Bibracte Muharebesi

Helvetler kabilesi liderleri Orgetorix önderliğinde MÖ 61'de bir kitlesel göç planı yaptı ve bunu gerçekleştirme için epeyce hazırlık tamamlamışlardı. Bu göçün nedenleri Helvetler'in Germen kabileleri tarafından da taciz edilmekteydiler. Ayrıca engebeli ve dağlık bir bölgede yerleşmiş olmaları dolayısıyla diğer kabilelere karşı kendilerinin yapabilecekleri saldırı ve yağmacılık için baskınlar ve çarpışmalara kendi arazilerinin fırsat vermemekte idi. Helvetler arazilerinin etrafı Sekuanlar Galli kabilesi; diğer Galli kabileleri ve Romalılara ait Gallia Narbonensis eyaleti ile çevrili idi Bu araziler konumundan Helvet'ler hiç memnun değillerdi. Onların bu etkisizliğinden "Gallia Narbonensis" eyaletini ellerinde bulunduran Romalılar bu ticaret anlaşmazlıkları körükleyerek politik avantajlar kazanmaktaydılar.[1]

Helvetler kabile reisi Orgetorix temsilcilerle müzakereler ve bileşik meclis toplamak suretiyle egemen iddialı Seküanlar ve Romalılar'a yakınlıkları ile bilinen Aedular ile görüşmeler yaptı. Helvetler'le göç etmek için arazilerinden sulhla geçit yapma için Sekuanlar'a yaptıkları talep onların meclisleri tarafından kabul edildi. Helvetler liderleri olan Orgetorix altında göçe hazırlandılar. Değişik Galli kabilelere elçiler gönderilerek barışçıl güvenli geçiş için izinler ve ittifaklar temin ettiler.

Orgetorix Seküanlar Kabile reisi "Casticus" ile Aedular reisi "Dumnoriks" ile kız alıp kız verme usulünü kullanarak bir şahsi müttefiklik kurup aralarında gizlice anlaşarak kendilerinin "kral" unvanı almalarına ve bu unvanlarla tüm Galya'yı fethedip bu toprakları aralarında bölüştürerek idare etmeye de karar verdiler. Orgetorix'in gizli uğraşları diğer Helvetler'e bir muhbir tarafından ifşa edildi. Bunun üzerine bir klik Orgetorix'in tutuklu olarak bir yargılamaya tabi tutulması istediler. Orgetorix kendine karşı olanlar kliği tarafından yakalanmaktan kurtulmayı başardı. Ona karşı olanlar onu yakalatıp yargıya karşı getirmek için taraftar toplama gayretine geçtiler. Ama tam bu sırada Orgetorix Helvetler kaynaklarına göre intihar etti.

Helvetler bundan sonra Atlas Okyanusu sahillerinde bulunan Sentonlar kabilesinin yanında, yasama daha uygun ve daha güvenlikli otlak arazilere göçmek için planı uygulama koydular. Helvetler 28 Mart'ta göçe başlamak için eski arazilerini terk etiler; tüm eski köy ve kasabalarında binaları yakıp yerle bir ettiler Kendilerine tabi olan Rauraclar, Tülingler, Latoviçler ve Boi'ler tabi kabilelerinin eli silah tutanları atlı asker süvari olarak kiraladılar. Helvetlerin bu buyuk halk göçünde 300,000 kisinin katıldığı ve bunlardan dörtte birinin savaşçılık yapma yeteneği olduğu bildirilmiştir.

Helvetlerin göç için seçtikleri yol üzerinde Leman Gölü kenarında Rhone Nehri'nin gole girişi mevkiinden (modern Cenevre şehrine) Rhone Nehri karşısına geçmelerini gerektiriyordu. Sezar ve Romalılar orada bulunan köprüyü yıkarak Helvetlerin nehirden karşıya geçmelerini önlediler. Helvetler yollarına devam etmek için Romalılar komutanı Sezar'a en soylu kabile mensuplarını elçi olarak gönderdiler. Sezar vakit kazanmak için bunlardan karar varmak için mehil istedi. Fakat bu kısa dönemde nehir kenarından Sekuanlar siniri olan Jura silsilesine kadar 15 mil uzunlukta ve 16 kadem yükseklikte bir duvar inşa ettirip mevziler kazdırdı. Bu duvar üzerinde kurulan küçük kalelere Romalı birlikleri yerleştirdi. Elçiler geri geldiklerinde Sezar onlara Helvetlere geçiş izni vermediklerini bildirdi. Helvetler birkaç kere ya bulabildikleri kayıkları birbirine bağlayarak ya sallar yapıp bunları birlikte bağlayarak ya da Rhone Nehri'nin en sığ su içinden geçiş yerlerini arayarak Sezar'ın kordonun kırmayı denediler. Fakat Sezar'ın okçuları bu girişimlerini önledi.

