Tophane

Tophane, İstanbul'un Beyoğlu ilçesinde, boğaz kıyısında bir semttir. Fatih Sultan Mehmet İstanbul’u fethinden 2 yıl sonra 1455 yılında Tersane-i Amire (Haliç) ve 1460 Tophane-i Amire’yi (Tophane) kurarak İstanbul’da ilk sanayi hamlesini başlatmıştır.[1] Tophane, bu özelliği nedeniyle Osmanlı döneminde İstanbul'un en eski sanayi bölgelerinden biridir denilebilir.

Melling'in Tophane kışlasını gösteren gravürü
Tophane ve tarihî Mühendislik Okulu'nun Boğaz'dan görünüşü. (Abdullah Biraderler, 1880-1893)
Başlığın diğer anlamları için Tophane (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Tophane
Semt

Beyoğlu
Ülke Türkiye
Bölge Marmara
İl İstanbul
İlçe Beyoğlu
Zaman dilimi UTC+03.00 (UDAZD)
Alan kodu (+90) 212
Plaka kodu 34

İstanbul’un Türkler tarafından fethinden önce Tophane semtinin Galata'nın Ceneviz surlarının hemen dışındaki bir yer olarak, oturulmayan kırlık ve bahçelik bir bölge olduğu bazı kaynaklarda ifade edilirken kimi yazarlara göre de burası bir ormanlıktı. Bizans devrinde semt adının ‘’Metopon’’ olduğu kabul edilirken, daha yeni araştırmalar, yerinin güzel görünümünden dolayı ‘’Gümüş Şehir’’ (Argyropolis) olduğu tezini ortaya atmıştır. Bizans’ta burada çok eski bir Apollon Mabedi bulunduğu gibi, daha sonra Türklerin yaptıracağı kışlanın yerinde de,’’ Ste. Irene’’ veya ‘’Hadrien ve Natalie Kilise’si’’ nin olduğu söylenmektedir.

Tophâne binaları ve kışlası 1955 – 1956 da yıktırıldıktan sonra Nusretiye Camii karşısına isabet eden bir yerde bir Bizans Kilisesi’ne ait olmasına ihtimal verilebilecek bazı temel izleri ve tuğla duvar parçalarının ortaya çıktığı görülmüştür. Bu yapı parçalarının daha ilerisinde Sanatkarlar Mektebi Sokağı vardır. İçerisinde Tophane Ocağı Mescidinin de yer aldığı İmalat-ı Harbiye Usta Mektebi'nin (Sanatkârlar Mektebi) kalıntıları günümüze ulaşmıştır. Yapı topluluğunun Bânisi Kanunî Sultan Süleyman’dır. 1946 yılında yapılan yol çalışması esnasında büyük oranda yıktırılmıştır. İstanbul Çevre Kültür ve Tarihi Eserleri Koruma Derneği (İSTED) tarafından yapılan araştırmalar sonucu elde edilen tarihî araştırma evrakı ile Nisan 2018’de ilgili Kurul’a tescili için müracaat edilmiştir.[2]

Tarihi

1267'lerde Galata'da "Pera" adlı bir koloni kuran Ceneviz Cumhuriyeti, 1335'ten itibaren doğuya doğru genişleyerek günümüzde Tophane'de yer alan Lagirio adlı kenar mahalleyi kurdu.[3]

Tophane Binası olan Tophane-i Amire, Osmanlı Padişahı II. Mehmed zamanında top dökümü için inşa edilmişti. Melling gravüründe kıyıda görünen Tophane Kışlası, günümüzde varlığını sürdürmemektedir.

