Nuriye Ulviye Mevlan Civelek
Nuriye Ulviye Mevlan Civelek (d. 1893 Gönen, Balıkesir - ö. 1964 Kırıkhan, Hatay, Türkiye), gazeteci, Türkiye'nin ilk kadın hakları savunucularından biridir. Osmanlı'nın ilk feminist dergisi olan Kadınlar Dünyası'nın ve kadın hakları örgütü Osmanlı Müdafaa-i Hukuk-ı Nisvan Cemiyeti'nin kurucusudur.[1][2]
Nuriye Ulviye Mevlan Civelek | |
|---|---|
| Doğum |
Nuriye Ulviye Yediç 1893 Hacıvelioba, Gönen, Balıkesir |
| Ölüm |
9 Nisan 1964 Kırıkhan, Hatay, Türkiye |
| Defin yeri | Asri Mezarlık, Antakya, Hatay |
| Diğer isim(ler)i | Nuriye Ulviye, Nuriye Ulviye Bey, Ulviye Mevlan, Nuriye Ulviye Civelek, Ulviye Civelek, Nuriye Ulviye Mevlan Civelek |
| Vatandaşlık |
 Türkiye |
| Meslek | Aktivist, gazeteci |
| Etkin yıllar | 1913-1964 |
| Tanınma nedeni | Osmanlı'da ilk Müslüman kadın örgütünü kurmak |
| Evlilik |
Hulusi Bey (e. 1906) Rıfat Mevlan (e. 1913, b. 1923) Ali Civelek (e. 1925) |
| Çocuk(lar) | Lütfiye Civelek (Üvey Kızı) |
Hayatı
Nuriye Ulviye Yediç, 1893 yılında Safiye Hanım ve Çerkes[2] olan Mahmut Yediç'in kızı olarak Osmanlı İmparatorluğu'na bağlı Gönen, Balıkesir'de dünyaya geldi.[not 1][3][4] Nuriye'nin ailesi Kafkasya'da yaşadığı dönemde Rus İmparatorluğu tarafından sürülmüştür.[1] Sürgün sonrası önce Trabzon'a oradan da Balıkesir, Gönen'e yerleşen aile mali sıkıntılar yaşamaktaydı.[1] Bu sebeple kızlarını altı yaşında Yıldız Sarayı'na gönderdi.[1] Nuriye, burada saray terbiyesi aldı ve sarayın adetlerine uygun olarak kendisinden yaşça büyük II. Abdülhamid’in sütkardeşi Hulusi Bey[5] ile 1906'da on üç yaşında evlendirildi.[1][3] Yaşlı olan eşi Hulusi bey bir süre sonra öldü ve Nuriye 20 yaşındayken dul kaldı.[1][2][6]
Kariyeri
Nuriye Ulviye, 4 Nisan 1913'te "Kadınlar Dünyası" adıyla ilk dergisini kurdu. Bir ay sonra da 28 Mayıs 1913'te kadınların eğitim ve istihdam olanaklarını iyileştirmek ve kıyafet haklarını iyileştirmek amacıyla Osmanlı Müdafaa-i Hukuk-ı Nisvan Cemiyeti (Osmanlı Kadın Hakları Savunma Derneği)'ni kurdu.[7] Dernek önceleri sadece Müslüman kadınların örgütüydü, ancak zamanla etnik azınlık üyeleri ve Avrupalı gazeteciler de dahil oldu.[2]
Başlangıçta dergi günlük yayımlanmaktaydı. 100. sayıdan sonra haftalık olarak yayınlamaya başladı.[2] Nuriye Ulviye, derginin 108. sayısından itibaren [not 2] gazeteci ve politikacı olan yeni kocası Rıfat Mevlan'ın [not 3] soyadı olan "Mevlan" soyadını kullanmaya başladı.[7]
Kadınlar Dünyası dergisi, Müslüman bir kadının fotoğrafını yayınlayan ilk dergidir. Dergi çalışanlarından hiçbiri erkek değildi; Nuriye, erkekleri özellikle dergide çalıştırmadı çünkü ona göre erkekler kadınları toplumdan dışlamaktaydı.[2]
Nuriye, dergide yazdığı her makalede kadınların yüksek öğretim hakkı, kadınların iş yerlerinde eşit ücret alması ve memuriyet hakları gibi konulara yoğunlaştı.[7] Ayrıca, kadınların peçe yerine başörtüsü takabilmeleri, evliliklerinde eşit haklara sahip olmaları ve düzenlenmiş evlilik uygulamalarına karşı çıkmaları gerektiğini savundu.[8] Bu kampanyalar sonrası kadınlar önemli başarılar elde ettiler ve yedi kadın bir telefon bürosunda çalışmaya başladı[7] ve 1914 yılında kadınların yüksek öğrenim görebilmesi için İnâs Darülfünunu kuruldu.[9]
Kadınlar Dünyası dergisinin, 1913-1914 yılları arasında Avrupa feministleri ve dernekler üyeleri arasındaki diyaloğu artırması amacıyla bir Fransızca baskısı da yayınladı.[2] Nuriye, dergiyi 1921 yılına kadar yönetti.[7]
