Alice (Alice Harikalar Diyarında)

John Tenniel'in Alice Harikalar Diyarında (1865)'da yer alan Alice ve domuz çizimi

Alice, Victoria devrinin ortalarında yaşayan kurgusal bir çocuktur.[1] 4 Mayıs'ta yaşananları konu alan Alice Harikalar Diyarında'da (Alice's Adventures in Wonderland, 1865)[not 1] karakterin, yaygın olarak yedi yaşında olduğu varsayılmaktadır.[2][3] 4 Aralık'ta yaşananları ele alan devam romanında ise Alice, yaşının 7,5 olduğunu belirtmektedir.[2] İki Alice kitabının metninde yazar Lewis Carroll, kahramanının fiziksel görünümüne pek değinmemiştir.[4] Kurgusal hayatının ayrıntıları iki kitabın metninden keşfedilebilir. Alice'in bir ablası, Dinah adından bir kedisi, yaşlı bir dadısı ile sabah dokuzdan başlayarak derslerini veren bir mürebbiyesi vardır.[5] Ayrıca arka plandaki hikâyelerine göre bir noktada gündüz okuluna gitmiştir.[5] Alice; üst sınıf,[6][7] orta sınıf[1] veya burjuvazinin[8] bir parçasına ait olarak çeşitli şekillerde karakterize edilmiştir.

Carroll, "Alice on the Stage" (Sahnedeki Alice, Nisan 1887) çalışmasında karakterin kişiliği "sevecen ve nazik", "herkese saygılı", "güvenilir" ve "her şeyin yeni ve adil olduğu ve 'günah ve keder'in yalnızca birer kelime olduğu -hiçbir şeyi simgelemeyen boş sözler- sadece çocukluğun mutlu saatlerinde yaşanılan 'hayat'ın hevesli keyfiyle çılgınca meraklı" biri olarak tanımlanmıştır.[9] Eleştirmenler ise karakteri "masum",[10] "yaratıcı",[5] içebakışçı,[5] genellikle iyi huylu,[1][7] otorite figürlerini eleştiren[1] ve zeki[10] olarak nitelemiştir. Diğerleri Alice'te daha az olumlu özellik görerek Alice'in Harikalar Diyarı'ndaki hayvanlarla olan sohbetinde sıklıkla şefkatsiz davrandığını,[11] Kertenkele Bill'i havaya fırlatarak karaktere şiddet uyguladığını,[12] duyarsızlığı ve kaba cevaplarıyla yetiştiği sınıfı yansıttığını[12] yazmışlardır.

Alice karakterinin Alice Liddell olarak tanımlanabileceği tartışmalı bir durumdur. Kimi eleştirmenler karakteri Liddell olarak tanımlamakta[11][13] ya da karakterden esinlenildiğini yazmaktadır.[14] Diğer eleştirmenler ise Carroll'un, protagonisti ile Liddell'i ayrı olarak değerlendirdiğini iddia etmektedir.[15] Carroll'a göre karakteri gerçek bir çocuğa dayanmıyordu ve tamamen kurgusaldı.[16]

Carroll'un Alice's Adventures Under Ground çalışmasındaki Alice çizimlerinden biri

Alice ilk defa Alice Harikalar Diyarında'nın ilk taslağı olan Alice's Adventures Under Ground'da göründü. Under Ground, 4 Temmuz 1862'de öğleden sonra, Carroll ve arkadaşı Robinson Duckworth ile birlikte Isis'te kürek çekerken ve sonraki kürek gezilerinde Liddell kız kardeşlere anlatılan hikâyelerle ortaya çıkmıştı.[17] On yaşındaki Alice Liddell'in isteği üzerine Carroll, hikâyeleri Alice's Adventures Under Ground (Alice'in Yeraltındaki Maceraları) adıyla yazdı ve Şubat 1864'te çalışmasını bitirdi.[17] Under Ground, toplam otuz yedi illüstrasyon içermektedir[17] ve bunların yirmi yedi tanesinde Alice betimlenmiştir.[18] Yazarın çizimlerindeki Alice'in fiziksel özellikleri Alice Liddell'inkine az da olsa benzemektedir ve Alice'in kız kardeşi Edith'in yazarın modeli olabileceği ileri sürülmüştür.[19] Liddell kız kardeşlerinin giymiş olabileceği ısmarlama kıyafetlerin aksine Caroll, kahramanını bir tunik giymiş bir hâlde tasvir etmiştir.[20] Yazarın çizimlerinde Ön Raffaeloculuk akımı ressamları Dante Gabriel Rossetti ile Arthur Hughes etkisi vardı ve Hughes'ın Girl with the Liliacs (1863) resmini Under Ground'da görsel olarak alıntı yapmıştı.[21] El yazısıyla yazılmış olan Alice's Adventures Under Ground çalışmasını Kasım 1864'te Alice Liddell'e verdi.[22]

