Ürdün'de turizm

قارب بعثة الاستكشاف الأمريكية بقيادة وليم فرانسيس لنش في البحر الميت، 1848. وتبدو خلفه تلال الملح.

Batının Ürdün’e olan ilgisi 19. yüzyılın başında Ürdün’ün, özellikle de Ürdün nehrinin, Lut Gölünün (Ölüdeniz), Petra, Ceraş ve Medeba (Madaba) şehirlerinin keşfi ile balşamıştır. 1848 yılında Ürdün nehri ve Lut Gölü bölgesine, subay William Francis Lynch başkanlığındaki Amerika heyeti tarafından iktisadî, ilmî ve dinî amaçlı bir ziyaret gerçekleştirilmiştir. Bu ziyaret Ürdün Vadisine Batı tarafından yapılan ilk başarılı heyet olması yönüyle büyük önem arz etmektedir. Zira William Lynch bölgenin, maden ve su potansiyelini araştırma açısından bölgeye büyük ilgi göstermiş ve bir buçuk asırdan fazla bir zaman öncesi Filistin’de ve Ürdün’de Yahudi yerleşiminin başlatılmasına vesile olmuştur.[8][9][10]

كتاب الأرض المقدسة (1899)، من أوائل الكتب الغربية عن السياحة بالأردن.

Lynch başkanlığındaki bu heyet, Ürdün Vadisine gelen ilk batılı heyet olmayıp, 1835 yılında İrlandalı Christopher Costigan tarafından Ürdün Vadisine bir ziyaret gerşekleştirilmiştir. Fakat Costigan Lut Gölü bölgesine geldiktensonra ölmüştür. Lynch’in bölgeyegelmesinden kısa bir süre önce, tam olarak 1847 yılında İngiltere Kraliyet Donanması’ndan Thomas Moyneux, Lut Gölünü keşfetmek için bölgeye ziyaret gerçekleştirmiş ancak görevini yerine getirdikten sonra iki hafta sonra ölmüştür. Öyle görünüyor ki, Lynch kendisinden öncekilerin uğradıkları tehlike ve sıkıntıların farkındaydı. Bundan dolayı 4 Nisan 1848 tarihinde Lynch, Filistin’in kuzey sahilindeki Akka şehrine inmiş, ama yerli halk bu Amerikalı heyeti kuşatınca Lynch ve arkadaşları, Akdeniz sahili boyunca 25 millik mesafeyi Celil üzerinden 5 günde geçmiştir.[11]

Lynch’in Taberiye gölünden başlayup Ürdün nehri üzerinden devam eden yolculuğu 3 ay sürmüştür. 1848 yılının Nisan ayında Lynch Lut Gölüne vardıktan sonra, bölgenin toprak yapısı ve genel görünüşü hem kendisini hem de onun geleceğe yönelik ilgisini olumsuz yönde etkilemiş; ancak Lut Gölünden çıkan ve taşları örten tuzun ve bölgenin bitkisel yapısının gelecekte faydalı olabileceğini de sorgulamasına yol açmıştır. Nitekim Ürdün vadisini kuşatan alanın, özellikle de doğu tarafında iklimin sert ve kuru olduğunu fark etmiştir. Lynch üç haftalık Lut Gölü yolculuğu esnasında denizin sahillerinin bazı haritalarını çizmiş, denizi kuşatan yüksek bölgeleri keşfetmiştir.[12]

لوحة ديفيد روبرتس لسكان البترا 1839.

Petra şehri ise, 1812 yılında İsviçreli müsteşrık Johann Lodwig Burchhardt tarafından keşfedilene kadar Osmanlı dönemi boyunca Ürdün’ün Batılılar tarafından keşfedilmemiş en önemli tarihî bölgelerinden biridir.[13][14] Arapça eğitimi alan, Suriye’de İslam’ı öğrenen Johan Lodwig, İslamî kıyafete bürünerek Petra’ya gelir ve kendisini Hint bir Müslüman olarak tanıtır. Hedefinin Harun peygambere kurban sunmak olduğunu öğrenen yerli halk, onun “Gül Şehrine” (Petra’ya) girmesine izin verirler. 1823’de basılmış olan “Suriye’de ve Kutsal Bölgelerde Geziler” adlı kitabı Petra şehrinin resimlerini ihtiva etmektedir.[15]

