Adige Habze

Adige Xabze veya Çerkes Xabzesi (Çerkesçe: Адыгэ Хабзэ; Adığe Xabze), ya da alternatif yazılışlarıyla Khabze, veya Habze veya başka bir adıyla Habzism,[1] tarihsel Çerkesya'ya ait bir ulus olan Adıge halkının (Çerkesler) felsefesi, hayat yasası, geleneği ve dünya görüşüdür. Geniş felsefe iyiliğin, yiğitliğin ve onurun en önemini öğütler. Eski zamanlarda paganist inanışlar ile harmanlanmış olsa da, özellikle Çerkeslerin İslamı kabul etmesinin ardından bu inanışlardan ayrılmıştır. Yerel felsefe Helen dini ve felsefesinden etkilenmiştir.[2]

Xabze'nin sembolü Çerkes Çekiç-hacı.

Etimoloji
Çekiç-hac, aynı zamanda Çerkeslerin antik çağlarda inandığı tanrı olan "Tha" için de kullanılabilir.

"Xabze" (Хабзэ), "xı" yani "geniş" veya "evren" ve "bze" yani "konuşma", "kelime", "dil" kelimelerinin Çerkesçe bileşiğidir.[2] Bu nedenle, anlamı kabaca "evrenin dili" veya "varoluşun rehberi" gibi bir anlama gelmektedir. Bu konsept Dharma'ya benzetilebilir.[2][3] Xabze kelimesi, zamanla Çerkes dilinde "kural, adet, örf" gibi anlamlar kazanmıştır.

Adetler

Xabze, yazılı olmayan ama buna rağmen çiğnenmesi halinde çiğneyen kişinin etkili bir yaptırıma tabi tutulmasını sağlayan sosyal kurallar bütünüdür. Çerkeslere has olmakla birlikte, M.Ö. 3000'lere dayanan Çerkes tarihinin en eski ürünlerindendir. Bir Çerkes toplumunda, Xabze'ye aykırı hareket edenlere uygulanabilecek en basit yaptırım onu toplumdan dışlamaktır. Sosyalliğin oldukça önemli olduğu Çerkes toplumunda, birini toplumdan dışlamak, onun cenazesine ya da düğününe katılmamak, yapılabilecek en kötü şeydir ve bu sebeple Çerkesler bu yaptırımdan korunmak için bir otokontrol mekanizmasıyla hareket ederler. Xabze'nin bu caydırıcı etkisi Çerkes toplumunun yaşayışında diğer milletlere benzemeyen uygulamaları da beraberinde getirmiştir.[4]

Çerkes toplumunda, Xabze'ye uygun davranan birey toplumda saygınlaşır. toplumsal olaylarda ona da danışılır. Xabze'yi iyi bilmek ve uygulamak, bir Çerkes için çok önemli bir ünlenme vesilesidir. Bu yönüyle tanınan kişiler her yerde saygı görürler, sevilirler. Xabze'ye hakim kişiler, yaşları da belli bir olgunluğa erince Thamade statüsüne yükselirler ve toplumda söz sahibi olmaya başlarlar. bu, bir Çerkes için mümkün olan en güzel ödül, en eşsiz prestij vesilesidir. Çok büyük bir hata yapmadığı sürece de hemen her Çerkes bu statüye erişir.[4]

Xabzeci Hareket

Sovyet rejiminin düşüşünden sonra, Xabzeci dünya görüşünün canlanması Çerkes aydınlar tarafından 1990'larda milliyetçilik ve kültürel kimliğin parçası olarak, daha yakın zamanlarda ise Vahhabilik ve diğer İslami köktenciliklere karşı bir güç olarak desteklendi.[5][6] Hareket, 2012 istatistiklerine göre özellikle Karaçay-Çerkesya'da (% 2) ve Kabardino-Balkarya'da (%3) gelişti.[7] Uygulayıcılar ve savunucular Radikal İslamcı zulümle karşılaştılar. 29 Aralık 2010'da, tanınmış bir Kabardey-Çerkes etnografı ve Xabze savunucusu olan[8] Arsen Tsipinov, Çerkes olmayan İslamcılar tarafından öldürüldü.[9][10]

11 Mayıs 2018'de Xabze ile ilgili "الادية هابزة-العادات الشركسية" veya "Адыгэ хабзэ" başlıklı bir kitap yayınlandı. Çerkes dil uzmanı Zarema Madin Gutchetl tarafından yazıldı ve Nancy Hatkh tarafından tercüme edildi. Nahit Serbes de Xabze ile ilgili kitaplar yazdı.[11]

2011 yılında internet üzerinden "May 21 Call to Action - Where is Circassia?" isimli barışçıl bir bağımsızlık hareketi başlatıldı. Bu hareket kalem kılıçtan üstündür felsefesiyle yola çıkmıştı, üyeler Rus fanatik milliyetçilerden silahlı tehtidler almaya başlayınca yavaş yavaş yoklara karıştı.[12]