John Tenniel, Alice Harikalar Diyarında'yı 138 İngiliz sterlini karşılığında resimledi ve bu ücret, Carroll'un her yıl kazandığı meblağın kabaca dörtte biriydi ve Carroll, illüstratörün ücretini cebinden ödedi.[23] Tenniel, Nisan 1864'te Carroll için illüstratör olarak çalıştığı dönemde[24] Punch adlı hiciv dergisinde çalışan bir illüstratördü.[24][25] Tenniel, illüstrasyonlarının çoğunu Under Ground'dakilere dayandırdı[26] ve Carroll, Tenniel'in çalışmalarını denetledi[27] ve önerileri arasında Alice'in uzun, açık renkli saçları olması yer aldı.[27] Alice'in kıyafetleri, Victoria döneminin ortalarında orta sınıfa ait bir kızın evde giyebileceği tipik kıyafetlerdir.[28] Tenniel tarafından yaratılmış ve şimdi karakterle ilişkili bir ayrıntı olan önlük, "eylem için belirli bir hazırlığa ve tören eksikliğine işaret etmektedir."[29] Tenniel'in Alice tasvirinin kökeni, 1860'ta başlayan dört yıllık bir dönemde, Punch'ta yer alan en az sekiz karikatürdeki karakterle benzer fiziksel özelliklerine dayanmaktadır.[28] 1860 tarihli bir karikatürdeki bu karakter, şu an Alice ile ilişkilendirilen kıyafetler giymekteydi: "uzun etek, soluk çoraplar, düz ayakkabılar ve açık saçlara takılmış bir saç bandı."[28] Karikatürlerdeki karakter, orta sınıftan hoş bir kızın bir arketipi olarak göründü[30] ve Alice'in benzeri olarak tanımlanmıştır: "pasifist ve müdahaleci olmayan, sabırlı ve nazik, başkalarının saldırganlığına yavaş geri dönüş yapan."[31]

Tenniel'in Aynanın İçinden (1871) çizimleri: Alice ve Beyaz Kraliçe (solda) ve Kraliçe Alice ve Kurbağa (sağda)

Devam romanı olan Aynanın İçinden (Through the Looking-Glass, 1871) çizimleri için Tenniel'in ücreti 290 İngiliz sterline yükseldi ve Carroll, illüstratörün ücretini yine cebinden ödedi.[23] Tenniel, Alice'in kıyafetlerini bu romanda hafiften değiştirerek düz çorap yerine yatay çizgili çoraplar ve daha süslü fiyonklu bir önlük kullandı.[28] Başlangıçta, Alice, bir kraliçe olarak Kızıl ve Beyaz Kraliçelerinkine benzer bir "krinolin destekli satranç-vari etek" giyiyordu fakat tasarım, Carroll tarafından reddedildi.[32] Alice, tren vagonunda ve kraliçeyken tarlatan kumaşlı polonez tarzlı elbise giymiştir.[28] Ön Raffaeloculuk akımı ressamı John Millais'in "My First Sermon" (1863) ile Victoria dönemi ressamı Augustus Leopold Egg'in "The Travelling Companions" (1862) adlı çalışmalarında karakterin giydiği kıyafetlerle Alice'in tren vagonundayken giydiği kıyafetler arasında benzerlikler mevcuttur.[33] Carroll, Tenniel'in Alice illüstrasyonları için bir model kullanmayı reddetmesinden dolayı mutsuz olduğunu ifade etmiş[not 2] ve bunun sonucunda karakterin başı ile ayaklarının orantısız olduğunu yazmıştır.[35]

