Kuzey Vey

Kuzey Vey (Çince: 北魏, pinyin: běi wèi; 386-534), Yuan Vey) ya da Türkçe kaynaklarda geçen diğer bir adıyla Tabgaç Devleti (元魏), Dey Vey (代魏) ve Toba Vey (拓跋魏) olarak da bilinen; Siyenpilerin Toba boyunun önderi Tuoba Gui (拓跋珪 tuò bá guī: imparator olarak Dao Vu Di (道武帝 daò wǔ dì) tarafından Kuzey Çin’de kurulan Çin kültürünü benimsemiş Türk[2] devleti.

北魏 Kuzey Vey Hanedanı
386-535
464 yılında Çin ve Kuzey Vey Hanedanı sınırları.
Başkent	Şanghay (386–398,) Pingcheng (398–493) Luoyang (493–534) Çangan (534-535)
Yaygın diller	Çince, Türk dilleri.[1]
Hükûmet	Monarşi
Tarihçe
• Kuruluşu	386
• Dağılışı	535
Yüzölçümü
• Toplam

Çin tarihi

Çin Tarihi İlk Çağ Üç Hükümdar ve Beş İmparator Xia Hanedanı Shang Hanedanı Zhou Hanedanı Batı Çov Doğu Çov İlkbahar ve Sonbahar Dönemi Savaşan Devletler Çağı Çin Han Batı Han Sin Doğu Han Orta Çağ Üç İmparatorluk Vey Vu Şu Çen Hanedanı Batı Çen Doğu Çen Beş Hu On Altı Krallık Güney Kuzey Hanedanları Sung Kuzey Vey Ki Lyang B.Vey D.Vey Çen K.Çov K.Ki Sui Hanedanı Tang Hanedanı Beş Hanedan On Krallık Vu Min Hou Ling Chu Qian Şu Hou Tang Güney Han Hou Şu Hou Jin Jing Nan Nan Tang Hou Han Vuyue Kuzey Han Hou Çov Yeni Çağ Sung K.Sung Lyav Batı Hya G.Sung Kin Yuan Hanedanı Ming Hanedanı Kuzey Yuan Güney Ming Da Şun İkinci Jin Çing Yakın Çağ Çin Cumhuriyeti (1912-1949) Mançukuo Çin Halk Cumhuriyeti Çin Cumhuriyeti (Tayvan)

Kuzeyden güneye:
Rouran, Kuzey Vey ve Song

Budist stel (6. y.y)

439’da üçüncü imparatoru Tai Vu Di (太武帝 tài wǔdì, aslı adı: 仏狸 fólí)'nin Hiung-nu Helian boyu (赫連部 hèlián bù)'nun kurduğu Xia ve Hiung-nu Juqu boyu (沮渠部 jùqú bù)'nun kurduğu Kuzey Lyang'ı yıkıp Kuzey Çin'i birleştirmesiyle Çin tarihinde Güney Kuzey Hanedanları dönemi başlamıştır.

Tai Wu Di, Taoist Kou Qianzhi (寇謙之 Kòu Qiānzhī)'nin tavsiyesiyle Budizm'i bastırmış ve daha sonra Konfüçyüsçülüğe önem vermeye başlamıştı. Ancak diğer hükümdarlar Budizme önem verdiği için Budizm kültürü gelişmişti.

Hanlaştırma siyasetini izleyerek mevcut boylar sisteminin yerine aristokrat sistemi getirmiştir. Fakat Tuoba boyu başta olmak üzere Sien-pi’ler bu siyasetlere karşı çıkmış ve 524’te Altı Garnizon’un İsyanı (六镇之亂 liùzhèn zhī luàn) meydana gelmiştir.

İsyanı bastıran askerlerin söz hakkı büyümüş ve Doğu Vey (東魏 dōng wèi: Doğu Wei; 534 - 550) ile Batı Vey (西魏 xī wèi: Batı Wei; 535 - 556) olmak üzere ikiye bölünmüştü.

Tai Wu Di öldüğünde ardılı olan hükümdarlar Ven Çeng Di (文成帝 wén chéng dì; taht 452 - 465) ve Hyan Ven Di (獻文帝 xiàn wén dì; taht465 - 471) zamanlarında Güney Çin'deki hanedanları Liu Sung Hanedanı ve kuzeydeki Rouranlara mücadele etmişti.

Ciddi önlemler alınmaması sonucunda Budistleşme ve onunla özdeş gözüken Hanlaşma süreci de başlamış oluyordu. Nihayet kendisi de Budist olan Xiao Wen Di (孝文帝 xiào wén dì; taht 471 - 499) başkentini kuzeydeki bozkır bölgesinden alarak Çinli nüfusun ağırlıkta olduğu Lo-Yang'a taşımış, böylece asimilasyon süreci tamamlanmıştır.

495 yılında Sien-pi kıyafetleri, gelenekleri ve dili yasaklandı. Buna karşı çeyrek yüzyıl süren tepkiler bastırıldı. Xuan Wu Di (宣武帝 xuān wǔ dì; taht 499-515)'dan sonra tahta çıkan imparatoriçe Xiao Ming Di (孝明帝 xiào míng dì; taht 515-528) Ak Hun ülkesine rahip gönderip onları hidayete davet edecek kadar inançlı bir Budist'ti.

Artık Çinlilerden ayrılmayan Tobalar 534'e doğru, Doğu ve Batı Vey'leri olmak üzere ikiye ayrıldı. Önce 550'de Bei Qi (北齊 běi qí; 550 - 577) Doğu Wei'nin, 557'de Kuzey Çov (北周 běi zhōu; 557 - 581) Batı Wei'nin yerlerini almıştır. 577'de Bei Zhou, Bei Qi'yi yıkarak Kuzey Çin'i birleştiyse de 581'de Sien-pi Puliuru boyu (普六茹 pǔliùrú)'na mensup olan Yang Jian (楊堅 yáng jiān), Bei Zhou'yu yıkıp Suy Hanedanı (隋 suí; 581 - 619) kurmuştur.