Salih Bozok

Mustafa Kemal Atatürk'ün Selânik'ten mahalle ve okuldan arkadaşı, yaşça da akranıydı. Harp Okulunu aynı yıl bitirdiler. Kendisi jandarma sınıfına seçildi, Mustafa Kemal ise Harp Akademisine devam ederek kurmay oldu. Millî Mücadele'yi düzenlemek üzere Anadolu'ya geçmeden önce ve Suriye Cephesi'nde bulunduğu sırada Mustafa Kemal Paşa, Salih Bey'i "başyâver" görevine tâyin ederek yanına çağırdı. Sürekli beraberlik böyle başladı. Mustafa Kemal Paşa, meclis başkanı iken "Meclis Başkanlığı Yâverliği", Mustafa Kemal Atatürk Cumhurbaşkanı seçildikten sonra da "Cumhurbaşkanlığı Yâveri" olarak görev yaptı.

Yarbay rütbesinde emekliye ayrıldıktan ve TBMM 2. Dönem'de (o dönemdeki adı Bozok olan Yozgat'tan) milletvekili seçildikten sonra da Mustafa Kemal'in yakınında kaldı. 4. Dönem'e kadar Yozgat ve daha sonraki dönemlerde Bilecik milletvekili seçildi.

Mustafa Kemal Atatürk'ün ölümü üzerine, "Başkomutan yaversiz gidemez!" diyerek uzun süredir planladığı gibi kalbine kurşun sıkarak intihar teşebbüsünde bulundu. Söz konusu bu intiharın da son sahne olarak kullanıldığı, Zülfü Livâneli tarafından senaryosu yazılarak yönetilen Vedâ filminde ise; Gazi Mustafa Kemal Atatürk ile Salih Bozok'un yakın ilişkisi, dostlukları ve birlikte verdikleri mücadele dolu yıllar beyaz perdeye aktarılmıştır. Kurşunun kalbini sıyırması nedeniyle hayatta kaldı. Atatürk olmadan geçen kısa yaşamında milletvekilliğine devam etti ve 25 Nisan 1941 tarihinde öldü.

Atatürk'le dostlukları eskiye dayanmaktadır. O da Atatürk gibi, Selanik doğumlu. Yaşları da yakın. Selanik'ten mahalle komşulukları, hatta uzaktan akrabalıkları var. İlk subaylık yıllarında beraberler. 1908'de hürriyetin ilanından sonra yolları yine Selanik'te kesişiyor. Atatürk'ün onu daha o yıllardan "ömür boyu yoldaş" olarak seçtiğini gösteren ilginç bir sahne vardır:

Selanik'te meşhur Olimpos Gazinosu'nda oturdukları bir akşam, Mustafa Kemal sofradaki dostlarına ileride nasıl iktidara geleceğini anlatır. Sonra da orada bulunanlara gelecekteki görevlerini açıklar. Masadakiler; Fuat Bulca, Nuri Conker, Fethi Okyar ve Salih Bozok hayretle izler onu. Herkese görev bölümü yapıldıktan sonra, sıra Bozok'a gelince, Salih der seninle hiç ayrılmayacağız. "Seni kendime yâver yapacağım." Masadakiler sorar:

"Peki sen ne olacaksın?"

Yanıt kısadır:

"Ben, size bu görevleri verecek adam olacağım."

• (Cemil S. Bozok), Hep Atatürk'ün Yanında, Çağdaş Yayınları, İstanbul 1985.
• (Can Dündar), Yaveri Atatürk'ü Anlatıyor, Doğan Kitapçılık, İstanbul 2001.

Veda adlı filmde Serhat Kılıç, Kurtuluş dizisinde Turgay Tanülkü ve Ya İstiklal Ya Ölüm dizisinde Ushan Çakır tarafından canlandırılmıştır.