Şalpazarı

Şalpazarı ilçesinde yerleşimin çok eski tarihlere dayandığı bilinmektedir. Yörede yaşayan insanlar Oğuzların Üçoklar boyundan olan Çepnilerdir. Şalpazarı İlçesi Hacıemiroğulları Beyliği tarafından 1313 yılında Trabzon Maçka akınları yapıldığı sırada Kadırga Yaylasından kuzeye doğru inilmesiyle Bayram Bey döneminde fethedilmiştir. Şalpazarı'yla birlikte Vakfıkebir, Beşikdüzü, Eynesil, Görele ve Çanakçı da fethedilmiştir.[1]

Çepni kelimesinin anlamı; düşmana karşı gözü pek, asi, mazlumlara karşı merhametli, mert, sınır bekçiliği yapan manasına gelmekte olup, yöre insanı bu özelliklerin tümünü taşımaktadır. İlçede yaşayan Çepniler; 980 yıllarında Baykal Gölünün güneyinden göç etmiş, Oğuz Yabguluğu Devletinde bir dönem yaşamış ve bu devletin sübaşısı (ordu komutanı) olan Selçuk Beyin Cend'de bağımsız hareket etmesiyle onun etrafında toplanmıştır. Daha sonra Çepniler Tuğrul Bey ile seferlere katılmıştır. Tuğrul Bey'den sonra Sutan Alparslan Büyük Selçuklu Devletinin tahtına geçince 1071'de Bizans ile Malazgirt Savaşına girmiştir. Çepniler bu savaşta Danişmend Ahmet Gazi'nin komutasındaydı. Malazgirt Savaşı'nın kazanılmasıyla Türkler büyük akınlar halinde Anadolu'ya yerleşmiştir. Çepniler de Dânişmend Gazi ile beraber 1080 yılında Sivas merkezli Dânişmendliler Beyliği'ni kurmuştur. Çepniler Danişmendli Beyliği ile beraber Çorum, Tokat, Niksar, Amasya, Malatya ve Kayseri'yi fethetmişlerdir. Bugün de adı geçen illerde önemli Çepni Boyu mensubu bulunmaktadır. 1178 yılına gelindiğinde II. Kılıç Arslan'ın tahtında oturduğu Anadolu Selçuklu Devleti ile Danişmendli Devleti savaşmıştır. Selçuklu'ya yenilen Danişmendli 1178 yılında yıkılmıştır. Devlet yıkıldıktan sonra Danişmendli'nin kuzeyde kalan topraklarında Taceddinoğlulları ve Hacıemiroğulları adında iki tane beylik kurulmuştur.[2] Ordu ili Mesudiye ilçesi Kale köyünde kurulan Hacıemiroğulları Beyliği Tokat’ın kuzeyi, Mesudiye, Ordu, Giresun, Samsun’un doğusu ve Trabzon’un batısında hüküm sürmüştür.[3] Şalpazarı da Hacıemiroğulları Beyliği'nin fethettiği ve hüküm sürdüğü yerlerden biridir.

Şalpazarı ile ilgili ulaşılan en eski belge (H.921 – M.1515) tarihli Trabzon Tahrir Defteri'dir. Belgede Şalpazarı'nın ismi "Akhisar Deresi" olarak zikredilmektedir. Daha sonraki kayıtlarda da yine ya Akhisar Deresi veya Akhisar Deresi Nahiyesi olarak kaydedilmiştir. Halk arasında bilinen ismi ile Ağasar kelimesinin kökeni budur.

İlçe Osmanlı döneminde Trabzon Sancağı Görele kazasına bağlı iken 1798 tarihinde çıkarılan bir fermanla Trabzon sancağına bağlı Vakfıhatuniye (Vakfıkebir) kazasına bağlandığı yöre halkının elinde bulunan belgelerden anlaşılmıştır.

