Gölbelen, Çıldır

Köyün bilinen en eski adı Urta’dır (Gürcüce: ურთა). Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli Urta’nın iki dağın arasında yer aldığını, bu adın Ormta’nın (ორმთა; ”iki dağ”) bozulmuş biçimi olabileceğini yazar.[1] Bununla birlikte Gürcistan’da bugün de Urta adını taşıyan dağ ve köyler vardır. Osmanlılar 16. yüzyılın ikinci yarısında bölgeyi ele geçirdiklerinde de köy Urta adını taşıyordu. Nitekim Gürcistan’dan ele geçirilmiş toprakların en erken tahrirlerinden biri olan 1595 tarihli Defter-i Mufassal Vilayet-i Gürcistan ile daha geç tarihli Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır'da köyün adı Urta (اورته) olarak kaydedilmiştir.[2][3] 1928 tarihli Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları adlı Osmanlıca yayında köyün adı Urta (اورطه) biçiminde yazılmıştır.[4] Urta’nın adı bir süre önce değiştirildiği için 1968 yılında basılan Köylerimiz adlı devlet yanında köyün eski adı olarak Urta, yeni adı olarak da Gölbelen yer alır.[5]

Gürcü tarihçi Ekvtime Takaişvili, Tao-Klarceti bölgesinde yer alan Urta ile Ur'un adlarının Urartularla ilişkili olabileceğini yazar.[6]

Urta, Tao-Klarceti’nin bir parçası olan tarihsel Çrdili (Çıldır) bölgesinin sınırları içinde yer alır. Burada yer alan kale kalıntıları ve 10. yüzyıldan kalma kilise kalıntısı, Urta’nın eski bir yerleşme olduğunu göstermektedir.[7] Urta erken ortaçağda Gürcü Krallığı, geç ortaçağda Gürcü prensliği Samtshe-Saatabago sınırları içinde yer aldı. 16. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlılar, Gürcü atabeglerini yenilgiye uğratıp Urta’nın da içinde yer aldığı Samtshe-Saatabago topraklarını ele geçirdiler. Gürcilerden ele geçirilmiş toprakların en erken tahrirlerinden biri olan 1595 tarihli Defter-i Mufassal Vilayet-i Gürcistan’a göre Urta, Çıldır livasına bağlı Canbaz nahiyesinde bir köydü.[2] Çıldır Gölü’nün batısında ve göl kıyısında yer alan Urta, o dönem için büyükçe bir köydü ve köyde 45 hane yaşıyordu.[8] 1694-1732 Osmanlı tahriri Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır'da da Urta olarak kaydedilmiş olan köy aynı idari statüye sahipti. Osmanlı döneminde Urta, Çıldır Eyaleti sınırları içinde keten tarımı yapılan yerlerden biriydi.[9]

Uzun süre Osmanlı yönetimi altında kalan Urta, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Rusya İmparatorluğu’nun eline geçti. Rus kayıtlarına göre Urta’nın nüfusu 1878’de 366, 1886’da 247 kişiden oluşuyordu.[8][10] Rus kayıtlarında 247 kişinin 16’sı Türk, 231’i Karapapak olarak geçmektedir. Urta’nın nüfusunun 1878-1886 arasında azalması 93 Harbi’nin ardından gerçekleşen göçle ilişkili olabilir.

I. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından Urta bağımsız Gürcistan sınırları içinde yer aldı. Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Ankara Hükümeti tarafından fiilen yeniden Türkiye’ye katıldı.[11] Ekim 1921’de imzalanan Kars Antlaşması’yla Urta’nın da içinde yer aldığı Ardahan ve Artvin bölgeleri Türkiye’ye bırakıldı. Urta adı "yabancı kökten geldiği" gerekçesiyle Gölbelen olarak değiştirilmiştir.[5]

Gölbelen’deki en önemli kalıntı 10. yüzyılda inşa edilmiş olan üç nefli bazilikadır. Köy kilisesi olarak inşa edilmiş olan Urta Kilisesi, bugün cami olarak kullanılmaktadır. Bundan dolayı büyük ölçüde korunmuş olan kilisenin dışarıdan cami görünümü verilmiş ve içi boyanmıştır.[12] Düzgün kesme taşlardan inşa edilen kilise camiye çevrilirken batı yönündeki giriş kapısı kapatılmış ve kuzeyde yeni bir kapı açılmıştır. Özgün biçimi bozulmuş olan bazilikanın güney duvarına mihrap, batı tarafına da ahşap bir minber eklenmiştir.

Gölbelen'de kilise dışında iki kale kalıntısı vardır. Bunlardan biri köyün merkezinin 1 km güneydoğusunda yer alır ve harç kullanılmadan inşa edilmiş olan kale 50 × 30 m ebatlarındadır. 2.020 metre yükseklikte yer alan kaleden geriye sadece yıkıntılar kalmıştır. Diğer kale (51 × 40 m) ise, köyün merkezinin 1,2 km güneybatısında yer alır. 2.260 metre yükseklikte kayalık bir tepede bulunan bu ikinci kale de harç kullanılmadan inşa edilmiştir. Büyük ölçüde yıkılmış olan kale günümüzde ahır olarak kullanılmaktadır.[13]

Köy, Ardahan il merkezine 50 km, Çıldır ilçe merkezine 8 km uzaklıktadır.[14]

• Yerelnet
• Gölbelen, Çıldır için uzaydan görüntü siteleri: Google, Yahoo, Microsoft