Azerbaycan Millî Hükûmeti

1941 yılında Nazi Almanyası ile savaşan Sovyetler Birliği'ne yardım etmek isteyen Müttefik Devletler, İran'a girdiler. Müttefiklerin girişiyle birlikte bastırılmış siyasi istekler daha açık bir biçimde ortaya çıktı. Bu şartlar altında Azeriler kültürel ve siyasi baskıdan kurtulma çabasıyla Azerbaycan Millî Hükûmeti'ni 1945 yılında kurdu. Başta özerk bir hükûmet olarak kendini tanıtmasına rağmen bağımsızlık ilân etmeye çalıştı.

3 Mayıs 1946 tarihinde Mahabad Cumhuriyeti ile bir antlaşma imzalandı. Bu antlaşmaya göre:

1. İki tarafın topraklarından her birine, tarafların her birinin temsilcileri gönderilecek.
2. Kürtlerin çoğunlukta olduğu Azerbaycan topraklarında Kürt yönetimi temsilcileri, Azerilerin çoğunlukta olduğu Kürt topraklarında ise Azeriler arasında temsilciler bulunduracak.
3. İki hükûmet, ekonomik sorunlarla uğraşacak olan bir Birleşik Ekonomi Komitesi oluşturacak.
4. Gerekli olduğu zaman karşılıklı askerî yardım yapılacak.
5. İran hükûmetiyle her türlü görüşmeler, iki hükûmetin onayı alındıktan sonra yürütülecek.
6. Azerbaycan hükûmeti, kendi topraklarında yaşayan Kürtler için eğitim alanında girişimler örgütlemek amacıyla gerekli olan önlemleri almayı üstlendi. Kürt hükûmeti de kendi tarafından, İran Kürdistan topraklarında yaşayan Azerbaycanlılar için aynı girişimleri gerçekleştirme vaadinde bulundu.
7. İki halk arasında tarih içinde yerleşmiş olan dostluk ve iş birliği ilişkilerini bozma denemesinde bulunan ya da onların ulusal birliğine el uzatan, kim olursa olsun, iki halk tarafından cezalandırılacaktır.

Fakat Soğuk Savaş'ın başlangıç tarihlerine denk gelen bu olayda diğer ülkelerden destek alınamadı ve merkezî hükûmetle anlaşmaya gidildi. Sovyetler Birliği ile anlaşarak İran'ı terk ederken fedai gruplarını silahsızlandırdı. Böylece 1946 yılında İran, kanlı bir biçimde bu toprakları yeniden kontrolü altına aldı.

Resmi Dil: Azerbaycan Millî Hükûmeti zamanında Azerbaycan'ın resmi dili Türkçe diliydi.

• Azerice resmî dil olarak okullarda okutuldu.
• İlk üniversite Tebriz'de kuruldu.
• Kadınlara oy hakkı verildi.
• Ağaların toprakları köylüler arasında paylaştırıldı.

• 
  Azerbaycan Halk Hükûmeti'ne ait resmî belge
• 
  Azerbaycan Halk hükûmeti Maarif Bakanlığı'nın hazırladığı ders karnesi
• 
  Azerbaycan Halk hükûmeti tarafından damgalanmış pul

• William Aegleton, 1946 Mehabad Kürt Cumhuriyeti, Koral Yayınları, Ekim 1990.
• Sovyetler Birliği Bilimler Akademisi Doğu Bilimleri Enstitüsü ile Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Bilimler Akademisi Doğu Bilimleri Enstitüsü Kürt Komisyonu (Çev. M. Aras), Yeni ve Yakın Çağda Kürt Siyaset Tarihi, Pêrî yayınları, İstanbul, Temmuz 1998, ISBN 975-8245-06-6.