Mişima (film)

Film Mişima'nın hayatının son günü olan 25 Kasım 1970'te başlar. Yazar bir metne son rötuşları yapmaktadır. Daha sonra kendisi için tasarladığı bir üniformayı giyer ve paramiliter ordusundaki en sadık silah arkadaşlarıyla buluşur.

Yazarın yaşamından önemli anlara yapılan dönüşlerde seyirci, büyükannesinin gölgesindeki çelimsiz çocuğun Japonya'nın savaş sonrasındaki en büyük yazarlarından birine dönüşmesini izler. Modern Japonya'nın materyalizmine duyduğu öfke Mişima'yı sağcılığa ve tradisyonalizme itmiştir. Mişima özel bir ordu kurar ve amacının imparatoru yeniden devletin başına geçirmek olduğunu ilan eder.

Yazarın yaşamını anlatan kısımlar, Mişima'nın üç romanından kısa uyarlamalarla örülmüştür: Altın Köşk Tapınağı'nda genç kekeme bir keşiş, güzelliği karşısında aşağılandığını hissettiği ünlü bir Zen Budist tapınağını ateşe verir. Kyōko no Ie, genç bir adamla borçlu olduğu kendisinden yaşça büyük kadının sadomazoşist ilişkisini (ve ölümle sona erişini) anlatır. Kaçak Atlar'da bir grup aşırı milliyetçi genç başarısız bir darbe girişiminde bulunur ve liderleri sonunda intihar eder. Filmin ana hikâyesi, geçmişe dönüşleri ve uyarlamaları filme adını veren dört bölümde birleşir: bunlar "Beauty" (Güzellik); "Art" (Sanat); "Action" (Eylem) ve "Harmony of Pen and Sword"dur (Kalemin ve Kılıcın Uyumu).

Film, Mişima ve takipçilerinin bir Japonya Öz Savunma Kuvvetleri generalini rehin almasıyla son bulur. Mişima garnizondaki askerlere bir konuşma yapar ve imparatoru devletin başına getirmesine yardım etmeleri için bir çağrıda bulunur. Konuşması dinleyen askerlerce dinlenmez ve aşağılanır. Mişima bunun sonrasında generalin odasına döner ve seppuku ile canını alır.

Tokyo Uluslararası Film Festivali başta filmi davet etse de, daha sonra sağcı grupların tehditleri ve Mişima'nın eşinin itirazları sonucu programından çıkarma kararı almıştır. Filmin yapımcıların "ibraz hatası" sonucu festivale giremediğini belirtmişlerdir. Martin Scorsese, Woody Allen ve Louis Malle gibi yönetmenlerin imzalarının olduğu bir itiraz mektubuna rağmen festival yöneticileri kararından vazgeçmemiştir. Mişima Japonya sinemalarında bugüne kadar hiç gösterilmemiştir. Tōhō stüdyoları filme bütçe sağlamayı bile reddetmiştir.[14][15]

Mişima filmi Türkiye'de vizyona girmemiştir.

Yazarın hayatındaki farklı dönemleri ve kısmen kurgusal sahneleri birbirinden ayırmak için film farklı renk paletleri kullanmıştır: 1970 sahnelerinde doğal, soluk renkler; geçmişe ait sahnelerde siyah-beyaz; Altın Köşk Tapınağı sahnelerinde altın ve yeşil; Kyōko no Ie sahnelerinde pembe ve gri; Kaçak Atlar sahnelerinde turuncu (daha doğrusu tapınaklarda kullanılan "şu" ya da 朱 rengi) ve siyah kullanılmıştır. Schrader'ın isteğiyle 2008 tarihli DVD'de Kaçak Atlar sekansının sonundaki intihar sahnesinde gökyüzü lacivertten turuncuya dönüştürülmüştür. Bununla birlikte roman uyarlaması olan sahnelerde değişen dekor, boyanmış arka plan gibi teatral ayrıntılar kullanılmıştır.[5][14][16]

Kameraman John Bailey roman sahnelerini modern üslupta çekse de, geçmişte geçen sahnelerde 1930–1950'ler arası Japon sineması üslubu esin alınmıştır. 25 Kasım 1970 sahnelerinde Schrader'ın deyimiyle "Costa Gavras benzeri" bir belgesel üslubu kullanılmıştır.[2][17]

Mişima'nın kameraya dönüp kendini öldürdüğü son sahnelerden birinde Schrader "dolly zoom" efektine başvurmuştur. Alfred Hitchcock'un Vertigo filmindeki meşhur kullanımından dolayı "Vertigo efekti" olarak da bilinen bu kamera numarası, perspektifi genişleterek görsel olarak seyirciyi rahatsız ettiği için kullanılmıştır.

