Karaçoban

Karaçoban ilçesinin tarihi MÖ 1400 yıllarına dayanmaktadır. Uzun yıllar İranlıların egemenliği altında kalmış, daha sonra Bizanslıların eline geçmiştir. 1071 yılında Selçuklu Sultanı Alparslan'ın Malazgirt Meydan Muharebesi'ni kazanmasıyla, Karaçoban Türk hâkimiyetine geçmiş, daha sonra tekrar İranlıların eline geçmiştir. Osmanlı İmparatorluğu’nun yükselme döneminde Anadolu birliği sağlanırken, Karaçoban tekrar Osmanlı hakimiyetine girmiştir. Birinci Dünya Savaşı öncesi kısa bir süre Çarlık Rusya'sı işgalinde kalan İlçe, işgalcilerin temizlenmesiyle vatan topraklarına katılmıştır.

Osmanlı İmparatorluğu döneminde doğu illerinde Ermeniler,Türkler ve Kürtler bir arada yaşıyorlardı. 1917 Rus ihtilaline kadar bu durum devam etmiştir. I. Dünya Savaşı'nda doğu illeri Rus işgaline uğramıştır. 1917 Ekim devrimi ile Rusya’nın doğu illerimizden çekilmesi üzerine Ermeniler de söz konusu yerleri boşaltarak Rus tarafına göç etmişlerdir. 1920'de yapılan anlaşma gereği, Rusya’nın Türkiye topraklarına yakın yerlerde ikamet eden Kürtler ve Türkler Ermeniler'in boşalttığı yerlere yerleştirilmiştir.

İlk önceleri 16 ailenin yaşadığı bir köy iken şimdi yaklaşık 12500 nüfusa sahip ve de 600 haneden oluşan bir yapıya kavuşmuştur.

Karaçoban’da belediye teşkilatı ilk defa 1965 yılında kurulmuştur. 1987 yılında resmi kararname ile ilçe statüsüne kavuşturulan Karaçoban ilçesi, Doğu Anadolu Bölgesi’nin Erzurum-Kars bölümündeki Erzurum iline bağlı olup il merkezine uzaklığı 190 km’dir. Erzurum’un en güneydoğu ucunda bulunduğundan, Karaçoban esas itibari ile Yukarı Murat-Van bölümüne dahil edilmektedir. 1987 yılından önce Hınıs ilçesine bağlı bir nahiye olan ilçe daha sonra Karaçoban , Gövendik ve Sarıveli isimli birbirine çok yakın olan üç köyün birleştirilmesi ile ilçe olmuştur. İlçe merkezin 2000 yılı nüfus sayımı verilerine göre toplam nüfusu 12683 olup köyler dahil toplam yüz ölçümü 516 km, sadece ilçe merkezi ise 123 km’dir.[2]

Coğrafi konum olarak Karaçoban ilçesi 42o-43o doğu boylamları ve 39o-40o kuzey enlemleri arasında yer almaktadır. İlçenin kuzey ve kuzeydoğusunda Karayazı ilçesi, batısında Hınıs ilçesi, güney ve güneydoğusunda Muş’un Bulanık ilçesi ve doğusunda ise Muş’un Malazgirt ilçesi bulunmakta olup ilçe merkezinin deniz seviyesinden ortalama yükseltisi 1640m’dir.

İlçe merkezi, Murat Nehri’nin önemli bir kolunu oluşturan Hınıs Çayı’nın doğu-batı yönlü uzanan dar ve uzun alüvyal dolgusu üzerine kurulmuştur. Kuzeyinde Akdağ Masifi (2953m), güneyinde Akdoğan  Dağı, (2879m) ve doğusunda Güzelbaba Dağları (2100m) tarafından çevrilmiştir.[2]