Helvetler bu yolu takipten vazgeçtiler. Leman Gölü kenarından Galya içine diğer bir yol da bulunmakta idi. Bu yol Sekuanlar kabilesi arazisinden geçmekteydi ve dardı. Sekuanlar'dan izin elde etmeleri gerekmekte idi. Önce Sekuanlar Helvetlerin bu yoldan geçişi için izin vermediler. Helvetler bu sefer Aedu kabilesinden olan Dunmoria'ya rica ederek ondan aracı olup Sekuanlardan Helvetlerin barışçıl olarak bu yoldan geçmesi için izin vermeyi sağlamasını istediler. Dunmaria Helvetlere yaranmak ve sonradan onların ileride kendi krallık iddiasına destek vereceğini umduğu için Sekuanları kandırıp onlardan Helvetlerin barışça bu yoldan geçmesi için izinlerini almaya muvaffak oldu. Helvetler Sekuanlara rehineler verdiler bu geçişte hiç zorluk ve arbede çıkarmadan barışçıl olacaklarına yeminler verdiler. Helvetler böylece Sekuanlarla anlaşıp onların arazilerinden barışçıl olarak geçtiler.

Fakat bunların komşuları olan Aedui, Amnarii ve Allobrohglar Helvetler'in barışçıl geçişine izin vermeyip müttefiki oldukları Romalılar ve Sezar'dan Helvetlere karşı askeri destek istediler. Sezar bu desteği verdi. Sezar Helvetlerin 3/4 u Arar Nehri'ni (modern Saone Nehri'ni) 'ni geçmiş ve kalanları beklemekte iken daha nehri geçmemiş olanlara bir sürpriz baskın yaptı. Bu kısım Helvetler üzerine Sezar'ın yaptığı baskın saldırıya Arar Nehri Muharebesi denilmektedir ve bu muharebede Sezar ve Romalılar nehri geçemeyen Helvetlere karşı galip geldi ve onları elemine etti.

Sonra Romalılar Saone Nehri üzerine bir köprü yapıp karşıya geçerek bu yana geçmiş olan Helvetleri takibe koyuldular. 15 gün süre ile Helvetler'i kovalamaya başladılar. Fakat 500 kadar atlı artçı Helvetler birliği ile yapılan çarpışmalarda Romalılar zayiat verdiler. Bu sırada Romalı ve müttefik güçlerinin ellerinde bulunan erzak ve iaşe malları tükendi ve yeni levazım tedarik etme gereği ortaya çıktı. Aedular kabile reisi Romalılara erzak ve iaşe tedarikini geciktirmek için mümkün olan gayreti göstermekte idi. Romalılar ve müttefikleri bu nedenle Helvetler'i kovalamayı durdurdular. Romalılar ordusu erzak bulabilmek için Aedular'ın elinde bulunan "Bibracte" kasabasına doğru çekilmeye başladılar. Böylece kaçan ve kovalayan değişti; kaçan Romalılar kovalayan Helvetler oldu. Helvetler Romalıların artçı güçleri ile çarpışmalara girdiler.[1]

Bibracte Muharebesi

Romalılar Aedular'ın kasabası olan "Bibracte"ye doğru çekilmeye başlamışlardı. Helvetler Romalı süvarilerinden kaçanlardan haberi değerlendirdiler ve Sezar'ın artçılarını tacize başladılar. Sezar bu saldırı yı önlemek için süvarilerini gönderdi. Sezar Romalı ordusunun yolun yakında Bibracte mevki yakınında bulunan bir tepe üzerinde mevzi alıp Helvetler ile muharebeye girişmesine karar verdi. Romalı lejyonlar bu tepe yamacında düşmanlarına karşı durup üçlü saf halinde sıralanıp savaş düzenine geçtiler. Tepe eteğinde 7. (Clauida), 8. (Augusta), 9. (Hispana) ve 10. (Equestris) lejyonlarını Romalı piyade lejyonları iki hat olarak harp düzenine geçtiler. Kendisi de 11. (Claudia) ve 12. (Fulminta) Lejyonları ve yardımcı paralı güçlerin başında tepenin üzerine üçüncü hat olarak düzen aldı. Artçı levazım malları taşıyan nakliyat güçlerini de yakında bulunan diğer bir tepe üzerinde ordunun ana savaşçıları tarafından savunulacak şekilde düzene soktu. Helvetler de güçlerini düzenleyerek kendi levazım taşıyan nakliye güçlerini Romalı süvariler tehdidinden kurtardılar.[1][2]

Tam öğle zamanı veya bazı tarihçilere göre saat 1'de iki ordu karşılıklı çarpışmalara başladılar. Önce Helvetler tepe eteğinde bulunan Roma lejyonlarına hücuma geçtiler. Bu Helvetler hücumu Romalı güçlerin kısa mızrakları ile püskürttüler. Sonra Romalı lejyonlara karşı hücuma geçtiler. Helvetleri kendi levazım birliklerinin bulunduğu tepe önüne geri sürmeye başladılar. Lejyonlar Helvetleri iki tepe arasında bulunan ovadan geri sürmeye devam ettiler.[2]