Altın Köşk Tapınağı ve Kyōko no Ie için Schrader, Bernardo Bertolucci'nin Konformist filmi ve Nikolas Roeg'in Performance filmlerinden ilham almıştır.[2]

Yapımcı Tom Luddy, Schrader'ı besteci Philip Glass ile tanıştırmıştır.[7] Schrader var olan eserlerden bir "geçici film müziği" oluşturmak istememiş, Glass'a senaryoyu ve Mişima eserlerini vermiştir. Glass daha sonra synthesizer ile film müziğini bestelemiş, yönetmen bu parçaları istediği yerlerde kullanmış ve değiştirmiştir. Yönetmenin kullandığı son versiyon üzerinden Glass besteyi tamamlamıştır.[2][18]

Mişima film müzikleri orkestra ve synthesizer ile seslendirilmiştir. 1970 sahnelerinde askerî bir hava vermek için perküsyon kullanılırken, Kyōko no Ie sahnelerinde elektro gitar izleyiciye rock'n'roll havası verir. Yazarın hayatından sahnelerde yaylılara başvurulmuştur (Kronos Quartet). Filmin Batılı izleyiciler tarafından izleneceğini bilen Glass, müzikteki Uzakdoğu unsurlarını korumakla birlikte rüzgâr çanı kullanmaktan vazgeçmiştir.[19] Glass daha sonra String Quartet No. 3 adıyla yeniden yazacağı bestelerinin en sevdikleri arasında olduğunu dile getirmiştir.[20][21]

Kevin Jackson, Schrader'ın eserlerinde Japonya'ya dair devam eden bir ilgi olduğunu dile getirmiştir. 1972 tarihinde Schrader, Yasujirō Ozu filmleri hakkında bir yazı kaleme almıştır;[22] kardeşi Leonard ile yazdığı ilk senaryosu Yakuza (1974, yön. Sydney Pollack) Japonya'daki suç dünyasını konu almıştır. Schrader kardeşinin ve kendisinin merakını şu şekilde açıklamıştır: "Japonya her türlü davranışın ve görgü kuralının katı bir şekilde belirlendiği küçük bir ahlâki evren. İnsanın bir hapisten kaçıp diğerinde kendisini bulması alışılmadık bir durum değil. Grand Rapids'deki [Schrader'ın doğum yeri] kültür hayatının kardeşimle başkaldırdığımız, ama sonrasında özlediğimiz unsurlarını Japonya'da bulduk. Ama yabancı bir ülkede olduğumuz için onlar tarafından sınırlandığımızı hissetmedik."[2]

Schrader, Mişima'nın kariyerinde en çok sevdiği filmi olduğunu söylemiş ve şöyle eklemiştir: "Mişima eğer var olmasa yaratmak isteyeceğim türden bir karakterdi. Kurmacanın gücünü tamamen kişiliğinde barındırıyor. Hatta büyük bir yazarın yarattığı bir karakter olduğu için, bir roman karakteri de. (...) Hayatının yazdığı son eser olduğunu düşünüyorum ki Mişima'nın da bu şekilde düşündüğüne inanıyorum."[2]

Roger Ebert, 2007 tarihli yazısında bu görüşleri destekler. Schrader yazarlık hayatı boyunca "odadaki adam" karakterinden etkilenmiştir. Tıpkı Schrader'ın Taxi Driver senaryosundaki gibi odadaki bir adam giyinir ve odadan çıkarak amacına ulaşmaya gider. Ebert, Mişima için "'odadaki adam'ın en üstün hali" demiştir.[10] Village Voice'a yazan Nick Pinkerton da benzer şeyler söylemiştir: Schrader için Mişima ve Taxi Driver benzerdirler. "Her iki eser de kendilerini mit haline getiren ve sanki bir bıçağı bileyliyormuşçasına yazan iki yalnız karakteri anlatır."[23]

Schrader'ın gözünde, Mişima televizyonun icadından beri modern yazarların aklındaki bazı sorulara yanıt aramıştır. "Günümüzde yazarlar daha çok medya kişilikleri ile biliniyor. Mişima bu değişimin oldukça erken farkına varmıştı."[2]

