İnuitler

İnuitler ya da Kanada İnuitleri (kendilerince ᐃᓄᒃ Inuk tekil ᐃᓅᒃ Inuuk ikil ᐃᓄᐃᑦ Inuit çoğul [1] ; harfiyen 'insan'), Kanada'nın Kuzey Kanada denen bölümünde yaşayan İnuit kolundan Eskimo halklarının ortak adı. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 30.500 kişilik nüfustan 24.500 kadarı anadillerini konuşabiliyor[2].

İnuitler ya da Kanada İnuitleri
ᐃᓄᒃ Inuk tekil
ᐃᓅᒃ Inuuk ikil
ᐃᓄᐃᑦ Inuit çoğul
Aivilingmiut kadını, Kanada, 1926
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Kanada 50.480 (2006 sayımı) [1]
Diller
Batı Kanada İnuitçesi, Doğu Kanada İnuitçesi , Labrador İnuitçesi
Din
Hristiyanlık, Şamanizm


Kanada ağaç çizgisi sınırı (yeşil alanın dışında ağaç yetişmez; buralar İnuit coğrafyasıdır)

Diline göre:

  1. Batı Kanada İnuitleri
  2. Doğu Kanada İnuitleri

İdari bölgelerine göre:

  1. Yukon İnuitleri
  2. Kuzeybatı Toprakları İnuitleri
  3. Nunavut İnuitleri

Adlandırma

İnuit kelimesi Doğu Kanada İnuitçesinde insan anlamına gelen inuk kelimesinin çoğulu olan inuit («insanlar») sözüne dayanır.

Kültür grupları

  • Mackenzie Deltası İnuitleri (İngilizce Mackenzie Delta Inuit; eskiden Mackenzie Eskimo)
  • Banks Adası İnuitleri (Banks Island Inuit)
  • Merkezî Kanada İnuitleri (Central Inuit; eskiden Central Eskimo)
  • Labrador İnuitleri (Labrador Eskimo) (sensu lato)
    • Quebec İnuitleri (Inuit of Quebec, Quebec Inuit, Quebec Eskimo, Ungava Inuit)
    • Labrador İnuitleri (Labrador Coast Inuit; eskiden Labrador Eskimo) (sensu stricto)

Kabileler ve Şiveler

  • Batı Kanada İnuitçesi (Inuvialuktun) ve Batı Kanada İnuitleri (Inuvialuit)
    • Siglit İnuitçesi (Siglitun) ve Siglitler : Qikiqtaruqmiut, Kupugmiut, Kittegaryumiut, Nuvuraqmiut, Avvagmiut, Nuunatahmiut
    • İnuinnaq İnuitçesi (ᐃᓄᐃᓐᓇᖅᑐᓐ)
      • Kangiryuarmiut İnuitçesi ve konuşan kabileler (Kangiryuarmiut) : Kanghiryuatjagmiut, Kanghirjuarmiut, ?Haneragmiut, ?Puivlirmiut, ?Nagyuktomiut
      • İqaluktuuttiaq şivesi ve konuşan kabileler: Ekaluktomiut, Kiglinirmiut
      • Qurluqtuq şivesi ve konuşan kabileler: Akkuliakattangmiut, Noahognirmiut, Kogluktomiut, Wallirmiut, Asiagmiut, Pingangnaktomiut
      • Umingmaktuuq şivesi ve konuşan kabileler: Nennitagmiut, Kilusiktomiut
    • Natsilik İnuitçesi (Inuktitun)
      • Nattilik İnuitçesi (Nattilingmiutut) ve konuşan kabileler: # Arvertormiut, Netsilingmiut, Kuungmiut
      • Arviligjuaq İnuitçesi ve konuşan kabileler: Arviligjuarmiut
      • Sinimiut
      • Utkuhiksalik İnuitçesi (Utkuhiksalingmiutitut) ve konuşan kabileler: ?Ahagmiut, ?Hanningařuqmiut, ?Ilivilermiut, Ugyulingmiut, Qeqertarmiut, Utkuhiksalingmiut
  • Doğu Kanada İnuitçesi (ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ Inuktitut) ve Doğu Kanada İnuitleri (Inuit)
    • Kivalliq İnuitçesi (Kivallirmiutut, Kivallirmiutun, Inuktitun) ve Kivalliq İnuitleri (ᑭᕙᓪᓕᕐᒥᐅᑦ Kivallirmiut)
      • Qaernermiut şivesi ve konuşan kabileler: Qaernermiut, ?Harvaqtormiut
      • Hauneqtormiut ya da Kangiqliniqmiut şivesi
      • Padlermiut şivesi
      • Ahiarmiut şivesi ve Ahiarmiutlar
    • Aivilik İnuitçesi (Aivilingmiutut, Inuktitut) ve Aivilik İnuitleri
      • Sallirmiut şivesi
      • Rankin şivesi ve konuşan kabileler: Aivilingmiut, ?Amitormiut
    • Kuzey Qikiqtaaluk İnuitçesi (Qikiqtaaluk uannangani, Inuktitut)
      • Tununirmiut şivesi ve konuşan kabileler: Nedlungmiut, Tununirusirmiut, Tununermiut, Mittimatalingmiut, Aggomiut, ?Pilingmiut
      • Iglulirmiut şivesi
    • Güney Qikiqtaaluk İnuitçesi (Qikiqtaaluk nigiani, Inuttitut)
      • Güneydoğu şivesi ve konuşan kabileler: Akudnirmiut, Padlimiut, Qinguamiut, Saumingmiut, Kingnaitmiut, Qinguamiut, Okomiut, Talirpingmiut
      • Güneybatı şivesi ve konuşan kabileler: Kingarmiut ya da Sikosuilarmiut, Akuliarmiut, Nugumiut, Qaumauangmiut
    • Nunavik İnuitçesi (Inuttitut, Nunavimmiutitut) ve Nunavik İnuitleri
      • Tarramiutut ya da Taqramiutut şivesi ve konuşan kabileler (Tahagmiut ya da Tarramiut) : Nuvugmiut, Ungavamiut, Tahagmiut
      • Siqinirmiut : Koksoakmiut, Kangiqsualujjuamiut, Kidlinungmiut
      • Itivimiut
      • Qikirtamiut
    • Nunatsiavut İnuitçesi (Inuttut, Inuttitut, Nunatsiavummiutut, Labradorimiutut)
      • Kuzey Nunatsiavut şivesi ve konuşan kabileler: Kongithlushuamiut, Chuckbuckmiut, Nunenumiut, Avitumniut
      • Rigolet şivesi ve konuşan kabileler: Aivitumiut, ?Netcetumiut, ?Puthlavamiut