İlçenin aşağı kısmında yer alan Haftrenk balık tutumak isteyen, bahar ve yaz aylarında piknik ve doğa yürüyüşü yapmak isteyenlerin uğrak yeridir. ilçe halkının Haftrenk üzerinde tekne turunun yapılması hayali kısa zamanda gerçekleşmesi halinde Köşk Köyünden başlayarak Aktuzla'ya kadar olan kısımlarda doğal güzellikler görülmesi imkânı tanıyacaktır. Zernak Kalesinin olduğu yüksek tepelikte gündoğumunu seyretmek ve hafif esen sabah rüzgarı eşliğinde kahvaltısını yapmak isteyenlerin uğrak yeridir. Karaçoban'da şu iddia edilir: "Yaz aylarında güneş doğuda doğar Karaçoban'da batar." Ayrıca Velo Yaylasında bulunan çeşmeden akan şifalı su, ilçe sakinlerinin bir diğer uğrak noktasıdır.

Karasal iklim hakimdir. Kışları soğuk ve kar yağışlı, yazlar ise sıcak ve kurak geçer. Doğal bitki örtüsü Bozkırdır. Karaçoban bir plato üzerine kurulmuştur. İlçede ve bağlı köylerde doğal kaynak suyu bakımından zengindir. Binpınar'da, isminden de anlaşılacağı üzere, köyün her tarafında doğal kaynak suyu çıkmaktadır. Binpınar köyündeki sular alabalık yetiştiriciliği için uygundur.

İlçe insanın eğitime önem vermesi zamanla meyvesini vermiştir. Öyle ki ilçe merkezinde her dört evin birinde mutlaka üniversite mezunu bulunmaktadır. Son yıllarda hakim, savcı, akademisyen, doktor, diş hekimi, hemşire, öğretmen ve diğer birçok alandan meslek sahibi kişiler çıkmaktadır. İlçe insanında "hiçbir şeyim yoksa bile ceketimi satarım çocuğumu okuturum" anlayışı hakimdir. Bu nedenle her yaştan insanda öğretmenlere karşı saygı vardır.

İlçede otel olmaması birçok yabancının dikkatini çeker. Otel olmamasının sebebi ilçede otele ihtiyaç duyulmamasındandır. Hatta ilçe sakinlerinde "Karaçoban'daki bütün evler oteldir" deyişi yaygındır. Karaçoban'daki yerleşik halkın ataları bugünkü Ermenistan'ın başkenti olan Erivan'ın Elegez köyünden[15] gelmedir. Birinci Dünya Savaşı öncesi dönemde Ermeni çetelerin doğu ve güneydoğu bölgesinde yaptıkları kıyımdan sonra Erivan'daki Müslümanlarda korku oluşmuş, bu yüzden Erivan'dan Kars'a oradan da Karaçoban'a gelmişlerdir. Karaçoban'da yaygın soyadlardan biri olan Alagöz, Elegez'den gelmektedir.

İlçede ticaret, tarım ve hayvancılık yaygın olarak yapılmaktadır. Başlıca tarım ürünleri buğday, arpa, şeker pancarı, mısır, yonca, yulaf ve fasulyedir. Büyükbaş ve küçükbaş hayvancılığın yanı sıra arıcılık da yapılmaktadır. Besicilik yaygın bir şekilde yapılmaktadır. Hayvanların bir kısmı ticari amaçlı yetiştirilmektedir. Hayvansal ürünlerin satışı konusunda yetersizlikler bulunmaktadır. İlçede süt mandırasının bulunmaması ilçe ekonomisini olumsuz etkilemektedir.

Halkın gelir seviyesi düşük olduğu gözlemlenmekte ancak halkın çoğunluğunun başta İstanbul olmak üzere birçok şehirde yatırımları bulunmaktadır. Öyle ki İstanbul'da milyonluk arsaları olanlar, herkesin dairesinin olması söz konusudur.

İlçede merkezinde evler tek katlı ve bahçelidir. Evlerin etrafı 1-1,5 metre yükseliğinde duvarlarla çevrilidir. Karaçoban’da sanayi tesisi bulunmamaktadır.