Şubat 1881'de Carroll, Alice Harikalar Diyarında'nın renklileştirilmiş ve büyütülmüş illüstrasyonlarla basitleştirilmiş bir baskısı olan The Nursery "Alice"in meydana getirilme olasılığı konusunda yayımcısıyla temasa geçti.[36] Tenniel, Alice Harikalar Diyarında'dan yirmi çizimi renklendirdi ve ilaveten bu çizimlerde bazı değişiklikler yapmasıyla[37] Alice, mavi çoraplarla sarı bir elbise giymiş sarışın biri olarak resmedildi.[38] Elbisesi, arkasında yer alan bir yay ile pileli hâle geltirildi ve saçlarına bir bandaj takıldı.[39] Edmund Evans, illüstrasyonları renkli baskılar üretmek için ahşap bloklar kullanan bir işlem olan chromexylography ile renkli olarak bastırdı.[39]

Yaz mevsiminde geçen Alice Harikalar Diyarında, Alice ile ablasının nehir kıyısında oturmasıyla başlar. Beyaz Tavşan'ı takip etmesiyle Alice, bir delikten Harikalar Diyarı'na düşer. Birçok karakterle tanışan ve boyu defalarca değişen Alice sonunda Yürek Oğlanı için yapılan mahkemede kendini tanık olarak bulur. Alice, Kral ile Kraliçe'nin kendisinden mahkemeyi terk etmesi emredilince onlarla tartışır ve en nihâyetinde "Bir deste iskambil kâğıdından başka bir şey değilsiniz ki siz!" diyerek suçlamada bulunur. Bunu der demez bütün deste havalanıp Alice'in üstüne dökülmeye başlar. Alice, yarı korku yarı kızgınlıkla, bir çığlık atarak iskambilleri savurmaya çalıştığı sırada, bir de bakar ki başı ablasının dizinde, ırmak kıyısında yatmaktadır ve her şeyin bir rüya olduğunu anlar.

Sonbaharda geçen Aynanın İçinden, Alice'in evde kedisi Dinah'ın yavrularıyla oynamasıyla başlar. Bir ayna aracılığıyla satranç taşlarının canlı olduğu alternatif bir dünyaya geçiş yapar. Çeşitli karakterlerle karşılaşır ve sonunda bir kraliçe olur. Taç giyme törenini kutlayan bir partiye katılır fakat parti hızla karmakarışık bir hâle gelir. Kızıl Kraliçe'yi yakaladığı ve sarsmaya başladığı sırada Alice, evde kedi yavrularından birini tutmuş bir hâlde uyanır. Roman, düşü Alice mi yoksa Kızıl Kral mı gördü ikilemiyle sona erer.

Alice Harikalar Diyarında'nın siyasi bir parodisi olan Clara in Blunderland (1902)'ın kapağı

Alice, kültürel bir simge olarak kabul edilmektedir.[40][41][42] Alice kitapları basılmaya devam etmekte olup[43] ilk kitap yüz dile çevrilmiştir.[44] Alice Harikalar Diyarında, popülerliğini korumaya devam ettirmekte ve en iyi çocuk kitapları hakkındaki araştırmalara konu olmaktadır.[45][46][47] Alice, 2015'te yapılan çocuk edebiyatında en çok sevilen yirmi karakter konulu bir İngiliz anketinde yer aldı.[46] Ayrıca Tenniel'in illüstrasyonlarında çizilen saç bandına adını vermiştir.[48] İki Alice kitabının popülaritesinin artmaya devam etmesi sonucu çeşitli uyarlamalar, yeniden canlandırmalar, edebi devamlılıklar ve çeşitli ticari ürünler ile sonuçlanmıştır.[40] İki Alice kitabının edebi alanda etkisi Victoria döneminin başlarında bu tarzı benimseyen çeşitli romanlarla başlamıştır ayrıca çağdaş politik konuların parodisi görevini görmüş ya da ya da Alice kitaplarının bir ögesi yeniden düzenlenmiştir.[49][not 3] Bu çalışmalarda cinsiyetine bakılmaksızın Alice'in karakteristik özelliklerine ("tipik olarak kibar, konuşkan ve iddialı") benzeyen bir veya daha fazla kahramanın yer almıştır.[51]

