Hazreti Süleyman Camii

Caminin minaresinde yer alan kitabelerden İnaloğulları Beyliği (Nisanoğulları) döneminde Nisanoğlu Kemaleddin Ebu'l Kasım Ali (1156-1179) tarafından 1160 tarihinde yapıldığı anlaşılmaktadır.[1][2] Osmanlı döneminde Kanuni Sultan Süleyman tarafından cami ilk kez genişletilmiş ve adına vakfiye düzenlenmiştir.[2] IV. Murad zamanında 1631-1633 yılları arasında Diyarbekir Eyaleti'nde valilik yapan Silahtar Murtaza Paşa tarafından cami onarılmış[3] ve türbe, çeşme ve tuvalet gibi yeni eklentiler yapılmıştır.[2] Camiye daha çok 19. yüzyılın ikinci yarısı ile 20. yüzyılın ilk çeyreğinde eklentiler yapılmıştır.[2] Cami, 1960-61, 74, 75, 76, 77 ve 2004 yıllarında onarılmıştır.[2]

Caminin içi

Cami, Diyarbakır İç Kale surlarına ait iki burç arasında eğimli arazi üzerinde kurulu yapılar topluluğundan oluşmaktadır.[2] Yapı topluluğunda cami, caminin batısına bitişik türbe ve hazire, avlu, batı giriş kapısının sağında yaz aylarında namaz kılmaya yarayan namazgâh bölümü, solunda revaklı abdest alma yerleri, caminin kuzeyinde yer alan ikinci türbe bölümü yer almaktadır.[2] Dört köşeli bir minareye sahip olan cami, siyah kesme bazalt taştan yapılmıştır.[1] Camiye güney ile batıdan iki kapı ile girilmekte ve cami avlusunun kuzey duvarına bitişik 12 çeşmeli bir şadırvan yer almaktadır.[1] Caminin batı duvarına bitişik olan bölümde ünlü Arap komutanı Halid bin Velid'in oğlu Süleyman ile kentin Araplar tarafından alınması sırasında ölen diğer sahabelerin türbe mezarları bulunmaktadır.[1] Türbe, namaz kılınan kısmın birinci ve ikinci bölümüne birer kapıyla bağlantılı olup kare planlıdır.[2] Caminin duvarlarında Osmanlı çinileri yer alırken namazgâh kısmı avludan bir sıra taş basamaklı seki ile yükseltilmiştir.[2] Abdest alma yerinin üzeri pandantif geçişli dört kubbe ile örtülüdür ve abdest alma yerinin duvarları siyah bazalt taşı ile örülmüştür.[2] Cami boyuna dikdörtgen planlıdır ve bunu dışından çevreleyen ikinci türbe, revak, güney koldaki mezarlar özgün olmayıp 17. yüzyıl ve sonrası değişikliklerdir.[2]

İnşa ve tamir kitabeleri de olmak üzere caminin toplam 12 kitabesi vardır.[2] Minarenin doğu yüzünde inşa kitabesi yer almaktadır. Kitabeler yarım oluk ve düz bir silme ile üç yönden çevrilmiştir.[3]