Yahniler Muharebesi

93 harbinde Kafkas Cephesinde İlk büyük Rus taarruzunda Ardahan,Doğu Beyazıt alınmış ancak Kızıltepe, Haylaz ve Zivin Muharebeleri ile Kars,Erzurum üzerine Rus taarruzu durdurulmuştur. Rus ordusu geri çekilmiş ancak Iğdır, Doğu Beyazıt yönüne Osmanlı Saldırıları takviye yetersizliği vs. nedenlerden başarılı olamamış buna karşın 25 Ağustos'ta Başgedikler Muharebesinde Osmanlı ordusu sürpriz bir şekilde Rus ordusunun bu bölgedeki kumandanlık merkezine ve ordusuna saldırarak başarı kazanmış ve onları gerilemeye zorlamıştır. Diğer taraftan Batum'u Osmanlı ordusu boşaltmak zorunda kalmış, Ruslara karşı isyan eden Gürcistan'daki Abhaz halkına Osmanlı yardım etmeye çalışmışsa da pek başarılı olamamıştır.

Eylül 1877'de Kafkaslarda Osmanlı saldırıları durma noktasına gelmişti, Osmanlı ordusu takviye asker alamıyordu, zira Ruslar Balkanlar'da başarılarına devam ettikleri için takviyeler burada kullanılıyordu. Şıpka geçidini almak için yapılan 3. Osmanlı taarruzu da başarı ile püskürtülmüş, Ruslar Lofça Muharebesi'ni kazanıp Plevne'deki Osmanlı ordusunu tam anlamıyla çembere almıştı. Buna rağmen Plevne'deki Osmanlı ordusu Gravitsa mevzilerini alan Rumen ordusuna karşı aynı başarıyı gösteremese de Rusların güneyde ele ettiği mevzileri geri alarak 3. Plevne Muharebesi'ni de kazandı.

Ahmet Muhtar Paşa; Doğu Anadolu'da doğru düzgün takviye alamamasına, söz verildiği halde askerlerinin üzerine giydirecek sonbahar ve kışa uygun giysiler bile bulamamasına karşın Ruslar için durum hiç de öyle değildi. Melikov talep ettiği takviye yardımını Zivin Muharebesinin üzerinden 1,5 ay bile geçmeden alabildi, 1 piyade bölüğü, bir topçu bataryası, Don Kazaklarından 2 tabur; Ardahan'a çekilen Rus ordusundan 5 tabur 1 bölük, Tegukasov'a bağlı Erivan'daki ordudan 1 tabur, dragon birlikleri...[2] Eylül sonunda kısa sürede sadece Melikof komutasındaki Rus ordusu 42.000 piyade,12.000 süvari ve 240 topa ulaşmıştı.

Ahmet Muhtar Paşa mobil güçlerinin yarısını Kerhane-Dünyeli arasında tutuyordu, diğer taraftan kalan kısım Küçük Yahni ve İnah Tepe arasında tahkim edilmiş mevzilerde tutulurken, küçük bir takviye birliği Evliya Tepe ve Vezinköy arasındaydı. Bu duruma göre Türk hatlarının zayıf noktası Küçük Yahni-İnah Tepe arasında gözükmekteydi, Büyük Yahni Dağı-Evliya Tepe, Vezinköy arasındaki bölgenin koruması zayıftı. Buna karşın Vezinköy Türk ordusu için aşırı önemli bir yerdi zira burası ele geçerse Muhtar Paşa zaruri olarak lojistik ve ikmal hatları kesildiğinden Kars'tan çekilmek zorunda kalacak ve savunmasız, takviyesiz kalan Kars sonunda düşecekti.

Vasiliy Aleksandroviç Geyman ve diğer bir kısım subaylar Melikof'un ordusunun 8 tabur ve 4 toptan oluşan Küçük Yahni'deki Osmanlı kuvvetlerinin ihmal edilerek doğrudan Avliar ve Vezinköy hattına hücumunu savunuyorlardı. Buna karşın Grand Dük Nikolay ve Melikov ise sistematik bir saldırıdan yanaydı. Buna göre öncelikle Yahni zapt edilmeli ondan sonra Vezinköy'e ilerlenmeli ve böylece Rus ordusu ardında bir Osmanlı Kuvveti bırakmamalıydı.[2]

Sonuçta, aynı zamanda Rus Kafkas ordusu Başkumandanı olan Grand Dük'ün kararına Rus ordusuydu. Rus generallerden Nikolay Obruchev tarafından hazırlanan harekât planı 2 aşamadan oluşuyordu. Önce Büyük ve Küçük Yahni'deki Osmanlı mevzileri alınacak, ardından Vezinköy'e ilerlenip Osmanlı hatları arkadan kuşatılacaktı. Bu şekilde Kars yakınındaki Osmanlı ordusu tamamen imha edilip şehirden uzaklaştırılacak ve Kars alınacaktı.

2 Ekim'de Yahniler Muharebesinin bir parçası olan Küçük Yahni Muharebesi ile Kafkas Cephesinde 2. Büyük Rus taarruzu başladı. Lakin Türk ordusu bütün hatlarda direnmeye devam etti, savunmanın hemen her kesiminde Rusları püskürttü, fakat gece vakti Rus ordusu Büyük Yahni tepesini ele geçirmeyi başardı. Bunun üzerine Türk hatlarının arkasından Alaca Köyü'ne saldırdılar ve köy halkının ve ordunun içinde paniğe neden oldular; ancak Ahmet Muhtar Paşa verdiği bir kararla elindeki 10 tabur ve 24 toptan oluşan bir kuvveti takviye olarak sürünce Osmanlı ordusunu arkadan çevirmeye çalışan bu Rus kolu, köy halkı tarafından gösterilen direniş ve Osmanlı ordusu'nun karşı saldırısı sonucunda bir başarıya ulaşamadı ve 582 ölü ve birçok yaralı bırakıp geri çekildi. 4 Ekim'de Osmanlı ordusu Kızıltepe yönünde bir karşı saldırı başlattı ancak saldırıda bir başarı elde edilmedi. Melikov karşı saldırılar ve su sıkıntısı nedeniyle Büyük Yahni tepesinden ve Küçük Yahni'den çekilmek zorunda kaldı ve Osmanlı ordusu mevzilerini geri aldı.

Bu muharebe ile Kars ve Türk lojistik hatlarından Vezinköy sadece 2 hafta kadar Osmanlı ordusunca güvence altına alınmıştı. Her iki tarafın kayıpları ağırdı. Rus ordusu bu muharebede 3383 ölü ve yaralı verirken Ahmet Muhtar Paşa ordusunun kaybı 5000 ölü ve yaralıydı.[1] Ancak Ruslar takviye alabiliyorlardı, Türkler açısından her kaybın yeri doldurulamayacak durumdaydı. Çarpışmalar bundan sonra da sürekli sürdü, zira Ruslar Yahni saldırıları ile durmadılar; Evliyatepe, Alacadağ, Erzurum ve Kars'a daha da güçlü saldırılarda Yahniler muharebesinin hemen ardından bulundular. 9 Ekim'de Yahni tepeleri ve çevresindeki köyler Rusların bu köyleri işgalini ve Osmanlı ordusunu kıstırmasını engellemek için boşaltmak ve Alacadağ'a taşınıp orada savunma kurmak zorunda kalındı, bu muharebenin ardından daha 2 hafta geçmeden Ruslar 13 Ekim'de çok daha büyük bir saldırı başlattılar ve 15 Ekim'de Alacadağ Muharebesi'nde Osmanlı ordusunu yenilgiye uğrattılar.