Mişima, Schrader'ın çekemediği Hank Williams biyografisinden beri aklında var olan, intihar eğilimleri olan bir sanatçı hakkında film çekme ihtiyacını gidermişti. İntihar içgüdüsü, sanatçının dünyayı değiştirme içgüdüsüyle yakından bağlantılıdır: "İntihar sanatsal sürecin bir parçasıdır," diye yazar Nick Pinkerton. "Yazarın son anı eleştirel olmayan bir açıdan gösterilir; Mişima bu eseri başyapıtı olarak, kanlı intiharının örtemediği kusursuz bir bütünlük anı olarak hayal etmiştir," diye yazar.[23]

Mişima üçü seppuku geleneğine göre gerçekleştirilen üç intiharı resmeder: yazarın intiharı; Kyōko no Ie'deki çifte intihar ("şinju", ya da 心中); Kaçak Atlar'da Isao'nun intiharı ve Mişima'nın yönettiği ve oynadığı Yūkoku'da kısaca gösterilen Takeyama'nın intiharı. Her üç seppuku'nun da siyasi, milliyetçi bir arka planı vardır: Mişima imparatorluğu yeniden kurma hayalini gerçekleştiremediği için; Isao modern Japonya'nın temsilcilerine karşı planlanan bir greve karşı ihanetten; Takeyama ise 1936'daki başarısız darbe girişimi yüzünden intihar eder.

Schrader'a göre Mişima'nın siyasi düşünceleri "yüzde 75 teatral" idi: "İmparator saplantısı çok güçlü ve cinsel bir boyuta sahip olduğu gibi militaristti de; buna rağmen gelenekçi ve sanatsal bir saplantıydı bu. (...) Tıpkı D'Annunzio'nunki gibi bir maskeydi."[2] Henry Scott Stokes ise bunun tersine, Tokyo'da Öz Savunma Kuvvetleri merkezinde gerçekleşen intiharın açıkça siyasi olduğunu söylemektedir.[24] Ebert için Mişima'nın paramiliter kuvveti, hayatı ve eserlerine yönelik libidinal ilişkisinin bir boyutuydu: "Özel ordusu ritüeli bastırılmış cinsellikle birleştiriyordu. Askerleri genç, yakışıklı ve onun için ölmeye hazırdı; üniformaları Nazilerinki gibi fetiş öğeleri taşıyordu."[10]

Schrader'dan Mişima'nın eşcinselliğini geri plana alması ya da tamamen yok sayması istenmişti. Schrader şöyle söylemiştir: "Mişima eşcinsel çevrelerde takdir gören bir kişilik olsa da filmi yapma nedenim bu değildi. Hayat ve sanat arasındaki ilişkinin ikilemini incelemek istedim. Eşcinsellik bunun bir parçası olsa da bu ilişkinin bir bileşeni sayılmayabilirdi. Aynı ikilem heteroseksüel bir ilişkide de var olabilir." Schrader aynı zamanda filmdeki sayılı homoerotik sahneyi (örn. Mişima'nın bir gey barda bir başka erkekle dans ettiği sahne) eklemekte zorlandığını, çünkü çağdaşlarıyla yapılan konuşmalar gibi biyografik ayrıntılar üzerinden hayat hikâyesini resmetmek istediğini söylemiştir.[2][5]

Schrader geleneksel Japon toplumunda bile Mişima'nın ölümünün sıradışı ve inanılmaz bir eylem olduğunu söylemektedir. "Japonya bir oydaşmacı toplumdur (...) bunu ne kadar söylesem az. Mişima öldüğünde 15 sene geçsin, size onun hakkında ne düşündüğümüzü söyleyelim, dediler. 15 yıldan fazla oldu, insanlar hâlâ ne diyeceklerini bilmiyor. Mişima artık bir insan değil sanki. İnsanlar ismini okuyor ama resmi bir görüşleri yok. Bir sofrada adını söylediğinizde sessizlik çöküyor."[2][5]

Mişima'nın ölümünün üzerinden otuzu aşkın yıl geçtikten sonra 2012'de Japon yönetmen Koji Wakamatsu yazarın darbe girişimini 11:25 Jiketsu no Hi adlı bir filmde anlatmıştır.[25]

Vikisöz'de Mişima (film) ile ilgili sözleri bulabilirsiniz.

• Filmin IMDb sayfası: Mishima: A Life in Four Chapters
• Rotten Tomatoes'ta Mişima (film)
• Roger Ebert'ın Mishima: A Life in Four Chapters üzerine yazısı (İngilizce)