Litvanya Bağımsızlık Yasası

Almanya şansölyesi Georg von Hertling'in talep ettiği ilk taslak 1 Aralık'ta Almanya Dışişleri Bakanlığı tarafından hazırlandı.[9] Almanya yönetimi ve Litvanya Konseyi heyeti tarafından ortaklaşa değişiklikler yapıldı. Heyetin üyeleri Antanas Smetona, Steponas Kairys, Vladas Mironas, Jurgis Šaulys, Petras Klimas ve Aleksandras Stulginskis idi.[10] Taraflar arasındaki tartışmaların ardından belgenin metni üzerinde uzlaşma sağlandı. Almanya temsilcisi Kurt von Lersner, üzerinde anlaşmaya varılan metinde hiçbir kelimenin dahi değiştirilmemesi ve tüm Konsey üyelerinin bu belgeyi imzalaması konusunda ısrar etti.[10]

Heyet Vilnius'a döndükten sonra 11 Aralık'ta Bağımsızlık Yasası'nı görüşmek üzere konsey oturumu gerçekleştirildi. Üzerinde herhangi bir değişiklik yapılmadan yasa metni kabul edildi. Toplantıya katılan üyelerden on beşi olumlu oy kullandı, üçü karşı oy verdi, bir üye çekimser kaldı, bir üye ise toplantıya katılmadı.[10] Konsey üyelerinin tamamının bu belgeyi imzalayıp imzalamadığı tam olarak net değildir. Yasa metni Almanca olarak yazılmıştı ve resmî Litvanca çevirisi yapılmadı. Bu nedenle farklı kaynaklar metnin farklı çevirilerini aktarmışlardır.[10] 11 Aralık tarihli söz konusu yasa metni Litvanya'nın bağımsızlığını ilan etti ancak 2. maddesi mevcut Almanya hükûmetinden koruma talebi içeriyordu ve Almanya ile "sağlam ve kalıcı bir ittifak" kurulması gerektiğini öneriyordu.[6] Yasa metni söz konusu ittifakın askerî işler, ulaşım, gümrük ve para birimi ile ilgili sözleşmelere dayanarak oluşturulacağını belirtmesi sebebiyle birçok Litvanyalı eleştirmen Konsey'in yetkisini aştığını belirtti. Eleştirmenler, Vilnius Konferansı'nda bu meselelere karar vereceği açıklanan kurucu meclis konusunun yasa metninde yazması gerektiğini ifade ettiler.[9]

16 Şubat tarihli yasa metni imzalandığında sırada Konsey başkanı olan Jonas Basanavičius.

1918'de Almanya ile Rusya hükûmetleri arasında barış görüşmeleri başladığında, Almanya yetkilileri Litvanya temsilcilerinden iki bağımsızlık bildirgesi metni hazırlamalarını talep etti. Bu metinlerden ilkinin Litvanya'nın Rusya ile bağlarını reddettiği ve Almanya ile bir ittifaktan bahsedilmeyecek şekilde, diğerinin ise Almanya'da yayınlanmak üzere 11 Aralık tarihli metnin tekrar edildiği şekilde olması istendi.[10] Konsey 11 Aralık tarihli yasa metninin ilk bölümünü değiştirmeye karar verdi. Petras Klimas kurucu bir meclis çağrısında bulunan cümleyi metne ekledi.[11] Ayrıca Vilnius Konferansı tarafından deklare edilmesine karşın 11 Aralık'taki metinde yer almayan "demokratik ilkelerin yeni devlet yönetiminin temeli olacağı" konusu da yeni yasa metnine eklendi.[10][12] "Almanya ile sağlam ve kalıcı ittifak" konusundan bahseden ikinci bölüm metinden tamamen çıkartıldı.[11] Nihai versiyon ABD Başkanı Woodrow Wilson'ın On Dört Nokta adındaki ilkeleri açıkladığı gün olan 8 Ocak 1918'de onaylandı. Bu metin özü itibarıyla bir sonraki metin olan 16 Şubat tarihli metinden farklı değildi.[12]

Almanya askeri yönetimi Ober Ost değişiklikleri içeren metni reddetti. 26 Ocak'ta önceki taleple hazırlanan bildirgenin iki versiyonu onaylandı, ancak 8 Ocak'taki değişiklikler onaylanan metinlerde mevcut değildi.[11] Onaylanan metinlerin 11 Aralık tarihli metinler olması kimi Konsey üyelerince Almanya yönetimine yönelik taviz verilmesi olarak yorumlandı ve Konsey içi gerginlik yarattı.[13] Mykolas Biržiška, Steponas Kairys, Stanisław Narutowicz ve Jonas Vileišis protesto için Konsey'den istifa ettiler.[9] İstifa eden dört üye konseyin çoğunluğunun 8 Ocak'taki kararları kabul etmesi hâlinde geri döneceklerini ve Almanya yetkililerini memnun etmesi nedeniyle güven kaybeden Antanas Smetona'nın başkanlıktan istifa etmesi gerektiğini açıkladılar. Yaşanan süreç sonrasında Smetona konsey başkanlığı görevinden istifa etti ve Jonas Basanavičius yeni başkan seçildi.[12][14]

