Havva

Milattan önce 1. binyılda El (tanrı)'in karısı, Elohim'in annesi, Semitik bir ana tanrıça olan "Asherah"a "Chawat" adı verilir buradan Arami dilinde Havva, İngilizce eve ismi türetilir.[1] Ela/Elat-Asherah – İlahi-evrensel anne. Böylece o insan, hayvan ve ürünlerin verimliliğini sembolize eden, besleyen, destekleyen bir akıl idi. Asherah hayat ağacı ile sembolize edilmişti. Ela veya Elat El (tanrı)'in dişi formudur ve tanrıça anlamına gelir. Asherah'ın MÖ 1. binyıldaki adı İbranicede hawah, İngilizce "eve" olan havva dır. O'nun tam adı Rabat Chawat, Büyük hanımefendi tanrıça Havva idi ve yılanla sembolize edilirdi.[2]

Sümer inancındaki Tanrıça Nin-ti (kaburga kemiğinin kadını, can veren kadın) Havva'nın yaratılış efsanesindeki "Âdem'in kaburga kemiği" imgesinin kaynağı olarak düşünülmektedir.[3][4] Eva (Eve, Havva) ile benzeşik bir söyleyişe sahip olan Ea, Adapa efsanesinde Tevratın havva figürüne benzer şekilde Adapa'yı yönlendirir. Ayrıca Türk mitolojisindeki Eje karakteri ile benzerlik kurulmaktadır.

İlahlaştırılarak Hebat'a dönüştürüldüğü düşünülen Kraliçe Kubaba

Diğer araştırmalara göre Havva, amarna mektuplarında belirtildiği gibi geç bronz çağında Kudüste tapınılan bir tanrı olan "Hurriler"in tanrıçası "Kheba" dan gelmektedir. "Kheba"nın Kiş (sümer) krallığında 3. hanedanın 1. kraliçesi olan "Khabu"dan türediği ileri sürülmüştür. Yunanca “gençlik tanrıçası” olan “Hebe”, aşk tanrıçası Hera ve Hitit Tanrıçası “Hepa” “Havva” mitinin diğer olası kaynaklarıdır.

Hebe; “Hebe, Hitit yazıtlarında Hepa, Hepat ya da Hepatu diye adlandırılan tanrıça Güneş tanrıçası Arinna’nın Yunancalaştırılmış adı olmalıdır. Hitit yazıtlarında, bu tanrıçaya, ‘sedir ağaçlarının ülkesinde’ tapıldığı belirtilir. Sedir ağaçlarının ülkesi, Lübnan, Filistin’dir.

Hepat’ın sonraki tarihi dönemlerde başka kültürlerde ortaya çıkan yansımaları da “Ana” kimliği çerçevesinde olmuştur. MÖ 1. binyılda hiyeroglif yazıtlarda Ha-pa-tu, He-ba-tu ve Hi-pa-tu şekillerinde karşımıza çıkar. Lykçe yazıtlarda ise Hepat, hba-eni olarak ifade edilmektedir ki anlamı “Heba Ana”dır; Heba/Hepat isminin Sami dillerdeki karşılığının Tevrat’ın Genesis bölümündeki Havva/Eva olduğu öne sürülmektedir[5]

Sosyolojik bakış açısıyla Orta Doğu coğrafyasında değişik mitolojilerde benzer telaffuzlara sahip “ana tanrıça” figürünün evrimiyle tektanrıcı İbrani ataerkil kültüründe ölümlü ve günahkar bir kadın şekline indirgendiği ve yaratılış mitosunun bir figürü halinde yeniden yaratılmış olduğu görülmektedir.[6]

Bir başka çalışma ise Havva'yı Hint bereket ve doğurganlık tanrıçası Shiva ile ilişkilendirmektedir.[7]

Lucas Cranach'ın 1513 yılında çizdiği Adem ve Havva. Würzburg, Mainfränkisches Museum

Yahudilere göre kadının iki tür yaratılışı bulunmaktadır.

Birincisinde kadın, Âdem’le birlikte yaratıldığında, Âdem kadına hükmetmeye çalışır. Kadın “İkimiz de aynı maddeden yaratıldık, bana hükmedemezsin” der, Âdem’i terk eder ve cin olur.

