Sevan Nişanyan

İlköğrenimini Pangaltı Mıhitaryan Okulu'nda gördü. 1968'de, Milliyet gazetesi tarafından düzenlenen İlkokullararası Bilgi ve Kültür Yarışması'nda üçüncü oldu.[3] Ortaöğrenimini Işık Lisesi ve Robert Lisesi'nde tamamladı. Robert Lisesi için "İçinde bulunup da sevdiğim ilk ve muhtemelen son kurum" demiştir.[4] 1974'te üniversite eğitimi için ABD'ye gitmiş, Yale Üniversitesi'nde Felsefe ve Columbia Üniversitesi'nde Siyaset Bilimi okumuştur. Latin Amerika siyasi partileri hakkındaki doktora tezini tamamlamadan Türkiye'ye dönmüştür.

Türkçeye çevirdiği Grundrisse, yazdığı yüz sayfalık bir önsöz ile 1979'da henüz 23 yaşındayken yayımlandı.[5] Birikim dergisinde[6] ve The New York Times'ta[7] yazıları çıktı.

1984-1985 yıllarında Commodore 64 adlı kişisel bilgisayarı Türkiye'ye getiren firmanın kurucusu ve yöneticisi oldu. Bilgisayar programcılığı ile ilgilendi, çeşitli konuşma ve konferanslara katıldı. Türkiye'nin ilk popüler bilgisayar dergisi olan Commodore'u kurup orada Baytan Bitirmez müstear ismiyle yazılar yazdı.[8]

1986'da vizyona giren, kömür madenlerinde geçen bir aşk hikâyesini anlatan Flight of the Spruce Goose filmine senaryo danışmanlığı yaptı.[9]

Çeşitli Britanya ve Uzak Doğu yayınevleri için seyahat kitapları kaleme aldı. 1998 yılında Küçük Oteller Kitabı ilk kez yayımlandı. Türk turizmine kitle turizmi dışında yeni bir yön kazandırma çabası olarak görülebilecek bu kitap kısa süre içinde bir referans kitap haline geldi.

Hapis yattığı dönemde Türkçenin etimolojisi üzerine ilk kapsamlı bilimsel çalışma olan "Sözlerin Soyağacı: Çağdaş Türkçenin Etimolojik Sözlüğü" adlı eserini tamamladı; aynı sözlüğün popüler bir özeti olan "Elifin Öküzü ya da Sürprizler Kitabı" adlı kitabı yayımlandı.[10]

2004'te İnsan Hakları Derneği tarafından verilen Ayşenur Zarakolu Özgür Düşünce Ödülü'ne layık görüldü.[11] Türkiye'nin Doğu ve Güneydoğu bölgeleri hakkında resmî görüşün verilerini sorgulayan "Ankara'nın Doğusundaki Türkiye" adlı gezi rehberi 2006'da yayımlandı.

Nişanyan'ın Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluş dönemine ilişkin eleştirel görüşlere yer veren "Yanlış Cumhuriyet: Atatürk ve Kemalizm Üzerine 51 Soru" adlı kitabı 2008'de basıldı. "Sözlerin Soyağacı"nın geniş ölçüde gözden geçirilmiş ve genişletilmiş yeni versiyonu da aynı tarihte piyasaya sunuldu.

Agos gazetesindeki köşe yazarlığının yanı sıra, 29 Ekim 2008 ve 14 Aralık 2009 tarihleri arasında Taraf gazetesinde "Kelimebaz" adıyla dile ilişkin köşe yazıları yazdı. Bu yazıları iki ayrı kitapta toplanarak "Kelimabaz - 1" ve "Kelimebaz - 2" isimleriyle yayımlandı.

2009'dan itibaren Anadolu yer adlarına ilişkin geniş kapsamlı bir çalışma başlattı. Çalışmanın ilk ürünleri 2010'da piyasaya çıkan "Adını Unutan Ülke: Türkiye'de Adı Değiştirilen Yerler Sözlüğü" adlı kitapta ve Index Anatolicus7 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. web sitesinde yayımlandı.

Likya hakkında kitap yazma çalışması sırasında aklına düşen kaya mezarı inşa etme fikrini, yirmi yıl sonra, 2012 yılında Şirince'de gerçekleştirdi.

Agos yazılarını da kapsayan otobiyografisi Aslanlı Yol, 2012 yılında yayımlandı.