Tam bu sırada Helvetlerin müttefikleri olan Boii ve Tülingi kabileleri savaşçıları 1500 savaşçı ile Helvetlere takviyeye geldiler ve Romalı lejyonların kanatlarında yer aldılar. Bunu gören Helvetler ortadan tekrar hücuma geçtiler. Tülingi ve Boii'ler Romalı lejyonları kanatlardan çevirme harekatına geçtiler. Sezar emrinde bulunan üçüncü hattaki güçlerini Boii ve Tülingi hücumlarını durdurmaya hasretti. Birinci ve ikinci hattaki Romalı lejyonlar Helvetlerle yakın çatışmaya devam ettiler. Çarpışma bütün gün devam etti. Müttefikleri ile birlikte Helvetler ve Romalılar gayet çetin ve sert bir karşılıklı mücadeleye giriştiler. Çarpışma sırasında bazen Romalılar ve bazen de Helvetler üstün geldiği görülür gibi oldu. Saatler sonra Romalılar çarpışmalarda üstün geldiler ve muharebeyi kazandılar. Helvetleri geri geçilmeye zorlayıp kovalamaya başladılar. Yakın çatışmalar akşamın geç saatlerine kadar sürdü. Çatışmalar Romalı lejyonlarının Helvetler artçı tedarik ve levazım nakil güçlerini ellerine geçirinceye kadar devam etti. Burada bulunan Orgetorix'in kızı ve oğlu Romalılar tarafından esir alındı.[1]

Helvetlerin savaşçıları epeyce zayiat verdiler ama yaşayan savaşçılar gece geç saatlerinde karanlıktan faydalanarak geri çekildiler. Romalılar da büyük zayiat verdikleri için bunları takip edemediler. Romalı lejyonlar ölülerin gömülmesi ve yaralıların bakılması için savaş meydanında 3 gün beklediler. Kaçan Helvetler düzensiz bir şekilde muharebeden 4 gün sonra Lingonesler topraklarına eriştiler. Sezar Lingoneslere Helvetlere destek sağlamaması için ikaz verdi. Bu arazilere kabul olmayan Helvetler ve müttefikleri savaşçılar için tek alternatif teslim olmak oldu. Mağlup olan Helvetler ordularının teslim olması için Sezar'a teklifler gönderdiler ve Sezar bu teslimiyeti kabul etti.[1]

Sezar kitabında [1]

çarpışma uzun ve şiddetli olarak şüpheli başarı ile sürdürmüştür.

demektedir. Sezar'a göre 50.000 kişiden oluşan 6 lejyonun karşısına 92.000'i silah kullanmayı bilen 368.000 kişilik kabile güçleri çıkmış, ancak eğitimsiz kabileler çok sayıda ölü vererek savaşı terketmişlerdir.

Romalılar teslim olan Helvetler savaşçılarına ise göç etmek için geride bıraktıkları eski arazilerine geri dönmeleri emri verdiler. Buralarda yerle bir ettikleri yerleşkeleri yeniden yapmak ve tarıma tekrar başlamak için bunlara yeterli eşya, malzeme ve tohum tedariki ve yeni hasat mevsimine kadar aç kalmamaları için kadar gerekli olan zahire yardımı yapıldı. Romalılar Helvetler'i daha kuzeyde bulunan diğer Germen kabileler ile Roma arazileri arasında bir tampon bölge olarak görmekteydiler. Bu kabilenin bunun için çok yararlı olduğunu kabul etmekteydiler ve bu nedenle Helvetlere gerekli yardım sağlamaktan çekinmemişlerdi.[1]

Ama "Verbingen" klanına mensup 6.000 erkek savaşçı teslim olmamak için kaçtı. Bu kaçanlar Sezar'ın verdiği emirlere göre diğer Galyalı kabile mensupları tarafından yakalandılar. Romalılara geri gönderildiler. Romalılar da hepsini idam ettiler.

Sezar eline geçen kayıt belgelerine göre Helvetler göçe başladıkları zaman 358,000 kişi idiler ve bunlardan yaklaşık 92,000 kişisi savacılık yapacak çağda erkekler olduğunu bildirmektedir. Fakat teslim olduktan sonra eski arazilerine gönderilen Helvetler sayısı ancak 110,000 kişi idi.[1]

• Jül Sezar
• Galya Savaşları
• Commentarii de Bello Gallico

• Jül Sezar (Tür. Çev. Hamit Dereli) (1942) Gallia Savaşı, İstanbul: Maarif Basımevi (Dünya Edebiyatından Tercümeler - Latin Klasikleri)Googlebooks
• Goldsworthy, Adrian. Caesar: Life of a Colossus. New Haven: Yale University Press, 2007. 220-223.

Wikimedia Commons'ta Battle of Bibracte ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Rickard, J. "Battle of Bibracte, June 58 B.C.", HistoryOfWar.org, 18 Mart 2009