Trabzon 1320-1902 Salnamesi'nde ilçenin adı "Şar pazarı" olarak geçmektedir. Şar-şal yünden dokunan bir kumaş çeşidi olup aba, zıpka, peştamal gibi dış kıyafetlerin yapımında kullanılırdı. İlçe merkezi de bu kumaşların alınıp satıldığı bir pazar yeri olarak gelişti. Şalpazarı İlçesi, 1914 yılında Vakfıkebir kazasına bağlı nahiye haline getirilmiş, 1987 yılında çıkarılan bir kanunla ilçe olmuş ve 02.08.1988 tarihinde teşkilatlanıp fiilen faaliyete geçmiştir.

İlçede yaşayan insanların % 10’i aile işletmeciliği şeklinde ziraat ve hayvancılık, % 35’i gurbet işçiliği, % 20’si de diğer mesleklerde iştigal etmektedir.

Geleneksel olarak Türkmen/Çepniler okumaya meraklı, kültürlü, daima mazlumun yanında hoşgörülü olarak bilinen kimselerdi. İlçede birçok kültürel faaliyet yapılmaktadır. Gazete, dergi, kitap okuma oranı çok yüksektir.

Okuma-yazma oranı % 95 civarında olup, okuma yazma bilmeyenler genelde 60 yaş ve üzeri insanlardır.

Müzik Ve Halk Oyunları: Yörede temel müzik aleti kemençedir. Bunun yanında davul, zurna ve kaval da kullanılır. Kemençe temel müzik ensturmanı olmakla beraber davul-zurna düğün ve şenliklerde kullanılır. Kaval ise bireysel zevk için çalınır. Ali ÇİNKAYA, Kazım GÜLBAHAR (Aluğun Kazım), Süleyman YAŞAR, Çangaloğlu, Bekiroğlu, Yanıklı Ali önde gelen kemençecilerdir.

Yörede oynanan tek halk oyunu türü horondur. Horonlar sadece erkekler veya kadın erkek karışık olarak oynanır. Eski devirlerde kadınlar kesinlikle horon oynamazken günümüzde bu durum ortadan kalkmıştır. Dik horon başlıca erkek horonu çeşididir. Bütün vücudun titretildiği, son derece zor bir horon çeşididir. Kız horonu, yan horon(yayma horon, Ağasar sallaması) başlıca horon çeşitleridir.

Giyim Kuşam: Yöresel kadın kıyafetleri eski yıllardan beri çeşitliliğini kaybederken gösterişi artan şekilde günlük hayatta kullanılmaya devam etmektedir. Fistan, yelek, kuşak, peştamal, şalvar, bağlar ve başörtüden oluşur. Erkek kıyafeti ise günümüzde terk edilmiş olup zıpka, aba, yelek, göynek,ve kabalak denen başlıktan oluşurdu.

Şalpazarı ilçe merkezinde belediye teşkilatı mevcuttur. Trabzon'un büyükşehir olması dolayısıyla Geyikli Beldesi kapanmıştır. İlçeye bağlı 24 mahalle bulunmaktadır. Ayrıca yaz aylarında mezra hüviyeti kazanan (10) kadar yayla vardır. Arazi yapısı nedeniyle mahallelerin yerleşim durumu dağınıktır. Köylerde mevcut evler birbirinden uzaktır. İlçe merkezine en uzak mahalle (kuzuluk mahallesi) 26 km, en yakın mahalle ise 4 km mesafededir.