Şirince'de inşa ettiği taş binalar mühürlendikten sonra mührü sökerek inşaata devam eden Nişanyan iki yıl hapis cezasına çarptırıldı. Daha önce onanan hapis cezaları da buna eklenince infaz süresi 11 yıl 5 aya çıktı. Söke Cezaevi'nde cezası infaz edilmeye başlandı[12], 2017'de daha sonra aktarılmış olduğu Foça Açık Cezaevi'nden firar ederek yurtdışına kaçtı.[13] 25 Temmuz 2017'de Twitter hesabından bir açıklama yapan Nişanyan, Yunanistan'a siyasi sığınma talebinde bulunduğunu açıkladı. Nişanyan mesajında, "Yunanistan’a siyasi iltica başvurusunda bulunduk, ikamet kartımı aldık" ifadelerini kullandı.[14]

24 Ocak 2020’de merkez üssü Elâzığ’ın Sivrice ilçesi olan 6.8 büyüklüğünde bir deprem meydana geldi ve depremde 41 kişi hayatını kaybetti, 1600’den fazla kişi ise yaralandı. Nişanyan bir gün sonra Twitter’da paylaştığı mesajında “Elazığ Tr'nin en bağnaz, en cahil, en paranoyak, cinsel saplantılı, maddi ve manevi tecavüz kültürü gelişkin kentidir. Gasp edilmiş emlak üzerine kuruludur, inkar edilmiş kimliklerden örülü bir hapishanedir. İdolü Mehmet Ağar’dır. Çocuklara yazık tabii, onlar suçsuz.” ifadelerini kullandı.[15] Nişanyan’ın tepki çeken paylaşımı nedeniyle soruşturma başlatıldı.[16]

1995 yılında o yıllardaki eşi Müjde Tönbekici ile birlikte İzmir'in Selçuk ilçesinin Şirince köyüne yerleşen Nişanyan, bu köyde geleneksel mimari dokuyu korumak ve canlandırmak için yaptığı çalışmalarla tanındı. Eski köy evlerini geleneksel tarzda onararak oluşturduğu Nişanyan Evleri adlı otel 1999'da işletmeye girdi.

Matematik Köyü

Nişanyan'ın Nesin Matematik Köyü'ndeki büstü.

Nesin Matematik Köyü, Ali Nesin ve Sevan Nişanyan'ın öncülüğünde kurulmuş, Nesin Vakfı bünyesinde faaliyet gösteren eğitim ve araştırma kurumudur.[17] Yapımına 2007'nin Nisan ayında başlandı. Üç ayda kırk yataklı dört koğuş, elli kişilik bir derslik, hamam usulü kubbeli iki banyo, bir yemekhane, bir tane de amfi yapıldı. Köy, halktan gelen maddi yardımlarla, öğrencilerin ve gönüllülerin emeğiyle oluştu. Yeri, Şirince'nin bir kilometre uzağındaki Kayser dağının yamaçlarındadır ve toplam arazisi 22 dönüm dolayındadır.[18] Köyde ülkeden ve dünyadan birçok bilim insanı ders vermektedir. Birçok yapısı üzerinde yıkım kararı bulunan Nesin Matematik Köyü halen faaliyetlerine devam etmektedir.[19]

Ali Nesin ve Sevan Nişanyan'ın yıllarca tartıştıkları 'ideal eğitim mekanı nasıl olmalı' sorusuna pratikte yanıt verdikleri köyün fikrinin doğmasında Aziz Nesin'in bir matematik enstitüsü kurulması yönündeki vasiyeti de önemli yer tutar.

Üç evlilik yapan Nişanyan'ın Müjde Tönbekici'den üç, Aynur Deniz'den iki olmak üzere toplam beş çocuğu vardır. Çocuklarının adları Arsen (1993), Iris (1996), Tavit (2000), Anahit (2010) ve Mihran'dır (2012).

Mayıs 2019'da çıkan haberde, Sevan Nişanyan kendi Facebook ve Twitter sayfalarından Atina'daki Ermenistan Büyükelçiliğinde, Ermenistan Cumhuriyeti kimliği aldığını bildirip Ermenistan pasaportuyla çekilen fotoğrafını paylaştı.[22]

Nişanyan 5 Mayıs 2019'da Samos'ta Ira Tzourou ile evlendi.[23] Nişanyan kendisini “Açık sözlü ateist” olarak tanımlamaktadır.[24]

