Laleli Camii (Lefkoşa)

Caminin mimarisinden binanın aslen bir Orta Çağ kilisesi olduğu anlaşılmaktadır. Kıbrıs'ın Osmanlılar tarafından fethinden sonra, ilk olarak minaresi olmayan küçük bir camiye (mescit) çevrildi. 18. yüzyıl boyunca "Laleli Cami-i Minareli Mescidi" olarak anıldı. 20. yüzyılın sonlarında, caminin avlusunun güneybatı köşesindeki bir binada 1742-43 tarihli bir mermer kitabe bulunmuştur. "Ârif" adlı bir hattat tarafından yazılan talik hattı ile yazılan kitabe, aynı alanda o dönemde bir öğretmen okulunun ("Laleli Cami-i Minareli Mescit Muallimhâne Mektebi") bulunduğunu ortaya koymuştur.[3]

1827 yılında bir minare, minber, mihrap, yeni bir çatı ve bir son cemaat yeri ilavesiyle büyütülmüş ve bir camiye dönüştürülmüştür. İnşaat, o sırada Kıbrıs valisi olarak görev yapan Ali Ruhi Efendi tarafından finanse edilmiş ve cami, 24 Aralık 1827'de bakım için yeni kurulan Ali Ruhi Efendi Vakfı'nın mülkiyeti arasına yerleştirilmiştir. Bakımın sorumluluğu, 1906'da Seyit Mehmet Ağa Vakfı'nın mülkiyeti arasında kaydedildiği gibi, 19. yüzyıl boyunca el değiştirmiştir.[3]

Cami, 19. yüzyıl sonlarında Evkaf-ı Hümayun Nezareti tarafından onarılmıştır. Günümüze kadar gelen minber, 1895 yılında marangoz Hacı Hasan'dan 4 sterlinlik bir ödeme karşılığında sipariş edildi. Cami, 1908'de Nikolaki Kalla tarafından bir kez daha onarıldı.[3]

Caminin minaresi 1978-79'da "tehlike arz ettiği" için yıkılmış ve yerine günümüzdeki minare inşa edilmiştir.[3]

Cami, mahallenin geri kalanından ayrılmış, yüksek duvarlı ayrı bir bahçe içinde yer almaktadır. Bahçeye kemerli bir kapıdan girilir. Caminin yapısı dikdörtgen şeklinde olup, uzunluğu 12.85 m, genişliği 3.30 m'dir. Son cemaat yeri kuzeyde yer alır ve üç sivri kemere sahiptir. Namaz alanına (harim) giriş, üzerinde Ali Ruhi Efendi'yer ait bir yazı içeren 1827 tarihli bir kitabe bulunan sivri kemerli bir kapıdan sağlanır. Namaz alanının doğusunda eski şapelin apsisi yer alır. Boyalı mihrap çiçek ve yaprak süslemelerine sahiptir. Caminin batı kesiminde kadın alanına (kadınlar mahfili) girişi sağlayan bir kapı ve ahşap bir merdiven yer almaktadır.

Caminin orijinal minaresi kesme taştan yapılmış ve balkonu (şerefe) süslenmiştir. Caminin kuzeydoğusunda kalan minare, özgün yapının özelliklerini taşımaz.[3]

Bahçede, 1826-27 yılında Ali Ruhi Efendi tarafından yaptırılan ve üzerindeki kitabesinde annesine adandığı yazılı bulunan bir çeşme yer almaktadır.[4]