Alice Harikalar Diyarında ile Aynanın İçinden, Carroll'un yaşamında eleştirel ve ticari açıdan başarı sağlamıştır.[52] 1898 yılı itibarıyla Alice Harikalar Diyarında 150 binden, Aynanın İçinden ise 100 binden fazla satmıştır.[53] Victoria dönemi okurları genelde Alice kitaplarını, diğer çocuk kitaplarının sıklıkla ele aldığı katı ahlâki kuralları atlayan neşeli bir gösteri olması açısından beğenmişlerdir.[54] The Spectator, ilk Alice kitabını değerlendirirken "leziz bir sohbet tarzıyla (...) büyüleyici küçük bir kız" yorumunda bulunmuştur ve The Publisher's Circular ise "saf, sevecen bir çocuk" diye yazmıştır.[55] The Literary Churchman, Tenniel'in Alice sanatı "onu çevreleyen garip görüntülere büyüleyici rahatlama" sağladığını belirtmesi gibi birkaç eleştirmen, Tenniel'in çizimlerinin kitaba ekleme yaptığı görüşünde bulundu.[56] Alice'in karakteri sonraki edebi eleştirmenler tarafından on dokuzuncu yüzyılın başındaki çocuk kahramanlarından ayrı veya olağan dışı olarak vurgulanmıştır..[57][58][59] Richard Kelly, karakteri Victoria dönemindeki tek kinayenin yeniden işlenmesiyle Carroll'un farklı bir kahramanı yaratması olarak görmüştür.[59] Alison Lurie, Alice'in cinsiyetçi, orta Victoria döneminin idealize edilmiş kız düşüncesine karşı koyduğunu; Alice'in ideal olanla uyumlu bir mizacının olmadığını ve Harikalar Diyarı'ndaki yetişkin figürlere meydan okuduğunu savunmuştur.[57]

1930'lardan 1940'lara kadar kitaplar, psikanalitik edebi eleştirmenlerin inceleme alanına girdi.[60] Sigmund Freud yanlısı kişiler, Alice Harikalar Diyarında'daki olayların dayandığı ve spontane anlatıldığı hikâyelerden ötürü[61] yazarın kişiliğini ve arzularını yansıttığına inanmaktadır.[62] 1933'te Anthony Goldschmidt, Alice'in Carroll'un romandaki temsilcisi olduğunu varsayarak "Carroll'un bastırılmış cinsel sapık olarak modern fikri" olarak ortaya sundu. Goldschmidt'ın etkili çalışması -bununla birlikte- bir aldatmaca olarak ifade edilmiş olabilir.[63] Her şeye rağmen Freudyen analizler, "klasik Freudyen kinayeler"i içeren kitaplarda yer aldı: "vajinal bir tavşan deliği ve fallik bir alice, bir amniyotik gözyaşı havuzu, histerik anne figürleri ve iktidarsız baba figürleri, baş dönmesi tehdidi [hadım], hızlı kimlik değişiklikleri".[64]

