yılında Ceneviz donanmasının Mağusa Limanı'nı kuşatarak yağmalaması ve ilerleyen yıllarda kenti ele geçirmesiyle son bulmuştur, 90 yıl süren Ceneviz kontrolü boyunca hiçbir ilgi görmemiştir ve ardından gelen Venedik döneminde de(1489-1571) liman ve kentin önem kaybedişi devam etmiştir. Ancak bu dönemde stratejik konumunun önem teşkil etmesi sebebiyle liman, Venedikliler tarafından Pauladi Ferrari'nin hazırladığı plana göre askeri yönden geliştirilerek zamanının en güçlü savunma sistemlerinden birini kazanmıştır.[1]

1571'de başlayan Osmanlı dönemi önceki dönemlere göre şehir ve liman için daha verimli olmuş ve bölgeye tekrar ivmeli bir gelişim getirmiştir. Osmanlı Sultanları, Mağusa Limanı'nın ve şehrinin stratejik konumunu kavramış ve uzun süren bu dönemde liman, Coğrafi Keşifler sonucu önem kaybeden İpek Yolu ve Akdeniz limanları bünyesinde de bulunduğundan, ticariden çok askeri yönden geliştirilerek, Osmanlı kontrolü süresince askeri bir üs olarak kullanılmıştır. Ayrıca Kıbrıs Eyaleti gibi Osmanlı idari birimleri, nüfuzunun güçlü kalmasını sağlamak amacıyla liman ve kale çevresini uluslararası ticari kesimlere yasaklamıştır.[1]

Modern limanın tarihi ise 1878 yılında, Kıbrıs'ın, maddi sorunların baş göstermeye başladığı Osmanlı'nın, merkezi kontrolü altında Birleşik Krallık'a kiralanmasıyla başlamıştır. Hemen bu yıl içerisinde İngiliz uzmanların tüm adayı değerlendirmek için başlattığı analiz çalışmaları kapsamında bölge ve liman için ilk rapor 1878'in sonlarına doğru Whepworth W.Dickson tarafından yazılmıştır. 1879 yılında ise Thomas Orniston isimli İngiliz mühendis, Birleşik Krallık tarafından, Sanayi Devrimi'nden nasibini almamış, geliştirilmeye, modernleştirilmeye ve ticari faaliyetler bakımından kapasitesi büyük oranda arttırılmaya çok müsait olan Mağusa Limanı'nı etüd etmesi için görevlendirilmiştir. Orniston, 1880 tarihli raporunda, limanın ticari bakımdan geliştirilmesine bir başlangıç olması için 600 ayak uzunluğunda modern rıhtım yapılmasını ve 1 mil uzunluğunda mendirek yapılmasını tavsiye etmiştir. 1898 yılında önceki raporların değerlendirilmesi ve işleme konması sonucunda, Codes Corporation isimli İngiliz firması, Birleşik Krallık Hükümeti tarafından, bu raporlar doğrultusunda yeni bir liman inşa etmesi için görevlendirilmiştir. Şirket, önceki raporları tekrar değerlendirip geliştirerek, limanın 24 ayak derinleştirilmesini, giriş kanalının 250 ayak uzunluğunda, 24 ayak derinliğinde olmasını ve de rıhtımın 600 yerine 800 ayak olmasını teklif etmiş, toplam maliyeti ise 123,993 İngiliz Pound'u olarak hesaplamıştır. Kiralanan adadaki idari birimler ve merkezi Birleşik Krallık Hükümeti'nin ilgili birimleri bu teklif ve planı kabul eder ve ileride günümüzdeki halini alacak modern Mağusa Limanı için ilk çalışma Ekim 1902'de başlamıştır. Planlanandan ufak bir sapmayla 126,600 İngiliz Pound'u maliyetle, ilk modern Mağusa Limanı'nın inşası Ağustos 1904'te tamamlanmıştır. Yapılan bu kısım, bugün, İç Liman'ın yarısını oluşturmaktadır ve limanın günümüzdeki Deniz Kapısı'yla, tarihi Othello Kulesi arasında kalan kısmındadır.[1]

1914 yılında Osmanlı otoritesi altında kiralık ada dönemi yerini, resmi olarak Birleşik Krallık'ın bir parçası haline gelen Britanya Kıbrısı koloni dönemine bırakır. Bu dönemde, artan ticaret hacmi sonucunda yapılan hesaplamalara ve alınan kararlara göre 1925-1933 yılları arasında Mağusa Limanı'nı ve faaliyetlerini geliştirmek için 1904'te yapılan limanın devamı niteliğinde ikinci liman yapılmıştır ve liman arazisi büyük miktarda genişletilmiştir. 161,030 İngiliz Poundu'na mal olan bu genişletme, Mağusa Limanı'nın bugünkü Deniz Kapısı ile, Canbulat Kapısı'na kadar olan bölümden oluşur.[1]

Hamidiye Kruvazörü, 2 günlük diplomatik ziyaret kapsamında, tüm ada halkının gezmesine açık bir şekilde Gazimağusa Limanı'nda demirliyken, 20 Haziran, 1938.[4]