Yalnız kalan Âdem Tanrı’dan bir eş ister. Tanrı “Bu kadını nasıl yaratsam da Âdem’e isyan etmese” diye düşünür. “Âdem’in gözünden yaratsam her şeyi görür; ağzından yaratsam geveze olur; ayağından yaratsam hep gezer; elinden yaratsam hırsız olur. Ben bu kadını en iyisi kaburgasından yaratayım da ona tabi olsun” der. Bu kaburga hikâyesinin Sümer bağlantısına işaret edilir.[8]

Yahudi kaynaklarına göre Âdem ile beraber ilk yaratılan kadın Havva değil Lilith'dir. Ancak Lilith Âdem ile aynı zamanda yaratıldığını öne sürerek Âdem'e eşlik etmeyeceğini ileri sürmüş ve Tanrı daha sonra Âdem'in kaburga kemiğinden Havva'yı yaratmıştır. "Ve Rab Tanrı dedi: Âdem’in yalnız olması iyi değildir; kendisine uygun bir yardımcı yapacağım. Ve Rab Tanrı, Âdem’in üzerine derin bir uyku getirdi ve o uyudu, onun kaburga kemiklerinden birini aldı ve yerini etle doldurdu. Ve Rab Tanrı Âdem’den aldığı kaburga kemiğinden bir kadın yaratıp onu Âdem'e getirdi. Ve Âdem dedi: Şimdi bu benim kemiklerimden kemik ve etimden ettir, bu insandan alındığı için ona "nisa" ismi verilsin dedi. Ve Âdem karısının ismini Havva koydu, çünkü bütün yaşayanların anası oldu."[9] Tevrat’ın anlatışına göre; Havva, “hayat” ya da “hayatı olan” anlamındadır. Talmud’a göre Havva, Âdem’in on üçüncü kaburga kemiğinden yaratılmıştır.

Âdem ve Havva (1294/99 yılında İlhanlılar hakimiyeti altındaki Marag'da hazırlanmış Manafi el-Hayavan'dan)

"Biz insanı pişmiş çamurdan, değişmiş cıvık balçıktan yarattık." (Hicr Suresi, 26)

"...Sizi bir tek nefisten yaratan ve ondan da eşini yaratan, ikisinden birçok erkek ve kadın üretip yayan rabbinize itaatsizlikten sakının." (Nisa Suresi, 1)

''Biz insanı muhakkak ki çamurun özünden yarattık.'' (Müminun suresi, 12)

"Kadınlar hakkında hayır tavsiye ediniz. Çünkü kadın, eğri “kaburga kemiği”nden yaratılmıştır. Kaburga kemiğinin en eğri tarafı, en üst tarafıdır. Onu doğrultmaya çalışırsan kırarsın, hali üzerinde bırakırsan öyle kalır.” (Hadis) [10][11][12]

Ancak Kuran'da Havva ismi ve Âdem'in kaburga kemiğinden yaratıldığı geçmez. Kuran'da ikisinin de tek bir nefisten yaratıldığı belirtilir.

Âdem ve Havva yaratılmış oldukları mutlu cennetlerinden işledikleri günah sebebiyle kovulurlar. Yılan ya da şeytan Havvayı, Havva da Âdem’i kandırır. Yahudi ve Hristiyan kaynaklarında Havva ilk günahı işleyen insandır, Âdem onun vasıtasıyla yasak meyveyi yemiştir. Kur'an'da ise her ikisi de kınanmakla beraber suç doğrudan Âdem'e izafe edilir. Yaratılış mitosundaki başka bazı unsurlar gibi iyiyi kötüden ayırt edebilme yetisi veren bilgelik ağacının meyvesinden yeme ve yılan motifinin de Sümerlerin Adapa efsanelerinden kaynaklandığı ifade edilmiştir.[13]

Hristiyan kaynaklar Âdem-Havva ikilisinin günahından tüm insanları sorumlu tutarlar. İsa'nın bu günahı kaldırmak için geldiğine inanırlar.

Sufi inancına göre ise Âdem-Havva Kıssası, büyük ölçüde semboliktir. Âdem, insanoğlunu temsil etmekte olup, yasak meyveyi yiyen ve Âdem'i de suça ortak eden Havva insan nefsini (egoyu) sembolize etmektedir. Bununla birlikte peygamber olarak gelen bir Âdem ve eşi Havva aynı zamanda gerçek kişiliklerdir. Bahailer de bu açıklamaya katılırlar.

• Kabil ve Habil
• İnsanın evrimi, Mitokondriyal Havva

Wikimedia Commons'ta Category:Eve ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Yaratılış mitosu; Adem Havva, yasak meyve, Sümer etkisi