Azerbaycan tiyatrosu

Azerbaycan'da tiyatro sanatının kökleri Azeri halkın yaşamı, şenlik ve düğün gelenekleri, ayrıca bakış açısı ile ilgilidir. Tören, ayin ve oyunlardaki gösteri unsurları bağımsız halk tiyatrosunun oluşmasında önemli rol oynamıştır. Azerbaycan halk tiyatrosu realist özellik taşımıştır. Halk tiyatrosunun repertuvarını belirli etik içerikli küçük performanslar, özellikle de fars, teşkil etmiştir. Azerbaycan tiyatrosu geleneksel halk tiyatro ve batı etkisi altında gelişen profesyonel tiyatro olarak ele alınabilir. Ancak Azerbaycan profesyonel tiyatrosunun oluşumunda halk tiyatrosu önemli rol oynamıştır.

Habib Bey Mahmudbeyov'un önderliğindeki tiyatro topluluğu, 1888

Azerbaycan Devlet Akademik Millî Dram Tiyatrosu

Modern Azerbaycan edebiyatının ve Azerbaycan millî tiyatrosunun kurucusu sayılan Mirza Fetali Ahundov, 1850-1855 yıllan arasında "Hekayeti-Molla İbrahimhelil Kimyager" (1850), "Hekayeti-Müsyö Jordan Hekimi-Nebatat ve Derviş Mesteli Şah Cadügüni-Meşhur" (1850), "Sergüzeşti-Veziri-Hani-Lenkeran" (1850), "Hekayeti-Xırs Quldurbasan" (1851), " Sergüzeşti-Merdi Hesis" (ikinci adı "Hacı Kara", 1852), "Mürafie Vekillerinin Hekayeti" (1855) adındaki 6 komedisini yazdı ve Azerbaycan'da ve İslam dünyasında modern dramatürjinin temelini attı ve hem anadili Azerice'de ve bir Türk dilinde tiyatroyu ilk yazan kişi oldu. Bu ilk tiyatro eserleri aynı zamanda Azerbaycan edebiyatının ilk dram eserleridir.

Ahundov 'un 23 Mart 1873'te "Hacı Kara" ve "Lenkaran Hanının Veziri" adlı komedi eserlerinin Bakü'de sahnelenmeleri ile Azerbaycan profesyonel tiyatrosunun temeli atılmış oldu. Bu, aynı zamanda profesyonel Azerbaycan tiyatrosunun doğuş günü sayılmaktadır.[1] Yazarın dram yaratıcılığı; Kafkasya, Orta Asya ve Yakın Doğu ülkelerinin edebiyatları için de bir örnek teşkil etti. İlk Osmanlı ve İran tiyatro eserleri Ahundov'un komedilerinden sonra ortaya çıktı. Nihayet, bu komediler Azerbaycan Devlet Akademik Millî Dram Tiyatrosu'nun kuruluşunda ve Azeri halkı arasında çağdaş tiyatro sanatının yayılması için edebî malzeme rolünü oynadı.[2]

Azeri iş adamı ve hayırsever Zeynelabidin Tağıyev'in 1883'te Bakü'de ilk profesyonel tiyatro binasını yaptırmasıyla Azerbaycan'da profesyonel tiyatro sanatının yayılmasında katkısı oldu. Cihangir Zeynalov, Habib Bey Mahmudbeyov, Necefkulu Veliyev gibi ilk Azeri profesyonel tiyatrocular yetişti. Kuba, Nuha (Şeki), Şuşa, Nahçıvan, Gence ve başka şehirlerde profesyonel tiyatro gösterileri sunulmaya başlandı. Hayır derneklerinin bünyesinde tiyatro grupları ve şubeleri kurulmaya başlandı. Şuşa yeni tiyatro merkezine dönüştü. 1883'te Nahçıvan'da ilk tiyatro topluluğu kuruldu. 1895'te "Bakü Artistler Cemiyeti" kuruldu. Azerbaycan'da milliyetçilik akımının yükselişiyle, 1904'te "Müslüman Artistleri Cemiyeti" kuruldu. Cihangir Zeynalov, Hüseyin Arablinski, C. Hacınski, Abbas Rızayev, Mirzaağa Aliyev, Sıtkı Ruhulla ve Hüseynkulu Sarabski, Azerbaycan millî tiyatrosunun en önemli tiyatro sanatçıları olarak ün kazandılar.

İlk bağımsız Azerbaycan devleti olan Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti döneminde (1918-1920) çok sayıda tiyatro grubu kuruldu. 1919'de Azerbaycan Devlet Akademik Millî Dram Tiyatrosu, Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti döneminde (1920-1991), 1920'de Azerbaycan Devlet Akademik Opera ve Bale Tiyatrosu, 1927'de Azerbaycan Devlet Genç Seyirciler Tiyatrosu, 1931'de Azerbaycan Devlet Kukla Tiyatrosu, 1938'de Müzikli Komedi Tiyatrosu kuruldu. Sovyet döneminde Adil İskenderov, Abbas Mirza Şerifzade, Sıtkı Ruhulla, Ulvi Receb, Rıza Tahmasib, Merziye Davudova, Alesker Alekperov gibi önemli oyuncular ve yönetmenler yer almıştır. 1991'de Azerbaycan bağımsızlığını elde etmesiyle, 1990'lı yıllarda başta Azerbaycan tiyatrosu maddi zorluk çekmekle birlikte serbestlik kazandı. Ülkede çok sayıda yeni tiyatrolar faaliyete başladı.