İlçenin eğitim ve kültür durumuna bakıldığında; Cumhuriyetin ilanından sonra ilk eğitim kurumunun 1923 yılında Geyikli beldesinde eğitim ve öğretime açıldığını görmekteyiz. Bunu takiben 1928 yılında Şalpazarı İlçe merkezi ile Simenli mahallesinde ilkokul açılmıştır. Günümüzde her mahallede ilköğretim okulu mevcuttur. Bu okulların pek çoğu taşımalı hale getirilmiştir. Orta öğretime gelince; 1965 yılında Şalpazarı lisesinin orta kısmı eğitim-öğretime açılmıştır. Bugün ise bu okullara ilaveten Geyikli beldesi, Kasımağzı, Doğancı, Sayvança-tak ve Gökçeköy köylerinde ikinci kademesi bulunan ilköğretim okulları mevcuttur. İlk lise olan Şalpazarı lisesi 1975-1976 yılında eğitim-öğretime açılmıştır.İlçede okuma yazma oranı % 95 civarındadır. Okur-yazar olmayanlar 60 yaş ve üzeri insanlardan oluşmaktadır. İlçe Millî Eğitim Müdürlüğü yeni Hükûmet konağında hizmet vermekte olup, bu kurumda (1) müdür, (2) şube müdürü, (1) şef, (1) memur ve (3) hizmetli görev yapmaktadır. İlçemizde toplam 118 öğretmen ve 1702 öğrenci bulunmaktadır. 2012 yılında 4+4+4 sistemine geçilmiştir. 2012-2013 eğitim öğretim yılında 1 ana okulu(Ali İBRAHİMAĞAOĞLU Anaokulu), 5 ilk okul(Atatürk, Doğancı,Geyikli,Simenli,Gökçeköy), 6 orta okul(Atatürk, Doğancı,Geyikli,Simenli,Gökçeköy, İmam Hatip), 1 çok programlı lise, 1 imam hatip lisesi ve 1 sağlık meslek lisesi vardır.İlçemizde toplam 118 öğretmen ve 1702 öğrenci bulunmaktadır.

İlçe insanları ekonomik ihtiyaçlarını geçmişten bu güne gurbet işçiliği, çiftçilik ve hayvancılıkla temin etmişlerdir. İlçede istihdam sağlayıcı herhangi bir yatırım yoktur. Tarıma elverişli toprakların az oluşu halkın başka geçim kaynakları aramasına neden olmaktadır. Bunların içerisinde gurbet işçiliği ve memuriyet başta gelmektedir.

İlçemizde mevcut Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş. (TEDAŞ) işletme Başmühendisliği(6) adet personel ile hizmet vermekte olup, ilçe merkezi ve köylerin tamamında, yayla ve mezraların % 99’unde elektrik vardır. İlçenin elektrik ihtiyacı ulusal enerji hattından sağlanmaktadır. İlçeye bağlı köylerin su sorunu halledilmiş olup, Şalpazarı ilçe merkezinde Belediyeye ait su arıtma tesisi vardır. İlçenin Kanalizasyonu yapılmıştır.İlçenin Karadeniz sahiline (Beşikdüzü) bağlayan 15 km uzunluğundaki yol karayolları 10. Bölge Müdürlüğünce yapılıp asfaltlanmıştır. İlçede toplam olarak yaklaşık (270) km köy yolu ağı vardır. Bu yol ağının 10 km asfalt, 6.2 km’lik bölümü betonlanmıştır. Yolsuz köy bulunmamakla birlikte köy yollarının stabilize hale getirilmesi için program dahilinde altyapı çalışmaları sürdürülmektedir.

Şalpazarı-Gökçeköy-Sinlice grup yolunun Şalpazarı-Acısu arası 9 km’lik bölümünün asfalt işlemleri bitirilerek hizmete açılmış olup, Acısu-Sinlice arası 12 km’lik bölümü komple yol olarak ihale edilmiş ve asfaltlama çalışmalarına müteahhidince başlanmıştır. Yayla ve mezraların ulaşım sorunu özellikle yaz ayları için çözümlenmiş durumdadır.

A

Akçiriş, Ağırtaş,

Ç

Çamlıca, Çarlaklı, Çetrik,

D

Dorukkiriş, Doğancı, Düzköy,

F

Fidanbaşı,

G

Geyikli, Gökçeköy, Gölkiriş, Güdün,

K

Kabasakal, Karakaya, Kasımağzı, Kuzuluk,

P

Pelitçik,

S

Sayvançatak, Simenli, Sinlice, Sütpınar, Sugören

T

Tepeağzı,

Ü

Üzümözü,

• Çepniler ve Müzik-Abdullah AKAT
• http://www.kgm.gov.tr/Sayfalar/KGM/SiteTr/Uzakliklar/ililcelerArasiMesafe.aspx
• T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivleri daire başkanlığından temin edilen Mufassal ve İcmal Defterleri
• Her Yönüyle Dünden Bugüne Şalpazarı-Sebahattin KARACA