Almanya hükûmeti Litvanya'yı bağımsız bir devlet olarak tanımadı ve Litvanya heyeti, toprak sorunlarını çözmek üzere 22 Aralık 1917'de İttifak Devletleri ile Rusya arasında başlayan Brest-Litovsk müzakerelerine davet edilmedi.[13] Konsey ve Almanya yetkilileri arasındaki ilk ve tek resmî ortak oturumda Konsey'in yalnızca bir danışma kurulu olarak hizmet edeceği açıklandı.[11] Bu durum Konsey içinde diğer ülkelerle hiçbir bağlantı olmaksızın bağımsızlık olmasınını savunan üyelere destek verilmesini sağladı. Bu gelişmeden sonra Konsey'den ayrılan üyelerle görüşmeler başladı ve önceki metinlerin yeniden düzenlenmesini konu alan görüşmeler yapıldı.[9]

Yapılan görüşmelerde istifa eden dört üye, Konsey'den 8 Ocak tarihli metne geri dönülmesini ve Almanya ile herhangi bir ittifaktan söz edilmemesini talep etti.[10] Birkaç hafta süren tartışmalardan sonra, 15 Şubat günü sabah saat 10'da yasa metninin yeni versiyonu hazır hale geldi. Bu metin 8 Ocak tarihli yasa metninin üzerine 1 Şubat günü eklenen ufak değişiklikleri içeriyordu ancak bu değişiklikler metnin anlamını değiştirmemekteydi.[10] Konsey ertesi gün metnin yayınlanması için istifa eden üyeleri geri dönmeye davet etti. Ertesi gün olan 16 Şubat 1918 günü saat 12:30 civarında yirmi Konsey üyesinin tamamı Vilnius'daki Didžioji Caddesi'ndeki (günümüzde söz konusu yer Pilies Caddesi'ne bağlanmıştır) Litvanya Savaş Mağdurlarını Destekleme Komitesi ofisinde bir araya geldi.[11] Bina o tarihten itibaren İmzacılar Evi (Litvanca: Signatarų namai) olarak adlandırılmıştır ve günümüzde bir müzedir. Konsey ilk olarak yasa metninin birinci bölümü olan "drauge" kelimesine kadarki ilk iki paragrafı onaylamaya oy verdi ve bu bölüm oybirliğiyle kabul edildi.[15] İkinci bölüm, Kurucu Meclis'in görevlerini açıklayan cümle olan ".. Litvanya Devleti'nin kuruluşu ve diğer ülkelerle ilişkileri nihayetinde Kurucu Meclis tarafından belirlenecektir." ifadesindeki "nihayetinde" kelimesine itiraz ettikleri için istifa eden üyelerden destek almadı.[15] İtiraz eden üyeler bu sözcüğün Kurucu Meclisin yetkilerinin gasp edilmesi için bir bahane üretebileceğini savundular, diğer çoğunluk olan üyeler ise bu kelimenin gelecekteki Meclis kararlarının müzakere edilemez ve itiraz edilemez niteliğini ifade ettiğini ileri sürdü.[10] Bu çekincelerle birlikte yasa metin bir bütün olarak kabul edildi, ancak yirmi üyenin tam teşekküllü desteği yoktu.[15]

Yasa metninin yer aldığı Lietuvos aidas gazetesinin ön sayfası. İlan sonrası gazetenin büyük bir kısmı Almanya yetkilileri tarafından toplatıldı.

İmzadan kısa bir süre sonra yasa metni Almanya'ya gönderildi ve parlamentodaki partilere dağıtıldı. 18 Şubat'ta metin Almanya'da faaliyet yürüten Das Neue Litauen, Vossische Zeitung, Taegliche Rundschau ve Kreuzzeitung gazetelerinde yayımlandı.[5] Antanas Smetona tarafından kurulan Konsey'in yayın organı Lietuvos aidas bu metni yayınlamak üzere basılmak için hazırlandı ancak Almanya yetkilileri bu yayını yasakladı. Gazetenin kopyalarının büyük oranına el konulmasına rağmen gazetenin editörü Petras Klimas 60 civarında örneği saklamayı başardı. Yasa metni Litvanya çevresinde çoğunlukla gizlice basılmış broşürler hâlinde yayıldı.[11]

