Göle

Göle adının, Gürcüce Kola adının değişikliğe uğramasıyla ortaya çıkmış olduğuna dair görüşler vardır. Kola adı ise antik çağ krallığı Kolhis’in Gürcücedeki adı olan Kolha’dan gelir. Günümüzde de Göle Gürcücede Kola olarak adlandırılır. Ermenicede Göle yöresi Koğ olarak adlandırılır ve Göle adının da Koğ’dan geldiği de ileri sürülür. Kolhis’in Urartu dilindeki adı Kulha, birbirine benzer bu adlara kaynaklık etmiş olabilir.

Öte yandan 1907’de bölgeyi gezen Gürcü tarihçi Ekvtime Takaişvili Gürcüce Kola olarak bilinen bölgeyi orada yaşayan kişilerin “Göl” (Göle değil) olarak adlandırdığını yazar. Etrafı dağlarla çevirili olan ve geniş çukuru andıran ovanın baharda karların erimesiyle sularla dolup bataklığa, hatta göle dönüştüğünü, Kura Nehri’nin kaynaklandığı bu bölgeye Türkçede bundan dolayı “Göl” denmiş olabileceğini belirtir.[2]

Eski adı Kola olan Göle, İÖ 4. yüzyılda İberia Krallığı sınırları içinde, Tsunda Prensliği’ne bağlıydı. İÖ 2-1. yüzyıllarda Ermenistan Krallığı sınırları içinde kaldı. Bölge daha sonra Ermeniler ile Gürcüler arasında birkaç kez el değiştirdi. Kolalı Çocukların Şehadeti (9. yüzyıl) adını taşıyan Gürcüce bir hagiografiye göre 6. yüzyılda dokuz Kolalı (Göleli) çocuk Kura Nehri’nin sonradan “Ayazma” da denilen kaynağında vaftiz olup Hristiyanlığı kabul etmiş ve bundan dolayı annesi ve babası tarafından öldürülmüştür.[3] Göle Gürcü yönetimi altındayken Emeviler tarafından istila edildi. 9. yüzyılda İberia kralı I. Aşot (813–826/830) Arapları bölgeden çıkardı ve Göle Gürcistan Krallığı’na katıldı. 11. yüzyılda Göle ve yöresi Büyük Selçukluların eline geçti. 13. yüzyılın ortalarından itibaren Göle Gürcü atabegleri devleti Samtshe-Saatabago’nun yönetimi altındaydı. 16. yüzyılın sonlarında Gürcü atabegler Osmanlılara karşısında tutunamadı ve Göle Osmanlı Devleti tarafından ele geçirildi. Aynı yüzyılda kurulan Çıldır Eyaleti sınırları içinde yer aldı. Bugünkü Göle ilçesi toprakları Osmanlı kayıtlarından Ardahan-i Küçük, bugünkü Ardahan ise Ardahan-i Büzürg (Büyük Ardahan) olarak geçer ve Ardahan-i Küçük (Küçük Ardahan) Çıldır Eyaleti’nin livalarından biridir.[4]

Uzun süre Osmanlı yönetimi altında kalan Göle, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Rusya İmparatorluğu’nun sınırları içinde kaldı. Rus yönetimi sırada Göle, Ardahan sancağına (okrug) bağlı bir kazaydı (uçastok) ve kazanın yönetim merkezi Okami köyüydü.[5] 1907 yılında bölgeyi gezen Gürcü tarihçi Ekvtime Takaişvili’nin verdiği bilgiye göre o tarihte Göle’nin nüfusu Müslüman Gürcüler, Meshiler, Kürtler, Rumlar ve Ermenilerden oluşuyordu. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sonrasında, Osmanlı ülkesine göç eden Müslüman Gürcülerin yerlerine Ruslar tarafından Rumlar ve Ermeniler yerleştirilmiştir. Resmi verilere göre Göle’nin de içinde yer aldığı Ardahan sancağından (okrug) 1.407 hane veya 22.843 kişi Osmanlı ülkesine göç etmiştir.[6] 1886 yılında Rusların yaptığı nüfus sayımına göre Göle'de 9.208 kişi yaşıyordu. Nüfusun 5.432'si (%59) Kürt, 2.755'i (%29.9) Rum, 846'sı (%9.2) Türk, 121'i (%1.3) Ermeni, 54'ü (%0.6) Türkmen'di.[7]

I. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinden sonra Göle bağımsız Gürcistan sınırları içinde yer aldı. Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında fiilen yeniden Türkiye’ye katıldı.[8] Kars Antlaşması’yla da Türkiye’ye bırakıldı. Bu tarihten 1992 yılına kadar Kars iline bağlı bir ilçe olan Göle, 27 Mayıs 1992 tarihinde Ardahan iline bağlanmıştır. Göle ilçe merkezinde belediye teşkilatı 1926'da kurulmuştur.