Walt Disney'in 1951 çıkışlı film uyarlamasında betimlenen Alice

"Tenniel'in tek en büyük rakibi" olarak tanımlanan Walt Disney, 1951 çıkışlı film uyarlamasında Alice'i etkili bir şekilde tasvir ederek popüler kültürde Alice imajının şekillenmesinde yardımcı oldu.[65] Her ne kadar Alice daha önce Thomas Crowell tarafından yayımlanan iki Alice kitabının yetkisiz bir Amerikan baskısında mavi elbiseli ve sarışın olarak tasvir edilmiş olsa da (1893)[66] aynı şekilde tasvir eden Disney, Alice'in popüler imajını kalıcı hâle getirmede en etkili araç olmuştur.[29][67] Alice'in Disney versiyonu, Mary Blair'in konsept çizimleri[29] ile Tenniel'in illüstrasyonlarındaki görsel esaslara dayanmaktadır.[65] Film, yayımlandığı dönemde başarı elde edemezken[67] üniversite öğrencileri tarafından uyuşturuculu bir anlatı olarak yorumlanmasıyla sonraki yıllarda popüler oldu.[68] 1974 yılında Alice Harikalar Diyarında, Amerika Birleşik Devletleri'nde bu olayı kullanarak yapılan reklamlarla yeniden yayınlandı.[68] Filmin aile dostu eğlence olmasına rağmen uyuşturucu işbirliği "gayri resmî" bir yorum olarak devam etmektedir.[68]

21. yüzyılda da Alice'e karşı olan ilginin devam etmesi, karakterin sürekli yeniden hayal edilme yeteneğine atfedildi.[29] Catherine Robson, Men in Wonderland'de konu hakkında şunları dile getirmiştir: "Tüm farklı ve ilgili biçimlerinde, metinsel veya görsel içerikte, çizim ve fotoğraflarında, Carroll'un esmeri ya da Tenniel'in sarışını veya Disney'in hanımefendisi şeklinde, gerçek Alice Liddell şeklinde [...] Alice ilk zamanlarında olduğu gibi bugün de her biçimde kullanılan nihai kültürel bir simgedir."[42] Robert Douglass-Fairhurst, Alice'in kültürel statüsünü "modern bir efsane gibi bir şey" ile karşılaştırmıştır.[69] Zoe Jacques ile Eugene Giddens, "mavi elbiseli Alice'in elinde kafatası tutan Hamlet kadar pop kültürü içinde yer edindiğini" ve "insanların Harikalar Diyarında ile Aynanın İçinden'i okumadan bile Alice'i tanıdığını" belirtmiştir.[70] Bunun, sonraki uyarlamalarda yaratıcı özgürlüğe olanak sağladığını ve böylece hikâyeye olan bağlılığın göz ardı edilebileceğini iddia etmişlerdir.[70]

Japonya'da, Alice pop kültürü üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Tenniel'in sanat eseri ve Disney'in film uyarlaması, iki romanın devamının olumlu karşılanmasını sağlamıştır.[71] Japonya'daki gençlik kültürü arasında "1960'ların Amerikan ve İngiliz hippilerinin yaptığı gibi bir isyan figürü" olarak benimsenmiştir.[72] Ayrıca Japon modası, özellikle Lolita modası için bir ilham kaynağı oldu.[71] Popülaritesi, Japonların kızlık anlayışını "dışta tatlı ve masum ve içte önemli ölçüde otonom" olan shōjo idealini gerçekleştirdiği fikriyle ilişkilendirilmiştir.[73]

Diğer illüstratörler

Rackham'ın art nouveau illüstrasyonunda Alice, Tırtıl ile karşılaşırken (1907)

Newell'ın monochrome illüstrasyonunda Alice, ayna çiçekleri arasındayken (1901)

İki Alice kitabı da belli dönemlerde yeniden resimlendirildi.[74] 1907'deki Alice'in Harikalar Diyarında'nın telif hakkının sona ermesi,[not 4] sekiz yeni baskı yapmasını sağladı ve bunlardan birinde Arthur Rackham, Art Nouveau tarzı çizimler yaptı.[77] 1907'de yayınlanan diğer baskıların illüstratörleri arasında Charles Robinson, Alice Ross, W. H. Walker, Thomas Maybank ve Millicent Sowerby yer almıştır.[78] Blanche McManus (1896);[18] monochrome kullanan Peter Newell (1901); Mabel Lucie Attwell (1910); Harry Furniss (1926); ve art deco tarza sahip olan Willy Pogany (1929) diğer kayda değer illüstratörler arasındadır.[79]

