Hanlar Bölgesi

Koza Han (ikinci kat)

1340’larda Bursa Hisarı’nın doğusunda kalan alanda Sultan Orhan'ın Orhangazi Külliyesi'ni inşa ettirdiği alan, diğer padişahlar döneminde eklenen yapılarla, Bursa’nın kent merkezi haline gelmiş ve önemli bir ticaret merkezi olmuştur.[3]

Orhan Gazi döneminde henüz sur içinde olan eski kentte, nüfusun hızlı bir şekilde artması üzerine ticaret ve zanaatla ilgili eylemler surların kervan yoluna en yakın bağlantı sağlayan kapısının hemen dışına çıkarılmış; tehlike karşısında ticaret mallarının kolaylıkla güvenceye alınabilmesi için çarşının kaleye yakın bir yerde kurulmasına dikkat edilmişti.[4] At Pazarı ve çevresine ilk bedesten olarak inşa edilen Emir Han, Hanlar Bölgesi'nin ilk merkezi idi.

Bölge, gelişimini batı-doğu doğrultusunda sürdürdü. İpek ticaretinin gelişmesine bağlı olarak yeni bedesten ve hanlar inşa edildi. Tüccarların geçici bir ticaret ve konaklama düzeni kurmasına imkan vermek üzere inşa edilen hanlar, zamanla konaklama yapısı olma özelliğinden çıkarak; halkın tüm ihtiyaçlarını karşılayacak bir ticaret merkezi haline geldi. Kentin yeni mahalleleri çarşının etrafında inşa edildi.

Bölge bir yandan gelişirken bir yanda da gerek 17. ve 18. yüzyıllarda Celali İsyanları sonucu, gerekse yaşanan yangınlar ve depremler nedeniyle büyük yıkımlar yaşadı.[4] 19. yüzyıl öncesinde çok geniş bir alana yayılan ticaret merkezi, bu devirde planlama çalışmaları sonrasında etrafı yollar ile çevrili sınırlı bir alana dönüştü ve birçok anıtsal yapı yıkıldı.

Cumhuriyetin ilanından sonra bölgede yeni ticaret yapıları ile yönetim ve kültür yapıları inşa edildi. 1958 yangınından sonra İtalyan mimar ve şehircilik uzmanı Luici Pigginato'dan planlama yapması istendiyse de plan uygulanamadı ve bölgede apartmanlaşmanın önüne geçilemedi.

Osmanlı döneminde her han, belli bir tür materyalin kapalı pazar yeri olma görevini fermanla tekeline geçirdiği için burada toplanıp perakendecilere ve esnafa satılan ticaret maddesi o hana ismini vermiştir. Örneğin satılan madde un ise o han un kapanı, sebze ise sebze hanı, pamuk hanı, pirinç hanı gibi isimlerle anılmıştır.[5]

Koza Han'ın kapısı

Bölgedeki hanlar iki katlı olup, ortada dört yandan revaklı geniş bir avlusu bulunan kare veya dikdörtgen şeklinde planları bulunmaktadır.[1] Tüccarların gereksinimleri nedeniyle bu plan tercih edilmiştir. Her tüccarın bir oda ve bir depo tutup işini bitirinceye kadar geçici bir ticaret ve konaklama düzeni kurmasına imkân verecek tarzda planlanmışlardır.[5] Hanların her iki katında da revaklar bulunur, revakların gerisinde hücreler yer alır. Hanlarda ayrıca bir de ahır bölümü bulunur. Bu plan tipleri, form ve tasarım olarak özgünlüğünü korumuş ve hanların günümüze kadar ticari fonksiyonlarını sürdürmesinde etkili olmuştur.[6]

Hanlar Bölgesi'ndeki yapılarda sadelik ısrarla vurgulanmış, Selçuklu kervansaraylarında görülen ihtişamlı süslemeye yer verilmemiştir.[5] Ancak taş ve tuğla nöbetleşe kullanılarak meydana getirilen almaşık örgü sistemi yoluyla cephelerdeki tek düzelik ortadan kaldırılmıştır. Hanlar Bölgesi'nde yalnız Koza Han'ın heybetli taç kapısında yoğun süsleme görülmektedir.

Geyve Hanı

Farklı padişahlar döneminde sırasıyla şu hanlar inşa edilmiştir:[4]

Orhan Gazi döneminde

• Emir Han,

I. Murat döneminde

• Kapan Han,
• Lala Şahin Paşa tarafından Bezir Han,

Yıldırım Bayezid döneminde

• Yıdırım Bayezid tarafından Bedesten,

Irgandı Köprüsü (Çarşılı Köprü)

Çelebi Sultan Mehmet döneminde

• Çelebi Sultan Mehmet'in vakfına ait İpek Han
• Hacı İvaz Paşa tarafından yapılan ve Çelebi Sultan Mehmet’e hediye edilen Geyve Hanı,
• Çelebi Sultan Mehmet’in vezirlerinden Bayezid Paşa tarafından kendi medresesine vakıf olarak yaptırılan Yoğurt Han,

II. Murat döneminde

• Tüccar Muslihiddin tarafından arasta köprü olarak yapılan Irgandı Köprüsü,
• Bayezid’in damadı Buharalı Emir Efendi vakfına ait Kütahya Han,
• Hasan Paşa olarak bilinen Sarraf Mustafa tarafından yapılan Katır Han,

Balibey Han

Fatih Sultan Mehmet döneminde

• Timurtaş Paşa’nın oğlu Omur Bey tarafından Tuz Pazarı Hanı,
• Fatih’in vezir-i azamlarından Hayrettin Paşa’nın oğlu Mahmut Paşa’nın oğlu tarafından vakıf olarak Fidan Han,
• Fatih’in komutanlarından Karaca Bey’in vakfına ait Karaca Bey Hanı,

II. Bayezid döneminde

• II. Bayezid tarafından vakıf olarak yapılan Koza Han ve Pirinç Han,
• Hamza Bey’in oğlu Bali Bey tarafından Balibey Han,
• Başcı İbrahim tarafından vakıf olarak yapılan Doğan Gözü Hanı,
• Demirtaş Paşa Zade Ali Bey’in oğlu Mahmut tarafından Eski-Yeni Han
• Hamza Bey’in torunu Kara Mustafa Paşa tarafından Kamberler Hanı,

Kanuni Sultan Süleyman döneminde

• II. Bayezid’in veziri Davut Paşa tarafından Davut Paşa Hanı,
• Kanuni’nin devlet adamlarından Semiz Ali Paşa tarafından Galle Pazarı Hanı

Ayrıca yapılış tarihi bilinmeyen şu hanlar da Hanlar Bölgesi'nde bulunmaktadır.

• Mudanya Han,
• Kepezler Hanları
• Zeytin Hanları