İlçenin sınırları kuzeyinde Ardahan ili, güneyinde Kars'ın Selim ilçesi, doğusunda Kars'ın Susuz ilçesi, kuzey batısında Erzurum'un Olur ilçesi, güney doğusunda Kars ili, güney batısında Erzurum'un Şenkaya ilçesi ile çevrilidir. İl merkezine olan uzaklığı 45 km dir.

İlçe merkezi ortalama rakımı 2038 metre olan düz bir alana kurulmuştur. köyler ise kısmen düz ve kısmen de engebeli arazi üzerine yerleşmiştir. İlçenin toplam yüzölçümü 1420 Km2’dir. Arazinin bir kısmı orman örtüsü ile diğer kısımları ise çayır ve mera ile kaplıdır. Ardahan ormanlarının yaklaşık %65'i Göle ilçesinde bulunmaktadır. İlçenin her tarafı yeşil olduğu için Yeşil Göle adını almıştır. Kışları uzun, çok sert ve soğuk, yazları ise ılık ve yağışlı geçen karasal iklime sahiptir. Kış aylarında soğukluk -30 ya da 35 dereceye kadar düşer. Çok sert geçen kış aylarında yağan karın kalınlığı en az bir metreye ulaşır. Göle ovası, çukurluğu nedeniyle kış boyunca kimi zaman sisli günler geçirir. Yaz aylarında ise sıcaklık 25-30 dereceye kadar yükselir.

Göle kültürlü bir nüfus yapısına sahip farkli etnikleri bünyesinde bulundurur. Bunlar Kürtler, Acemler, Yerliler, Terekemeler, Türkmenler vb. olarak sıralandırılabilir. Göle, nüfus ve yüzölçümü bakımından Ardahan'ın en büyük ve en önemli ilçesidir.

İlçe ekonomisi genelde hayvancılığa dayanmaktadır. İlçe, bölgenin en önemli canlı hayvan yetiştirme merkezlerindendir. Hayvan besiciliği ve mandıracılığı olmak üzere iki kısımda gerçekleştirilmektedir. Ayrıca hayvancılığın ve tarımın gelişmesi için ilçede "İnekhane"de denilen Göle Tarım İşletmesi kurulmuştur. Tarımsal faaliyetlerde arpa, buğday, yulaf, patates ekimi yapılmaktadır. Büyükbaş hayvancılığın yanı sıra küçükbaş hayvancılık ile tavuk, hindi, kaz, ördek gibi kümes hayvanları da yetiştirilmektedir, ayrıca arıcılık da yapılmaktadır.

Ticaret alanında ise alışveriş merkezleri, bakkal, market, marangoz, tamir atölyeleri,internet cafeler, kahvehaneler ve altısı fabrika düzeyinde sanayi tesisleri olmak üzere onlarca mandıra hizmet vermektedir.İlçe, hayvancılık ve ormancılıkta bölgesinin merkezi konumundadır.Hayvancılık alanında Tarım İşletmesi,ormancılık alanında ise Orman İşletmesi hizmet vermektedir. Göle'nin sahip olduğu iktisadi güç, Ardahan da dahil olmak üzere, ile bağlı ilçelerin hepsinden büyüktür. Bu yönüyle Göle, Ardahan ilinin ticaret merkezidir.

İlçe turizm açısından önemli bir potansiyele sahip olup, yerli ve yabancı turistlerin ilgisini çekecek görmeye değer tarihi eserleri bulunmaktadır. Bunlar arasında, Dedeşen köyünde yer alan türbe, Cami, kümbet, Kalecik köyündeki Kalecik Kalesi, Uğurtaşı köyü kalesi bulunmaktadır. Yavuzlar, Çakıldere, Günorta, Uğurtaşı, Yiğitkonağı ve adını sayamadığımız birçok köyümüzde kilise ve şapel kalıntıları bulunmaktadır.

Köprülü (korevenk) beldesinde Ziyaret Tepesi denilen ve eskiden büyük bir Ermeni Manastırı'nın olduğu Tepeden beldenin ortasına çıkan yaklaşık 2 km uzunluğunda bir tünel bulunmaktadır. Keza Köprülü Beldesinde Aşık Kerem'in yaslanıp saz çaldığı basının direkleri oturduğu yerin ve sazının baş kısmının izi olduğu söylenen Kerem'in Taşı denen bir kaya mevcuttur. Maalesef defineciler bu taşı da yerinden aşağı yuvarlamışlar.

1995 yılından bu yana ise gurbet-sıla kaynaşmasını sağlamak adına Ulusal anlamda her yıl Kaşar Festivali yapılmaktadır. Bu festival ilçeye ayrı bir canlılık getirmektedir.

• Göle Belediyesi
• Göle Kaymakamlığı