3 Mart 1918'de Almanya ve Sovyet Rusya Brest-Litovsk Antlaşması'nı imzaladı. Antlaşma Baltık ülkelerinin Almanya'nın nüfuz alanında olduğunu ve Rusya'nın bu bölgelerde hak iddia edemeyeceğeni belirtti. Bu gelişmeyle birlikte 23 Mart'ta Almanya, 11 Aralık tarihli yasa metnine dayanarak bağımsız Litvanya'yı tanıdı.[5] Buna karşın uygulamada Litvanya'da veya Konsey statüsünde bir şey değişmedi, Konsey'in bağımsız bir yönetim kurma çabaları engellendi.[13] Ancak 1918-1919 Alman Devrimi başladığında ve 1918 sonbaharında Almanya savaşı kaybettiğinde bu durum değişti, Almanya yönetimi artık şartları belirleyecek ve dikte edecek bir konumda değildi. Bu siyasal ortamda Litvanya Konseyi ilk geçici anayasayı 2 Kasım'da kabul etti. Hükûmetin işlevleri üç üyeli bir başkanlığa devredildi ve Augustinas Voldemaras ilk Litvanya Bakanlar Kurulu'nu kurmakla görevlendirildi.[9] Tam uluslararası tanınma ise birkaç yıl sürdü.[17]

Yasanın asıl ve kopyası olmak üzere iki nüshası imzalandı. Orijinali koruması ve saklaması için Jonas Basanavičius'a verildi. Orijinal belge hiçbir zaman kamuya açık olarak yayınlanmamış veya kullanılmamıştır, varlığından ilk olarak 1933 yılında basında bahsedilmiştir.[18] Kopya günlük işlerde kullanıldı ve Litvanya'nın Sovyetler Birliği'nden ültimatom aldığı ve bağımsızlığını kaybettiği 15 Haziran 1940 tarihine kadar devlet başkanlığı arşivlerinde saklandı.[18] Bu tarihten sonra belge kayboldu. Hem orijinal hem de kopya belgeye onlarca yıl ulaşılamadı. Çok sayıda tarihçi ve maceraperest belgeyi arama çalışmaları gerçekleştirdi. 2006'da bir mühendis ekibi imzacılardan Jonas Vileišis'ın kardeşi Petras Vileišis'in yaşadığı ev olan Vileišis Sarayı'nın duvarlarını aradı.[19] 1928'deki ve 1933'teki sürümlerinden iki kopya üretildi. 1928 kopyası Yasa'nın orijinal hâline daha yakın bir sürümüydü ancak yazım hataları içeriyordu ve arka plan görsel olarak daha sorunlu görünümdeydi. 1933 kopyası ise Yasa'yı daha iyi bir görünümde göstermekteydi.[18]

2017 yılında Litvanyalı iş insanı Darius Mockus orijinal belgeyi bulacak ve hükûmete ulaştıracak kişiye 1 milyon euro ödül vereceğini açıkladı. Teklifin son tarihi, Litvanya'nın bağımsızlık ilanının 100. yıldönümünü kutlayacağı 16 Şubat 2018 olarak belirlendi.[20] 29 Mart 2017'de Vytautas Magnus Üniversitesi'nde çalışan profesör Liudas Mažylis, Litvanca olarak elle yazılmış ve yirmi imzacı tarafından imzalı orijinal belgeyi Almanya'nın başkenti Berlin'deki Federal Dışişleri Bakanlığı Siyasi Arşivi'nde bulduğunu açıkladı.[21] Mažylis ayrıca 16 Şubat 1918 belgesini ve 11 Aralık 1917 tarihli yasa metninin Almanca versiyonunu da bulduğunu açıkladı. 11 Aralık metni Pranas Dovydaitis'nın imzası olmadan on dokuz kişinin imzasını içeriyordu.[22][23] Almanya yönetimi ertesi gün belgelerin gerçekliğini doğruladı ve Almanya Devlet Bakanı Michael Roth ve Litvanya'nın Almanya büyükelçisi Deividas Matulionis tarafından halka gösterildi.[24][25] 5 Ekim 2017'de Litvanya Dışişleri Bakanı Linas Linkevičius ile Almanya Dışişleri Bakanı Sigmar Gabriel orijinal Bağımsızlık Yasası'nın ilk imzalandığı İmzacılar Evi'nde beş yıl boyunca sergilenmesini konu alan bir anlaşma imzaladı. Belge Litvanya'nın bağımsızlığının yüzüncü yıl kutlamalarının ana sembolü oldu.[26] 22 Aralık 2017 tarihinde Litvanya'da uzmanlar tarafından yapılan kapsamlı bir analizden sonra belgenin imzacılardan biri olan Jurgis Šaulys tarafından elle yazıldığını açıklandı.[27][28]

22 Aralık 2017'de Litvanya Bağımsızlık Yasası'nın başka bir versiyonu tarihçi Darius Antanavičius tarafından Vatikan Gizli Arşivleri'nde Kutsal Makam'a gönderilmiş şekilde bulundu. Yasanın bu versiyonu Almanca basılmıştı ve Antanas Smetona, Jonas Vileišis, Jurgis Šaulys ve Justinas Staugaitis tarafından imzalanmıştı.[29][30]