İnâs Darülfünunu

Osmanlı Devleti’nin ilk yükseköğrenim kurumu olan Darülfünun, 1912 yılına gelindiğinde Vezneciler’deki Zeynep Hanım Konağı’nda “İstanbul Darülfünunu” adıyla yalnız erkek öğrencilere hizmet vermekteydi. Kızlar için imparatorluğun çeşitli yerlerinde Avrupaî tarzda ilk, orta ve lise düzeyinde okullar açılmasına rağmen, orta öğrenimden sonra devam edebilecekleri bir üniversite henüz kurulmamıştı.[1] II. Meşrutiyet’ten sonra örgütlenen kadınlar; eğitim hakkını temel sorunları olarak görüp; yükseköğrenim görmeyi; Darülfünun’a girmeyi talep etmeye başladılar [2]. Ayrıca imparatorlukta sürekli sayısı artan ve kalitesi yükselen kız okulları için kadın öğretmen ihtiyacı artmıştı. Bu taleplere ve ihtiyaca cevap vermek üzere kadınlar için bir yükseköğrenim kurumu oluşturulması Balkan Savaşı’ndan sonra gündeme geldi.

Kızların üniversite öğreniminden hemen faydalanması için önce Darülfünun’da kadınlara yönelik “hanımlara mahsus serbest dersler” hazırlanması düşünüldü. 7 Şubat 1914’te [3] başlayan, haftada dört gün öğleden sonra 14:00 –16:15 saatleri arasında Zeynep Hanım Konağı’nın Konferans Salonu’nda verilen bu dersler, bir yıl boyunca sayısı 600-700’e varan çok kalabalık bir kadın grubu tarafından takip edildi[2]. Derslerin içeriğinde kadın haklarının öğretilmesi, ev bilgileri, tabiat, sağlık, tarih, pedagoji gibi konular vardı[1]. Ders veren müderrisler arasında Doktor Besim Ömer Paşa, Ahmet Cevdet Paşa Sait Bey, Mahmut Esat Efendi, İsmail Hakkı Bey bulunur. Serbest dersleri takip edenlerin çoğu Darülmuallimat öğrencileri idi.[1]

Hanımlara Mahsus Desrler’in gördüğü ilgi ve artan kadın öğrenmen ihtiyacı sonucu, 12 Eylül 1914’te İnas Darülfünun’u, Zeynep Hanım Konağı’nın sağ kolunda resmi olarak açıldı.

3 yıl süreli okul, “Edebiyat” ve “Fünun” şubelerinden oluşmaktaydı. Fünun şubesi altında “Riyaziyat” ve “Tabiiyyat” olmak üzere iki bölüm mevcuttu. 16-25 yaş arasındaki kadınların kaydolabildiği okula Darülmuallimat, İnas İdadisi veya Sultanisi’nden mezunu olanlar sınavsız; özel öğrenim görmüş kimseler ise sınavla kabul edilmekteydi. Eğitim, kayıt yaptırmaya hak kazanan 22 öğrenci ile 24 Ekim 1914’te başladı.[2]

Okul talimatnamesine göre öğrencilerin Zeynep Hanım Konağı’nda kendilerine ayrılmış alandan çıkmamaları gerekmekteydi[2]. Okul, 1916-1917 ders yılında Zeynep Hanım Konağı’ndan Cağaloğlu’ndaki müstakil bir binaya taşndı. Ali Nazima Bey, okula müdür olarak atandı.

Okul, ilk mezunlarını 1917’de verdi. Mezunların 5 yıl zorunlu hizmetleri vardı[4]. Ülkenin İzmir, Adana, Bursa, Sivas, Edirne, Halep, Ankara gibi çeşitli yerlerindeki Darülmuallimatlara atandı.

1918’de İnas Darülfünun’u tekrar Zeynep Hanım Konağı’na taşındı. Bu taşınma ile kapsamlı bir talimatname hazırlandı.

1919’da İnas Darülfünun’unun Zükür Darülfünunu ile birleşmesi gündeme geldi. Öğrenciler, kendilerine verilen tedrisatın erkek öğrencilere verilenden az olduğunu düşünmeye başlamışlardı. Bundan dolayı Şükûfe Nihal başkanlığındaki bir öğrenci heyeti, Maarif Nazırı’nı ziyaret etmiş; erkeklerle birlikte öğrenim görme talebini dile getirmişti[1]. İstekleri 1918-1919 öğrenim yılında kabul edildi. Mevcut son sınıf öğrencilerine eğer isterlerse erkeklerin aldığı derslerden sınava girme ve Darülfünun diploması alma imkanı sunuldu. Öğrenciler, genellikle kendi sınavlarına girip İnas Darülfünunu diploması almayı tercih etti. Sadece Coğrafya Şubesinden Şükûfe Nihal Hanım Darülfünun’daki erkek öğrencilerin tabi olduğu sınavlara girdi ve başarılı olarak “Darülfünun’dan mezun ilk kadın” unvanını aldı.

İnas ve Zükür Darülfünunu’nu birleştirme kararı, başta şeyhülislam olmak üzere pek çok kimsenin tepkisini çekmişti. Bu tepki sonucu İnas Darülfünunu 1921-1022 ders yılına kadar resmî olarak kapanmayıp varlığını sürdürdü. Bu konuda yoğun tartışmalar devam ederken kız öğrenciler, ayrı dershanelerde öğrenim görme usulünü protesto edip erkek dershanelerine devam ettiler; karma eğitim fiilen 1918-1919 döneminde başladı. 16 Eylül 1921’de Darülfünun Divanı, İnas Darülfünunu’nu resmen kapattı.