Foks

Latife Hanım’ın Kağıtları’nda Atatürk’ün 13 Kasım 1923 günü öğle saatlerinde Çankaya Köşkü’nün bahçesinde yürüyüşe çıktığı ve köpeği Foks ile oynadığı yazılıdır[1] ancak 3 Temmuz 1927'den, ölümü olan 10 Kasım 1938'e kadar 12 yıl Atatürk'ün hizmetinde olan Cemal Granda[2] ise anılarında Foks’un Yalova'daki bir fotoğrafçıdan alınırken henüz yavru olduğunu belirtmekte ve alınırken Atatürk'ün de yanında olduğunu ve fotoğrafçı ile aralarında geçen duyduğu konuşmaları anlatmaktadır,[3] diğer bir ifadeyle Foks, Cemal Granda'nın Atatürk'ün hizmetine girdiği 1927'den sonraki bir zamanda doğmuş bir köpektir. Falih Rıfkı Atay ise Çankaya isimli kitabında "Foks, Atatürk'ün son köpeğinin adıdır. Birkaç yıl eski ve yeni köşkte rahmetli lideri eğlendirir idi. Foks'u kendisine hediye etmişlerdi. Daha önce de bir köpeği varmış ama, ona ben yetişemedim." diye yazar.[4] Günümüzde Atatürk ve Kurtuluş Savaşı Müzesi’nde sergilenen ve tüm tüy rengi kahverengi olarak görünen Foks'un içi doldurulmuş hali 1930 yılında Yalova'da, Turhal'da, Ege Vapurunda Atatürk ile birlikte görüntülendiği fotoğraflara çok benzemektedir. 1927’den önceki çeşitli fotoğraflarda Atatürk'ün yanında bir köpek daha görünmektedir ve Foks adıyla anılmaktadır, ancak bu köpek alnında, göğsünde ve bacaklarında beyazlıklar olan çift renkli ve bacakları da daha uzun olan bir köpektir. Atatürk, Gaziantep’i ilk kez 26 Ocak 1933 günü ziyaret etmiştir[5] O gün Foks da Atatürk ile birlikte Gaziantep'tedir.[6][7] 1933’ten sonra mevcut kaynaklarda Foks hakkında herhangi bilgi ve fotoğraf görünmemektedir. Uzun süre köşkte kalan Foks bir Cumhurbaşkanı köpeği olarak hayatta kendi cinslerinin hiçbirine sahip olmayan rahat ve mutlu bir yaşantı sürer.[3]

Atatürk’ün tüm hayvanlara karşı sevgisi vardı ama köpeklerin onun yaşamındaki yeri ayrıydı.[6] Atatürk Bulgaristan Ataşemiliterliğinden dönüşünde oradan Alp adını verdiği güzel bir köpek getirmişti ve Çanakkale Savaşlarında da yanında bulundurmuştu.[6][9] Kurtuluş Savaşı sırasında da Yunan komutanlarının birinin ortada kalan Alber adlı sarı beyaz renkli av köpeğini sahiplenmişti. Alber öldüğünde çok üzülen Atatürk henüz üzüntüsü dinmemişken Foks onun yeni köpeği olur.[6] Foks, Atatürk’ün odasında yatar, her gittiği yere yanında gider,gireceği salona herkesten ve Atatürk’ten daha önce koşar,adeta Atatürk’ün geldiğini haber veriyormuş gibi hareket ederdi.[10][11] Atatürk nereye gitse onu da birlikte götürür, yurt gezilerinde bile ondan ayrılmazdı.[6]

Kılıç Ali anılarında, Foks’u bir Samsun seyahatinde arkadaşı Salih Bozok’la deniz fenerinin yanında sabah gezintisi yaparken gördüklerini ve sahibinden rica edip Atatürk’e hediye ettirdiklerinden bahseder.[10][11] Cemal Granda anılarında, Foks’un yavruyken Yalova’da seyyar fotoğrafçılık yapan Hasan Efendi’den 50 lira gibi önemli bir paraya satın alındığını anlatır.[3] Başka bir kaynakta ise Foks'un bir büyük devletten Gazi’ye hediye edildiğinden bahsedilmektedir.[12]

Foks'un rengi kahverengi,[13] cinsiyeti erkektir[3]. Irkı ise bir kaynakta puanter olarak,[14] bir başka kaynakta ise yavruyken tüyleri çok güzel olan bir sokak köpeği olarak[3] geçer.

Foks, çok sadık,[3] çok duygulu,[3] sert,[4] pek yaman,[12] hassas,[12] iyi yetiştirilmiş koruyucu,[12] yabancılara pabuç bırakmayan,[15] muhafız hizmeti gören,[12] aklına eseni yapan,[6] çok yüz bulduğu için bir süre sonra hemen hemen terbiyesini kaybeden,[4] bazen yaramaz,[6] son zamanlarında çiftliğe geri gönderilmesinden sonra hırçınlığı ve saldırganlığı artan[16] bir köpek olarak tarif edilmektedir.