1823'de Firuz Ağa Yangını'nda yanan kışlalar, sonraları yenilenmişti. Bu yenileme sırasında Nusretiye Camisi de yapıldı. Tophane'deki eski askerî yapılardan en son ortadan kalkan, 1958'de yol genişletmesi nedeniyle, eski müşirlik binası ve Salı Pazarı'na dek uzanan sanayi kışlasıdır. Kışlalar sahasında bugün sadece, 1848 tarihli saat kulesi ile Mecidiye Kasrı (1848-1849) kalmıştır. 1580 yılında inşa edilen Kılıç Ali Paşa Camii , Külliyesi, Hamamı ve Padişah I. Mahmud tarafından 1732 yılında yaptırılan Tophane Çeşmesi de semtinin önemli sembol tarihi eserleri arasındadır. 1960'lı yıllardaki işçi hareketinin sembolü meydandaki heykel yakın zamanda ortadan kayboldu.[4]

Nüfus

Tophane nüfusu önceleri çoğunlukla Rumlardan ve Ermenilerden oluşurken, yüzyılın başından itibaren limanda ve sanayi tesislerinde hamal olarak çalışmak için Anadolu'dan gelen Müslümanların yerleşmesi ve 6-7 Eylül Olayları sonrasındaki istimlâk hareketleri neticesinde semtte demografik yapı önemli ölçüde değişmiştir. Nüfus özellikle Siirt'in İkizbağlar (Tom) ve Bağtepe (Halenze) gibi köylerden gelen Araplarla artmış, ayrıca bu nüfusa Bitlis, Erzincan, Erzurum gibi illerden gelen göçmenler de katılmıştır. Kadim zamandan beri önemli sayılabilecek bir oranda da Roman nüfusu vardır. Semt halkı genel olarak muhafazakâr eğilimlidir. Kadiriler Yokuşu'nda bulunan Kadirî Âsitânesi (Tekkesi) 1630 yılında kurulmuştur. Hacı Pîrî Camii'de buradadır. 1997 yılında büyük bir yangın sonunda yapı topluğu tamamen kullanılamaz hale geldi.[5] Hacı Piri Camii, Tekkesi ve Haziresinin restorasyonu Ocak 2019 tarihi itibarıyla tamamlandı.[6]

Kültürel etkinlikler

Tophane binası bugün Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Kültür Merkezi olarak kullanılmaktadır. Her yıl mart ayının ilk haftası okulun kuruluş yıldönümü kutlamaları çerçevesinde geleneksel kıyafet balosuna da ev sahipliği yapmaktadır. Yakın zamana kadar nargilecileri ve Amerikan pazarıyla her gün birçok kişinin buraya uğramasını sağlamaktaydı. Günümüzde Amerikan Pazarının olduğu bölgede dükkanlar boşaltılarak Galataport adı altında farklı bir proje ile yapılandırılmaktadır.[7] Taksim, Beşiktaş ve Karaköy istikametlerinin kesiştiği bu tarihi bölge canlılığını tarihte olduğu gibi günümüzde de sürdürüyor. Çağdaş sanat müzesi İstanbul Modernde bu semttedir.

Ulaşım

Ayrıca bakınız

Kaynakça
  1. Doç. Dr. Mesut Doğan. Geçmişten Günümüze İstanbul’da Sanayileşme Süreci ve Son 10 Yıllık Gelişim. 22 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. docplayer.biz.tr. Erişim Tarihi:21.10.2016
  2. Tophane Ocağı Mescidi 4 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., www.isted.org.tr. Erişim Tarihi: 09.03.2020
  3. Sağlam, Hasan Sercan (2020). "Galata Kulesi'nin Ceneviz dönemine yönelik bir yeniden değerlendirme". YILLIK: Annual of Istanbul Studies (2): 53-80.
  4. İflah olmayan işçi heykeli. 22 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. evrensel.net. Erişim Tarihi:21.10.2016
  5. Zerey, Nesrin. Bir Kâdirihâne Vardı, Altınoluk Dergisi, Haziran, 1997, Sayı: 136, Sayfa: 31
  6. Hacı Piri Camii dualarla ibadete açıldı, www.diyanethaber.com.tr. Erişim Tarihi: 09.03.2020.
  7. Galataport'ta çalışmalar başladı. 22 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ensonhaber.com. Erişim Tarihi:21.10.2016

Konuyla ilgili yayınlar
  • Tunç, Şafak (2004). Tophâne-i Âmire ve Osmanlı Devleti'nde Top Döküm Faaliyetleri. İstanbul.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.