İnuit Toprakları

Kanada'da İnuit Toprakları (Inuit Nunaat[3]) birbirinden bağımsız 4 idari bölgeden oluşur ve Inuit Tapiriit Kanatami tarafından temsil edilir:

  • Nunatsiavut («güzel topraklarımız»): Kanada İnuit topraklarının en doğusunu içerir. Labrador'un kuzeyinde 2005 yılında Labrador Inuit Land Claim Agreement gereği kurulmuştur. Yaklaşık 72,500 kilometre kare alanı kapsar. Doğu Kanada İnuitçesi dilinin Latin alfabesi sistemini kullanan Nunatsiavut İnuitçesi lehçesini konuşan Nunatsiavummiut («Nunatsiavut ahalisi») halkının topraklarıdır[3].
  • Nunavik («büyük toprak»): Kanada İnuit topraklarının en güneyini içerir. Québec'in kuzeyinde 1975 yılında James Bay and Northern Quebec Agreement gereği kurulmuştur. Yakın zamanlarda ise Nunavik Inuit Land Claims Agreement gereği kıyıdaki birçok adanın yönetimini de devralmıştır. Yaklaşık 660,000 kilometre kare alanı kapsar. Doğu Kanada İnuitçesi dilinin İnuit hece yazısı sistemini kullanan Nunavik İnuitçesi lehçesini konuşan Nunavimmiut («Nunavik ahalisi») halkının topraklarıdır[3].
  • Nunavut («toprağımız»): Kanada İnuit topraklarının en orta ve kuzeyini içerir. Kuzeybatı Toprakları'nın doğusundaki toprakların 1993 yılında imzalanan Nunavut Land Claims Agreement gereği ayrılmasıyla 1999 yılında kurulmuştur. Bu anlaşma dünyadaki devlet ile yerliler arasındaki müzareke sonucu elde edilen en büyük toprak talebidir. Yaklaşık 2 milyon kilometre kare alanı kapsar. Qikiqtaaluk Bölgesi, Kivalliq Bölgesi ve Kitikmeot Bölgesi olmak üzere üç alt bölgeye ayrılır. Doğu Kanada İnuitçesi ile Batı Kanada İnuitçesi dillerinin İnuit hece yazısı sistemini kullanan değişik lehçelerini konuşan Nunavummiut («Nunavut ahalisi») halkının topraklarıdır[3].
  • Inuvialuit Nunangit Sannaiqtuaq («Inuvialuit Settlement Region»): Kanada İnuit topraklarının en batısını içerir. Kuzeybatı Toprakları'nın kuzeyindeki topraklarda 1984 yılında Inuvialuit Final Agreement gereği kurulmuştur. Yaklaşık 90,650 kilometre kare alanı kapsar. Batı Kanada İnuitçesi dilinin Latin alfabesi sistemini kullanan iki resmî lehçesini (Inuvialuktun ile Inuinnaqtun) konuşan İnuvialuit halkının topraklarıdır[3].