Haziran 2019'de Xabze savunucusu Martin Kochesoko Rus hükümeti tarafından hapis cezasına çarptırıldı.[13] Çerkes milliyetçiler çeşitli protestolar ve internet üzerinden kampanyalar düzenleyerek Rus hükümetine baskı uyguladıktan[14][15] sonra ev hapsine alındı.[16]

Temmuz 2020'de Soçi’ye yakın Adler’de inşa edilen ve Çerkes soykırımı sırasında katliam yapan liderleri yücelten anıtın Xabzeci Çerkesler tarafından yıkılmasından rahatsız olan Rusya Devlet televizyonu sunucusu Mikhail Leontiev, programında konuyu yorumlarken Çerkesler hakkında hakaret ve aşağılama içeren ve yeni bir Çerkes katliamını öne süren ifadeler kullandı.[17] Bunun ardından "Yeni Çerkes Soykırımı" konusu gündem oldu. Üst düzey siyasetçi ve yöneticiler Çerkeslere yönelik hakaretlerde bulunarak, soykırım çağrısı yaptı. Rusya devlet şirketleri Gazprom ve Rumsfelt’in yöneticileri ve çeşitli siyasetçiler kaldırılan anıt üzerinden Çerkeslere ağır hakaretler içeren açıklamalar yaptı. Rus teknoloji tasarımcısı Artemy Lebedev Çerkeslere yönelik ağır hakaretler ve yeni soykırım imalarının bulunduğu açıklamalarda bulundu.[18][19][20] Hemen ardından Lebedev’e Rusya’da üst düzey nişanlardan olan “Vatan Liyakat Nişanı” verilmesi bu kişilerin devlet tarafından korunduğu şüphesini uyandırdı.[21]

Antik İnançlar

Önemli bir unsur, evlatlarını gözetleme yeteneğine sahip ataların ruhlarıdır.[2] Ahirette (Hadrikhe) fiziksel acı veya zevk kavramı yoktur: ruha, kişinin kendisinin ve atalarının önünde seçtiği yaşam yolu için manevi tatmin veya pişmanlık verilir. Bu nedenle, insanın dünyevi varoluşunun amacı, onurun (nape), şefkatin (guschlegu), iyi niyetli yardımın (psape) tezahürüne karşılık gelen ruhun mükemmelliğidir ve bu insan ruhunun ataların ruhuna açık bir vicdanla (nape huzhkle) katılmasını sağlar. Ataların ruhları anma gerektirir: cenaze şölenleri düzenlenir (hedeus) ve ölü ruhların anılması için kurban veya anma yemeği hazırlıkları (zheryme) uygulanır ve dağıtılır.[2]

Ayrıca bakınız

Kaynakça
  1. «Хабзисты». Кто они?
  2. Khabze.info. Khabze: the religious system of Circassians.
  3. Khabze.info. What is Khabze?
  4. "Xabze Nedir?". 2018. 12 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  5. Авраам Шмулевич. Хабзэ против Ислама. Промежуточный манифест.
  6. Paul Golbe. Window on Eurasia: Circassians Caught Between Two Globalizing "Mill Stones", Russian Commentator Says. On Windows on Eurasia, January 2013.
  7. Arena - Atlas of Religions and Nationalities in Russia 19 Ekim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. • sreda.org
  8. Central Asia-Caucasus Analyst 7 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Vol. 3, No. 4. 21-03-2011. p.4
  9. North Caucasus Insurgency Admits Killing Circassian Ethnographer 21 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Caucasus Report, 2010. Retrieved 24-09-2012.
  10. Valery Dzutsev. High-profile Murders in Kabardino-Balkaria Underscore the Government’s Inability to Control Situation in the Republic 7 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Eurasia Daily Monitor, volume 8, issue 1, 2011. Retrieved 24-09-2012.
  11. "Benim Yolum Xabze". 6 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2016.
  12. "May 21 Call to Action - Where is Circassia?". may211864. 22 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  13. "Circassian activist Martin Kochesoko arrested in Kabardino-Balkaria". OC Media. 2019. 3 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  14. "MARTİN KOCHESOKO'YA HEMEN ŞİMDİ ÖZGÜRLÜK!". Kayserikafder. 2019.
  15. "Martin KOCHESOKO'ya Hemen Şimdi Özgürlük!". Jineps Gazetesi. 2019. 16 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  16. "MARTİN KOCHESOKO ARTIK SERBEST!". Eskafder, resmi açıklama. 2019. 7 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  17. "RUS TELEVİZYONU'NDAN ÇERKESLERE YENİ BİR SOYKIRIM TEHDİTİ!". 5 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  18. "Артемий Лебедев набросился на обиженного Чичваркина из-за "колхозного" сайта". lenta.ru. 4 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2018.
  19. "Артемий Лебедев надеется, что Украина избавится от позорной власти". РИА Новости (Rusça). 2017. 21 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2018.
  20. ntv.ru. "Артемию Лебедеву запретили въезд на Украину". NTV.RU (İngilizce). 4 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2018.
  21. "Soykırım çağrısı yaptı, liyakat nişanı aldı".

Kaynakça

Dış bağlantılar
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.