1930'lu yılların başlarındaki kayda değer illüstratörler arasında Edgar Thurstan (1931) ve 1929 Wall Street iflasına dair çizimleri; yaşça daha büyük bir Alice çizen D. R. Sexton (1933) ve J. Morton Sale (1933); Mervyn Peake (1954); 1972'de Francis Williams Memorial alan Ralph Steadman (1967); gerçeküstücülük kullanan Salvador Dalí (1969)[80] ile suluboya çalışmasıyla Peter Blake (1970) gelmektedir.[81] 1972 yılına gelindiğinde ilk kitap olan Alice Harikalar Diyarında'nın toplamda doksan, Aynanın İçinden'in toplamda yirmi bir illüstratörü vardı.[82] Alice'in 1980'li, 1990'lı ve 2000'lerin başlarındaki önemli illüstratörleri arasında Barry Moser (1982); Greg Hildebrandt (1990); David Frankland (1996); uyarlamasında suluboya kullanan Lisbeth Zwerger (1999); 1999'da Kurt Maschler Ödülü ve 2000 yılında Kate Greenaway Madalyası kazanan Helen Oxenbury (1999) ve soyut çizimleriyle DeLoss McGraw (2001) yer almaktadır.[83]

Özel

Genel

• Brooker, Will (2004). Alice's Adventures: Lewis Carroll in Popular Culture. New York: Continuum. ISBN 0-8264-1433-8.
• Clark, Anne (1979). Lewis Carroll: A Life. New York: Schocken Books. ISBN 978-0-8052-3722-1. OCLC 4907762.
• Cohen, Morton N. (1995). Lewis Carroll: A Biography. New York: Knopf. ISBN 0-679-42298-6.
• Davis, John (1972). "Introduction". Ovenden, Graham (Ed.). Illustrators of Alice in Wonderland and Through the Looking-Glass. New York: St. Martin's Press.
• Jones, Jo Elwyn; Gladstone, J. Francis (1998). The Alice Companion: A Guide to Lewis Carroll's Alice Books. Washington Square, New York: New York University Press.
• Hahn, Daniel (2015). The Oxford Companion to Children's Literature. Oxford University Press. ISBN 9780199695140.
• Hancher, Michael (1985). The Tenniel Illustrations to the Alice Books. Columbus: Ohio State University Press.
• Jaques, Zoe; Giddens, Eugene (2013). Lewis Carroll's Alice's Adventures in Wonderland and Through the Looking-Glass: A Publishing History. Ashgate. ISBN 978-1-4094-1903-7.
• Kelly, Richard; Carroll, Lewis (2011). Alice's Adventures in Wonderland (ebook). Broadview Press.
• Krips, Valerie (2004). The Presence of the Past: Memory, Heritage and Childhood in Post-War Britain. Londra: Routledge.
• Leach, Karoline (1999). In the Shadow of the Dreamchild: A New Understanding of Lewis Carroll. Londra, United Kingdom: Peter Owen Publishers. ISBN 978-0-7206-1044-4.
• Monden, Masafumi (2015). Japanese Fashion Cultures. Bloomsbury. ISBN 978-1-4725-3280-0.
• Rackin, Donald (1991). Alice's Adventures in Wonderland and Through the Looking-Glass: Nonsense, Sense, and Meaning. New York: Twayne Publishers.
• Sigler, Carolyn, (Ed.) (1997). Alternative Alices: Visions and Revisions of Lewis Carroll's Alice Books. University of Kentucky. ISBN 0-8131-0932-9.
• Sigler, Carolyn, (Ed.) (2014). Lewis Carroll's Alice's Adventures in Wonderland: A Documentary Volume. 375. Detroit, Michigan: Gale.
• Wakeling, Edward (2014). Lewis Carroll: The Man and His Circle. Londra: I.B. Tauris & Co Ltd.
• Woolf, Jenny (2010). The Mystery of Lewis Carroll. New York: St. Martin's Press. ISBN 978-0-312-61298-6.

• Gutenberg Projesi'nde Alice's Adventures in Wonderland