• 2008 senesinde eşi Müjde Tönbekici'nin üzerine bir kavanoz dışkı atmasının ardından gelen sert tepkiler nedeniyle Agos gazetesindeki görevi tartışma konusu olmuştur.[25]
• Şirince'de yıkılmakta olan evleri resmi izin olmadan restore ettiği gerekçesiyle 2001 yılında 2863 sayılı yasa kapsamında 10 ay hapis cezası aldı.[26] Mahkûm oldu.
• İslam peygamberi Muhammed'e hakaret ettiği gerekçesiyle Mayıs 2013'te İstanbul 14. Sulh Ceza Mahkemesi tarafından 13,5 ay hapis cezasına çarptırıldı. Nişanyan'a verilen hapis cezası, daha önceden de sabıkası olması dolayısıyla para cezasına çevrilmedi.[27]
• Kaya Mezarı inşaatı 29 Haziran 2009 tarihinde İzmir İl Özel İdaresi tarafından imara uygun olmadığı gerekçesiyle mühürlendi. İnşaata devam edilmesi üzerine 27 Temmuz 2009 günü yapı bir kez daha mühürlendi. Şikayet üzerine Nişanyan hakkında ’mühür bozma’ suçundan dava açıldı. Bu arada alanın orman sınırları içerisinde olması nedeniyle Selçuk Orman İşletme Şefliği de ayrıca savcılığa suç duyurusunda bulundu.
• SİT alanındaki arazisine 2008 yılında 60 metrekarelik taş bir bina inşa etmeye başladı. İnşaat mühürlendiği halde iki kez mührü sökerek binayı bitirdi.[28] Bu sebepten aldığı 2 yıllık hapis cezasını çekmek üzere 2 Aralık 2014'te Torbalı Açık Ceza İnfaz Kurumu'na teslim oldu.[29] 26 Şubat'ta Buca Kapalı Cezaevi'ne gönderildi. Burada yatak olmadığı gerekçesiyle taş zeminde yatırıldığı ve banyo yapmasına izin verilmediği iddia edildi. Nişanyan, ikinci kez yer değiştirerek geldiği Şakran Cezaevi'nden can güvenliğinin olmamasını gerekçe göstererek naklini istemesi sonucunda 7 Temmuz 2014 tarihinde Aydın Yenipazar Kapalı Ceza İnfaz Kurumu’na sevk edildi.[30] 18 Eylül'de buradan Sultanhisar Açık Cezaevi'ne geçti. Buradan, cezaevi kurallarını ihlal ettiği gerekçesiyle Söke Cezaevi'nin kapalı kısmına gönderdildi. Daha önce onanan 6 yıl 6 ay hapis cezası mahkûmiyetine eklenince infaz süresi 11 yıl 1 aya çıktı. Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’na muhalefet gerekçesiyle 2 ayrı davadan verilen 4 yıl 2 ay ve mühür bozmadan ötürü 5 ay daha hapis yatması öngörülüyor.

• Yanlış Cumhuriyet / Atatürk ve Kemalizm Üzerine 51 Soru, Kırmızı Yayınları, 2008 ISBN 975-9169-77-0
• Sözlerin Soyağacı: Çağdaş Türkçenin Etimolojik Sözlüğü, genişletilmiş ve gözden geçirilmiş 3. Basım, Adam Yay. 2007 ISBN 9754188684
• Küçük Oteller Kitabı (Türkiye'nin en Güzel Küçük Otelleri), Boyut Yay. 1998 .... 2008 (her yıl), ISBN 975-521-376-7
• Ankara'nın Doğusundaki Türkiye, Boyut Yay. 2006 ISBN 975-23-0196-7
• Elifin Öküzü ya da Sürprizler Kitabı, 2002 ISBN 975-418-744-4
• Meraklısı için Karadeniz, Boyut Yay. 2000 ISBN 975-521-378-3
• Herkesin Bilmediği Olağanüstü Yerler, Boyut Yay. 2000 ISBN 975-521-377-5
• Mavi Kıyılarda Yeme İçme Sanatı, Intermedia 1998,ISBN 975-7143-23-5
• American Express Guide: Prague, Mitchell Beazley (London) 1993.
• American Express Guide: Vienna and Budapest, Mitchell Beazley (London) 1992.
• American Express Guide: Athens and the Classical Sites, Mitchell Beazley (London) 1990.
• Karl Marx: Grundrisse, Ekonomi Politiğin Eleştirisi için Ön Çalışma (çeviri), Birikim Yay. 1979; 2. basım İletişim Y. 2008.
• Kelimebaz-I, Everest Yayınları 2009.
• Adını Unutan Ülke (Türkiye'de adı değiştirilen yerler sözlüğü) Everest Yayınları 2010.
• Hocam Allaha Peygambere Laf Etmek Caiz midir?, Karşıt Yayınları, 2010
• Şirince Meydan Muharebelerinin Mufassal Tarihçesi Everest Yayınları 2011.
• Turkey (Travel Bugs), Sevan Nisanyan (Author), Bina Maniar (Author), Emma Tan (Author), Aileen Lau (Author) , Macmillan General Reference (October 1993), ISBN 067187909X, ISBN 978-0671879099
• Aslanlı Yol, Liberte Yayinlari, 2012,ISBN 9789756201701
• 100 Güzel Kelime, Ağaçkakan Yayınları, 2016
• Halim ile Selim , Liber Yayınları , 2018
• İyimser Zamanlar, Liber Yayınları , 2018
• Nişanyan Sözlük - Çağdaş Türkçenin Etimolojisi, Liber Plus Yayınları, 2018

• Sözlerin Soyağacı12 Haziran 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Sevan Nişanyan/Agos yazıları 28 Mayıs 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Günlük yazıları/Blogu
• Index Anatolicus/Türkiye Yer Adları Envanteri 7 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Hayatı ve düşüncelerini konu alan belgesel

Vikisöz'de Sevan Nişanyan ile ilgili sözleri bulabilirsiniz.