Tophane Çeşmesi

Tophane Çeşmesi İstanbul’un Tophane Meydanı’nda yer alan Sultan I. Mahmut tarafından 1732 yılında yaptırılmış, bir meydan çeşmesidir. İstanbul’un üçüncü büyük çeşmesidir ve şehirdeki en yüksek duvarlı çeşmedir. Tarih kitabesi şair Nafihi'ye aittir. 1. Mahmud Han Çeşmesi adıyla da bilinir.

Tophane Çeşmesi, arka planda Tophane-i Amire (Nisan, 2013)

Tophane Çeşmesi, arka planda Kılıç Ali Paşa Camii (Nisan, 2013)

Tophane Çeşmesi, güneyden Kılıç Ali Paşa, kuzeyden Nusretiye camileriyle, batıdan Tophane atölyeleri ve doğudan rıhtım ile çevrili Tophane Meydanı’nın ortasında inşa edilmiştir. Zamanla kıyının doldurulmasıyla denizden uzakta kalmıştır. Çeşme Gümrük Emini olan Ahmed Ağa'ya 76.000 kuruş 84 akçeye yaptırılmıştır. Çeşme yapılacağı zaman burada bulunan tüm dükkânlar yıktırılarak meydan açılmıştır. Çeşmenin açılışı ile Taksim Suyu Sistemi faaliyete girmiştir ve padişah Taksim'den suyu kendi eliyle salıvermiştir.

Tophane çeşmesi yapıldığı dönemden itibaren 3 kez onarım görmüştür. Bunlardan ilki 1837 yılında gerçekleşmiş, çeşmenin üst örtüsü tamamen değişmiş, teras çatı yapılmıştır. 1956-1957 yıllarında ise, kentsel dönüşüm müdahaleleri kapsamında İstanbul Sular İdaresince restore edilmiştir.[1] Bu onarımdan 50 yıl sonra Saka Su tarafından restorasyon çalışmasına yeniden başlanmış,restorasyon çalışmaları 2006 yılının Mayıs yılında tamamlanmıştır. Restorasyon çalışmasında 15 mimar ve 4 hattat görev almıştır.[2]

18. yy'ın başında çeşme tipolojisinde yaşanan değişimlerin habercisi olarak görülebilen Tophane Çeşmesi, 1700-1740 yılları arasında meydanların ortasına yapılan geniş saçaklı, anıtsal meydan çeşmeleri arasında görkemli bir yer edinir.Bu dönemde çeşmelerde klasik Osmanlı üslubundan Batı üslubuna geçiş görülür.Bu çeşmeler kent içinde yeni bir motif oluşturmuştur..Bulunduğu alanı heykelsi duruşuyla anıtsallaştırıp, yeni bir boyut kazandırmıştır.Çeşme kare plan üzerine işlenmiş olup, dört yüzü de mimari ayrıntı olarak birbirinin aynısıdır.Köşeler zeminden 2/3 yüksekliğe kadar pahlı bir yapıya sahiptir.Bu işlem yapının kübik hacmini değişime uğratmıştır.Fakat pahlı kesim son bulduğunda tekrar kübik biçime dönüş görülür.Bu biçimleniş barok kurgulama örneğidir.Aynı şekilde 1730'lu yılların temsillerinden biri olan köşelerdeki dalgalı saçaklar da barok üslubun ifadesidir.[3]

Çeşme, yapıldığı dönemin zevkine uygun olarak bitki motifleriyle bezenmiştir. Taş süslemede saksı içindeki meyve ağaçları, vazoda çiçek görüntüleri yer alır. Bu motifler dikdörtgen çerçevelere, kenarlara ve nişin içine doğru bir sıralama dizi gibi sıralanmışlardır. Motifler birbirlerinden farklı kompozisyonlarda birer natürmorttur. Tüm bu dekorasyon maniyerist tutumu ile birlikte barok kurguya dahil olur.

Dönemin mimari sentezini ve bezemesini özgün halde günümüze taşıyan Tophane çeşmesi Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün mülkiyetindedir.