Erken Cumhuriyet Dönemi'ndeki yabancı mimarlar

1923 yılında kurulmuş olan Türkiye’nin yeni bir devlet olması ve kendini mümkün mertebe Osmanlı İmparatorluğu’nu temsil eden kavramlardan uzak tutması mimariye de yansımıştır. Aynı bağlamda iç politik nedenlerden dolayı Osmanlı döneminde çalışmış kadrolardan da uzak durulması tercih edilmeye başlanmıştı.

Ankara’nın yeni başkent ilan edilmesi bu konuda son derece önemli bir sembolik adım teşkil ediyordu. Yaklaşık 30.000 kişilik bir nüfusa sahip olan şehirde başkent olmasından doğacak ihtiyaçların başında yeni hükûmet binaları, eğitim ve sağlık yapıları ve altyapı düzenlemeleri geliyordu. Cumhuriyetin kurulduğu ilk yıllarda Osmanlı döneminde eğitim görmüş ve iş tecrübesine sahip kişilerin tecrübelerinden yararlanıldı. 1927 yılından itibaren de hükûmet politikası olarak yurtdışından yabancı uzmanlar getirildi. Bu uzmanların görevi hem onlardan beklenen projeleri gerçekleştirmesi, hem de sahip oldukları modern fikirlerlerle yeni idari kadroları eğitmeleri beklendi. Bu getirilenler arasında mimarlar, inşaat mühendisleri ve şehir plancıları da vardı.[1]

Yeni kurulan devletin yeni başkentinin Ankara olması nedeniyle bu şehirde yeni idari binaların inşa edilmesi ihtiyacı doğmuştur. İhtiyaç fazla olmasına rağmen yeterli sayıda mimar olmaması nedeniyle 1927’den sonra Avrupa’dan gelen mimarlara projeler yaptırılmıştır. Almanya, Avusturya, Fransa ve İsviçre’den gelen toplam 40 mimar ve şehir plancısı 1924 ile 1942 yılları arasında Türkiye’de birçok projeye imzalarını attılar.[1] Bu mimarlar ve şehir plancıları arasında Gudrun Baudisch, Rudolf Belling, Paul Bonatz, Ernst Arnold Egli, Martin Elsaesser, Anton Hanak, Franz Hillinger, Clemens Holzmeister, Werner Issel, Hermann Jansen, Theodor Jost, Heinrich Krippel, Carl Christoph Lörcher, Robert Oerley, Bernhard Pfau, Bruno Taut ve Josef Thorak yer almaktaydı.[1] Cumhuriyet’in kuruluşundan başlayıp 1940’lara kadar devam eden, hatta daha sonrasında projelerin sürdüğü bu dönemi Avrupa avangardı olarak niteleyen mimarlık eleştirmenleri de olmuştur.[2]

Bu döneme hâkim olan yabancı mimarların ağırlıklı olarak Orta Avrupa’dan (Avusturya ve Almanya) gelmeleri nedeniyle, o dönemde baskın olan neo-klasik akım da mimari üslup olarak uygulamalara yansımıştır. Bu dönemde inşa edilmiş yapılara bakıldığına ağırlıklı olarak simetrik planların yaygın olduğu gözlemlenebilir. Ağır basan diğer mimari özellikler de yalın ve simetrik cepheler, seri şekilde kendini tekrarlayan pencereler, neo-klasik üslupta yaygın bir tasarım olan anıtsal boyutta merdiveler ve sütunlu giriş düzenlemeleridir. Dönemin önemli eserleri arasında Çankaya Köşkü’nün bir parçası olan Pembe Köşk (Gudrun Baudisch ve Clemens Holzmeister; 1930–1932), Ankara Opera Sahnesi (Paul Bonatz; 1946–1947), Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi (Bruno Taut, 1937), TBMM binası (Clemens Holzmeister, 1938–1963), Yargıtay binası (Clemens Holzmeister, 1933–1935) yer almaktadır.[3]

Bu yapılar arasında Türkiye Büyük Millet Meclisi binasının Cumhuriyeti simgelemesi nedeniyle ayrıca bir önemi vardır. Clemens Holzmeister’in tasarımını gerçekleştirdiği bu yapının Hermann Jansen tarafından hazırlanan Jansen planına göre Çankaya yolu ile Dikmen arasında kalan ve de Devlet Mahallesi denilen alandaki en yüksek noktada inşa edilmiştir.[4]

• Anton Hanak
• Bernhard Pfau
• Bruno Taut
• Carl Christoph Lörcher
• Clemens Holzmeister [5]
• Ernst Arnold Egli [6][7]
• Franz Hillinger
• Gudrun Baudisch
• Heinrich Krippel
• Hermann Jansen
• Josef Thorak
• Martin Elsaesser
• Paul Bonatz
• Robert Oerley
• Rudolf Belling
• Theodor Jost
• Werner Issel

• 
  Clemens Holzmeister tarafından tasarlanan TBMM Binası (1939-1961) anıtsal klasikçilik ile modern mimarlık anlayışının bir arada uygulandığı bir yapıdır.
• 
  Carl Christoph Lörcher tarafından 1924 yılında hazırlanmış Ankara’nın ilk imar planı (Lörcher Planı)
• 
  Bruno Taut tarafından tasarlanan Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi binası 1937 yılında inşa edildi.
• 
  Hermann Jansen tarafından 1932'de hazırlanan, Jansen planı olarak da bilinen Ankara'nın nazım planı.
• 
  Şevki Balmumcu tarafından tasarlanmış Ankara Opera Sahnesi özgün haliyle Sovyet Yapısalcılığı stilinde iken Paul Bonatz tarafından yapılan değişikliklerle İkinci Ulusal Mimarlık Akımı üslubuna dönüştürüldü.[8]

• Türkiye'de mimarlık
• Birinci Ulusal Mimarlık Akımı
• İkinci Ulusal Mimarlık Akımı

• İnci Aslanoğlu. Erken Cumhuriyet Dönemi Mimarlığı 1923-1938. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları. ISBN 9754291691.[9]
• Sibel Bozdoğan (2008). Modernizm ve Ulusun İnşası Erken Cumhuriyet Türkiyesi'nde Mimari Kültür. Metis Yayınları. ISBN 9789753423755.[10]
• Gürhan Tümer (1998). Cumhuriyet Döneminde Yabancı Mimarlar Sorunu: 1920'lerden 1950'lere. Mimarlar Odası İzmir Şubesi Yayınları. ISBN 9699975032.[11]
• Aydan Balamir (2010). Clemens Holzmeister: Çağın dönümünde bir mimar. Boyut Yayınları. ISBN 9752307426.[5]
• Ernst Egli (2013). Genç Türkiye İnşa Edilirken - Atatürk'ün Mimarının Anıları. İş Bankası Kültür Yayınları. ISBN 9786053608530.[6]
• Leyla Alpagut (2012). Cumhuriyetin Mimarı Ernst Arnold Egli. Boyut Yayın Grubu. ISBN 9789752310278.[7]