Aynı dönemde Türk Kurtuluş Savaşı devam etmekteydi ve Nuriye'nin kocası Rıfat Mevlan, Kürt bağımsızlık mücadelesini desteklemekteydi[10] ve bu sebeple Yüzellilikler ile birlikte sürgüne gönderildi.[4][6] Bu gelişme sonrası Nuriye, 1927'de eşinden boşandı ve öğrenci yurdu işletmeye başladı. Nuriye, İşlettiği bu yurtta kalan, Antakyalı Tıp Fakültesi öğrencisi Ali Muharrem Civelek ile tanıştı ve 1931'de evlendi.[3] Daha sonra da İstanbul'dan ayrılarak Kırıkhan'a taşındılar.[4]
Nuriye, 9 Nisan 1964'te Hatay'ın Kırıkhan ilçesinde öldü ve Hatay'ın Antakya ilçesinde bulunan Asri Mezarlığı'na gömüldü.[7]
Hatırası
Ölümünden sonra kocası, 1967 yılında Hatay'ın Kırıkhan ilçesinde adına bir kütüphane kurdu. Kütüphanede 2004 yılı itibarı ile 9000 kitap bulunmaktaydı.[11] Aynı zamanda Kırıkhan'da adını taşıyan bir sokak ve çeşme de bulunmaktadır.[6] 1967 yılında mezarlığına, Türk Kadınlar Konseyi adına bir hatıra levhası asıldı.[7]
Notlar
- Kimi kaynaklara göre Suriye'de, kimi kaynaklara göre de Göreme'de dünyaya geldiği bilgisi verilmekte.
- Tahmini 7 Eylül 1913 tarihine denk geliyor.
- Mevlanzâde Rıfat Bey olarak da biliniyor.
Kaynakça
- "Kadınlar Dünyası'nda Bir Saraylı". Bianet. bianet.org. 14 Temmuz 2012. Erişim tarihi: 12 Haziran 2017.
- Çakır, Serpil (2006). "Mevlan Civelek, Ulviye (1893–1964)". de Haan, Francisca; Daskalova, Krasimira; Loutfi, Anna (Edl.). Biographical Dictionary of Women's Movements and Feminisms in Central, Eastern, and South Eastern Europe: 19th and 20th Centuries (PDF). Budapest, Hungary: Central European University Press. ss. 336-339. ISBN 978-963-7326-39-4 – Project MUSE vasıtasıyla. Bilinmeyen parametre
|subscription=görmezden gelindi (yardım) - Çakır, Serpil (2016). Nuriye Ulviye Civelek Hayati. Kitapsec. Ankara, Turkey: Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı. Erişim tarihi: 30 Mart 2016.
- Özden, Zuhal (9 Mart 2015). "Osmanlı'da İlk Kadın Feminist Ulviye Nuriye Mevlan Civelek" [The First Feminist in the Ottoman Empire: Ulviye Nuriye Mevlan Civelek]. Istanbul, Turkey: Demokrat Haber. 9 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2016.
- Koç, Duygu, Türk kadın hareketini kadınlar dünyası ve Türk kadın yolu dergileri üzerinden okumak, Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, 2016, s. 31
- Canbek, Serap (Ağustos 2011). "İlk Çerkes feminist Ulviye Mevlan Civelek" [First Circassian feminist: Ulviye Mevlan Civelek]. İstanbul, Türkiye: Jineps Gazetesi. 30 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2016.
- von Dewitz, Lyndall, (Ed.) (2012). "Nuriye Ulviye Mevlan Civelek". translators into English: Meral Akkent, Erlangen, Germany and Emre Aslay, Chicago, İllinois. Istanbul, Turkey: Istanbul Kadin Müzesi. 21 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2016.
- Altınöz, Vuslat Devrim (2003). "Women's Press, Journals, Magazines and Newspapers from 1875 to 1923" (Masters). Oxford, Ohio: Miami University. 26 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2016.
- "İnas Darülfünunu ve Kadınlar Dünyası Dergisi" [Women’s University and the magazine] (PDF). Kadınların Üniversitede 100 Yılı İnas Darülfünunu / Kadın Üniversitesi 1914–1919 (Türkçe ve İngilizce). İstanbul, Türkiye: İstanbul Kadın Müzesi, Bianet. 2014. 5 Nisan 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2016.
- Ozoglu, Hakan (2012). Kurdish Notables and the Ottoman State: Evolving Identities, Competing Loyalties, and Shifting Boundaries. Albany, New York: SUNY Press. ISBN 978-0-7914-8556-9.
- "Kırıkhan'daki tarihi kütüphane ilgi bekliyor" [Kırıkhan historic library is waiting for attention]. İstanbul, Türkiye: Cihan News Agency. 24 Temmuz 2004. 30 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2016.