Ayrıca Balkan Savaşları ve I. Dünya Savaşı'nda Osmanlı donanmasının bir parçası olmuş, Türk Kurtuluş Savaşı'nın kazanılmasıyla, Türk Deniz Kuvvetleri'ne katılmış, Hamidiye Zırhlısı da, 1938 yılında, 20 Haziran'dan başlayarak 2 günlüğüne, hem bölgedeki Türk halkla diplomatik bağlar kurmak ve Türkiye Cumhuriyeti garantörlüğünde bölgedeki Türklerin haklarının korunmasını sağlamak amacıyla, hem de Britanya Kıbrısı aracılığıyla Birleşik Krallık'a diplomatik bir ziyarette bulunarak iki ülke ilişkilerini geliştirmek adına, Gazimağusa Limanı'na demir atmıştır. Karşılamak için limana, 5000'den fazla Türk gelmiştir. 2 günlük diplomatik ziyaret boyunca iki büyük savaş görmüş zırhlının büyük bir kısmı, tüm ada halkının gezebileceği şekilde ücretsiz ziyarete açılmıştır.[4]

Üçüncü liman geliştirmesi ise II. Dünya Savaşı'nın ardından 1959 yılında ada hala Birleşik Krallık komutasındayken başlatılmış ve 1960'tan 1965'e kadar süren dönemde Kıbrıs Cumhuriyeti komutası altında tamamlanmıştır. Bu geliştirme sonucunda yapılan yeni liman, bugünkü Dış Liman'ı oluşturmaktadır. 1962 yılında Kıbrıs Cumhuriyeti’nin aldığı kararla işletilmesi için Polonyalı bir firmaya verilmiştir. Bu geliştirme projesi kapsamında, 39,895 İngiliz Poundu maliyetinde, 2150 ayak uzunluğunda ve 32 ayak derinliğinde yeni bir rıhtım inşa edilmiştir. 1965 yılında tamamlanan bu son yenileme ve geliştirme çalışmaları sonucunda, Mağusa Limanı bugün görülen son şeklini almıştır.[1]

1963–1974 yılları arasında adadaki Türk ve Rum kökenli nüfus arasındaki çatışmalar, müşterek liman çalışanları ve liman çalışmaları için zor bir dönem olmuş ve son geliştirme tamamlandıktan sonra liman faaliyetleri, o yıllarda patlak veren Kıbrıs Krizi ile tekrar yavaşlamıştır.[1]

Bu kriz dönemlerine rağmen, o dönemde daha yeni kurulmuş olan Kıbrıs Cumhuriyeti’nin, yüksek tansiyona rağmen, kriz dönemi süresince ticarete yönelik olumlu yatırımları, siyasi kararlar ile Mağusa Limanı'nın gelişimine tekrar olanak sağlamıştır ancak adadaki süreç sebebiyle Türklerin yaşadığı baskılar sonucunda, Türk armatör ve liman çalışanlarının çoğu işlerini bırakmak zorunda kalmış, bırakmayanlardan bazıları ise işten çıkarılmıştır. Adanın en büyük ithalat ve ihracat merkezlerden biri durumuna gelen liman, 1974 yılında Kıbrıs Harekâtı ile Türk Silahlı Kuvvetleri kontrolüne geçmiştir. Harekâtın askeri kısmının son bulması ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin kurulması ile limanın işletilmesi ve yönetimi yeniden ve tamamen Kıbrıs Türklerinin eline geçmiştir. Limanın resmi adı, değişen ve resmileşen il, ilçe ve şehir isimleri sonucunda Mağusa Limanı veya Famagusta Limanı'ndan, Gazimağusa Limanı olur. O zamandan beri, özellikle 2003 yılından başlayarak, ithalât ve ihracatta rekor seviyelere ulaşılmıştır ve Gazimağusa Limanı adanın en önemli ithalat ve ihracat limanı durumuna gelmiştir.[1][3]

Gazimağusa Limanı, ismini kendisinden alan ve 103,000 m²'lik bir alanı kapsayan KKTC Gazimağusa Serbest Liman ve Bölgesi'nin merkezini oluşturur. Bu serbest ticaret alanında, Yakın Doğu ve Orta Doğu ülkeleri için üretim ve yatırım fırsat ve teşviklerinin yanında, diğer yabancı yatırımcılara da transit ticaret için çeşitli imkanlar ve teşvikler sunulmaktadır.[2]

Liman, 2003 ve 2005 yıllarından başlayarak, günümüze kadar yükselen bir kâr grafiği çizmektedir ve Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı'nın KKTC münhasır ekonomik bölgesi'nde, KKTC ve Türkiye Cumhuriyeti devletleri izin ve onayıyla, 2012 yılında KKTC ve Türkiye Cumhuriyeti adına, petrol ve doğalgaz aramaya başlama kararı alması ve 2013'te uygulamaya koymasıyla limanın kâr miktarı artmıştır ve bu doğrultuda gelişen proje ve anlaşmalar sonucunda yakın gelecekte daha fazla kâr sağlaması ve kazanç grafiğinin daha kuvvetli bir artış göstermesi beklenmektedir.[1][3]

KKTC Limanlar Dairesi Müdürlüğü'nün, 2015 yılı Şubat ayı KKTC Liman Trafiği verilerine göre[3], Gazimağusa Limanı'nın trafiği aşağıdaki tabloda özetlenmiştir;

• Gazimağusa