Nüfus

Dil ve lehçeler Konuşanların sayısı Ana dili Ev dili
Doğu Kanada İnuitçesi 35,690 32,010 25,290
İnuinnaq İnuitçesi 580 370 70
Source: Statistics Canada, 2006 Census Profile of Federal Electoral Districts (2003 Representation Order): Language, Mobility and Migration and Immigration and Citizenship Ottawa, 2007, pp. 2, 6, 10.

2006 sayımında Kanada İnuitlerinin yerleşim yerlerine göre nüfusu :

Kanada . 50.480
Newfoundland ve Labrador . 4.715
Nunatsiavut . 2.160
. Nain 935
. Hopedale 475
. Postville 215
. Makkovik 315
. Rigolet 240
. Happy Valley-Goose Bay 1.275
. Cartwright 75
. Labrador City 90
. St. John's 280
Québec . 10.950
Nunavik . 9.565
. Kangiqsualujjuaq 705
. Kuujjuaq 1.635
. Tasiujaq 250
. Aupaluk 175
. Kangirsuk 425
. Quaqtaq 300
. Kangiqsujjuaq 560
. Salluit 1.155
. Ivujivik 340
. Akulivik 500
. Puvirnituq 1.385
. Inukjuak 1.335
. Umiujaq 375
. Kuujjuaraapik 465
. Chisasibi 40
. Whapmagoosti 20
. Montreal 570
Nunavut . 24.640
. Kimmirut 385
. Iqaluit 3.535
. Pangnirtung 1.240
. Qikiqtarjuaq 445
. Clyde River 790
. Pond Inlet 1.210
. Arctic Bay 640
. Cape Dorset 1.130
. Kimmirut 385
. Sanikiluaq 705
. Arviat 1.905
. Whale Cove 335
. Rankin Inlet 1.925
. Baker Lake 1.545
. Chesterfield Inlet 290
. Coral Harbour 735
. Repulse Bay 710
. Hall Beach 625
. Igloolik 1.440
. Kugaaruk 630
. Taloyoak 745
. Gjoa Haven 990
. Cambridge Bay 1.160
. Kugluktuk 1.190
. Resolute Bay 230
. Grise Fiord 140
Kuzeybatı Toprakları . 4.160
Inuvialuit Settlement Region . 3.120
. Inuvik 1.340
. Aklavik 350
. Tuktoyaktuk 705
. Paulatuk 255
. Sachs Harbour 120
. Ulukhaktok 365
. Yellowknife 640
. Hay River 125
Yukon . 255
. Whitehorse 230
Ontario . 2.040
. Ottawa-Gatineau 725
. Toronto 315
Alberta . 1.605
. Calgary 250
. Edmonton 590
Prens Edward Adası . 30
Nova Scotia . 320
. Halifax 150
New Brunswick . 185
Manitoba . 565
. Winnipeg 280
Saskatchewan . 220
Britanya Kolumbiyası . 795
. Vancouver 215
. Victoria 135

Sosyal yaşam

İglulardan oluşmuş köy, Frobisher Bay yakınları, Baffin Adası, 1865

Dil ve Eğitim

Kanada İnuit hece yazısı

Din

Giyim Kuşam

Amautiq
Amautiq

Mutfak

Mors etini Igunaq (ᐃᒍᓇᖅ) yöntemiyle terbiye eden aileler, Şubat 1999

Igunaq (Inuktitut: ᐃᒍᓇᖅ) Yazın yakalanan mors gibi hayvanların avuç büyüklüğünde etleri toprağa gömülerek, sonbahar boyunca fermente olması sağlanır ve kış bitince eşilerek çıkartılır ve tüketime sunulur. Bir yılda tüketilen İgunaq'lar oldukça değerlidir.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. "Inuktitut – The Language Of The Inuit (Nunavut)" (PDF). 10 Ekim 2007 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2010.
  2. "Alaska Native Language Center : Alaska Native Languages / Population and Speaker Statistics". 9 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2012.
  3. Petra Volaříková (2009), The Canadian Inuit – past and present
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.