Çankaya Köşkü'nde yaşayan,[4][17] Ankara'daki tören[4] ve balolarda[18] Atatürk'ün yanında olan Foks, Atatürk ile beraber Ankara içine[19][20] İstanbul'a[15][16] ve yurdun çeşitli yerlerine yapılan gezilere de katılmıştır.

Turhal İstasyonu, 1930[21]

Babaeski

Atatürk 20 Aralık 1930 günü Babaeski’de istasyon mahallini dolduran Babaeskililerle bir süre vagonun merdivenlerinde durarak yaptığı konuşmada köpeği Foks’un kalabalık arasında kaybolması üzerine telaşlanan yanındakilere: “Siz merak etmeyin, onu Kılıç Ali bulur. Erzurum’da da kaybolmuştu, sonra Kılıç Ali bulmuştu” diye espri yapar.[22]

Yalova, 1930

Silifke

Atatürk Silifke’ye geldiğinde Foks için özel yemekler piştiği,güzel yataklar yapıldığı anlatılır.[12]

Ege Vapuru (1930)[23]

Gaziantep

Gaziantep’te bulundukları sırada Foks akşam yemeğine dokunmayınca Atatürk yanındakilere; “Köpeğe muhakkak bir şeyler söylemişsiniz.Onun için küsmüştür.” der. Yıllar sonra Gaziantep vali konağının aşçısı mutfakta yemek hazırlarken yanına köpeğin gelip yemeğin yanına sokulduğunu, kendisinin de buna sıkıldığını, eline kepçeyi alarak köpeğe bağırdığını anlatmıştır.[6]

Turhal İstasyonu, 1930[21]

Atatürk Ege Vapuru ile Trabzon'a giderken (1930)[23]

Turhal, 1930[21][24]

Gazinin çevresindekilerden kimileri onu güldüren, neşelendiren Foks’un giderek artan şımarıklıklarına kızmaya başlar.[4][6] Bir gün Foks, Atatürk’ün elini de ısırır, Foks’u çiftliğe götürüp kontrol altına alırlar, bir süre sonra, bir kaynağa göre çiftlik baytarları tarafından iğne ile[16] başka bir kaynağa göre de gerekli testlerin yapılabilmesi için vurularak[9] hayatına son verilir.

Atatürk’ün Foks’a olan sevgisi göz önünde bulunduran Çiftlik müdürü Foks’un derisini doldurtup Çiftlikte müze camekanına koydurur.[4][16] Bu olaydan bilgisi ve haberi olmayan Atatürk, bir gün camekanın önüne gelip Foks’u canlı gibi görünce birdenbire çok şaşırır, bir sandalye ister ve oturur. Cansız köpeğe uzun uzun bakar ve bir müddet sonra ; “Sevdiğim bir köpeği bu halde göremem, bunu derhal buradan çıkarttırın ve çiftlikte müsait bir yere gömün” diye talimat verir.[4][16] Atatürk daha sonra ayrıca “Foks esasında bana fenalık yapmak, canımı acıtmak için ısırmadı,öyle olsaydı ben onu hissederdim, o öyle bir köpek değildi. Onun içi o doldurulmuş halini içime sindiremedim” der.[16]

Atatürk’ün köpeği Foks’un doldurulmuş hâli, Anıtkabir'de yer alan Atatürk ve Kurtuluş Savaşı Müzesi’nde bulunmaktadır.[25] Anıtkabir yetkilileri, Foks'un bedenini Atatürk'ün arkadaşı Necdet Pençe’nin sakladığını, 1969’da da eşi İrfan Pençe’nin Anıtkabir'e hediye ettiğini belirtmiştir. [26]

Wikimedia Commons'ta Category:Foks ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Atatürk'ün Köpeği Foks'un Yayınlanmamış Fotoğrafları İlk Olarak Haytap Sitede !4 Kasım 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., HAYTAP, 28 Ekim 2011
• Kötülük Yapmak İçin Isırmadı !9 Aralık 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., HAYTAP, 17 Haziran 2007
• Bekir Coşkun: Atatürk'ün köpeği...7 Aralık 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Hürriyet, 30 Ocak 2000
• Ata ve Kurtuluş Müzesi, Hürriyet, 27 Ağustos 2002
• O, hep aramızda, İstanbul Üniversitesi, İletim Gazetesi, erişim 16 Ocak 2013
• Kaynakça için çeşitli kütüphanelerin katalog tarama linkleri: İBB Atatürk Kitaplığı & Beyazıt Devlet Kütüphanesi & ekutuphane.gov.tr