Batı toplumu, Petra şehrinin varlığından,özellikle Johan William Burgon’un şehri “eski zamandaki eski gül şehri” olarak tanımladığı dinî hikâyeri sayesinde haberdar olmuştur. Fakat kendisi birçok akranları gibi Petra şehrini hiçbir zaman ziyaret etmemiştir. Batı toplumunun, zaten İskoçyalı David Roberts’in 1839 yılında Musa Vadisi ve Petra bölgesi ziyareti esnasında yaptığı 20’den fazla taşbasması (litografi) tabloların sayesinde Petra’dan haberleri vardı. Petra’ya dünya çapında şöhret kazandıran bu resimlerin birçoğu basılmış ve 1839 yılında “Mısır, Suriye ve Filistin” adlı kitabında yayımlanmıştır. Ayrıca o zamanlardaki Avrupa’nın Petra’yı keşfine ışık tutan 19. yüzyıla ait birçok tablo ve resimler bulunmaktadır. Petra ile ilgili meşhur eserlerin başında yaklaşık 840 yılına ait ressam Schranz’ın Petra manzaralı sulu boya tablosu; yaklaşık 1830 yılına ait seyyah Labodi’nin resminden esinlenerek yapılan Petra’nın ilk İngilizce el yazma haritası ve 1830 yılına ait verit (resim türü) resimler gelmektedir.[16] 1868 yılında Petra, Faiyum ve Sina’ya gitmek üzere Fransalı ressamlardan oluşan bir ekip kurulmuş fakat şiddetli yağmur, onların yolculuklarını tamamlayamamalarına ve dolayısıyla hayal kırıklığa uğramalarına sebep olmuştur. Belçikalı ressam Tenten (Tintin) Petra resimlerini içeren bir kitap yazmış. Fakat resimleri çekilen yerler Ürdün’e ait olmayıp “Khemed 74” adlı hayalî bir devlete aittir.[17]

Ceraş ise peşpeşe olan depremler, savaşlar ve fitneler sebebi ile büyük yıkıma uğrayıp harabeye dönmüştür. Ceraş’ın bugünkü hale gelmesi, orada yeniden hayatın canlanması 1806 yılında Almanyalı turist tarafından keşfedilmesiyle başlar. 19. yüzyılda Medeba’nın (Madaba)ise önemli tarihî bölgelerinde önemli kiliseler inşa eilmiştir. Tarihî Medeba Mozaik Haritası üzerinde inşa edilen Saint George Kilisesi; Moab’daki eserler üzerine inşa edilen Johana El-Ma’medan’ın başının kesildiği mezar ve kilise, bunların başlıcalarındandır. Bu kilise dinî ayinlerin yapıldığı bölgenin en eski kilisesi olup, inşa edildiği günden bugüne dek kesintisiz olarak turistler tarafından ziyaret edilmektedir.[18][19][20]

مقبلات تقدم في البتراء، الأردن.

Ürdün’ü ziyaret edenler Levant’ta (Biladü’ş-Şam) egemen olan Arap âdetlerine şahit olur. Cömertlik, misafirperverlik, insanlara karşı güzel muamele ile ilgili örf-adetler açısından Ürdün ile diğer Arap ülkeleri arasında büyük bir fark bulunmamaktadır. Ancak Ürdün’ü diğer ülkelerden ayıran özellik, kendisine komşu olan Filistin, Suriye, Irak, Hicaz ve Mısır gibi ülkelerin adetlerini iç içe bulundurup uyum içinde yaşatmasıdır.[21]

تذكارات رملية أردنية.

Ürdün’ün ikram ile ilgili örf-adetlerinin başında, aile ve arkadaş ziyaretlerinde takdim edilen çay, Türk kahvesi, Arap (sade) kahvesi ve meyve suyu ikramı gelir. İçecek ikramlarının yanında tatlı ikramı olarak özellikle Nablusi künefesi gelir ki, bu künefe Ürdünlüler tarafından en meşhur tatlı çeşidi olarak kabul edilip özel günlerde ikram edilir. Nablusi künefesi ve diğer tatlılarıyla meşhur birçok tatlıcı dükkanları bulunmaktadır.[21] Ürdün, eski el oyma sanatı ile meşhur bir ülke sayılmaktadır. Bunun yanı sıra nesilden nesle geçen el dokuması halılar, seramik yapımı çanak çömlek sanatı, hasır sepetler, nakış, renkli kumlarla süslenen şişe sanatı, gümüş tel örgü ve ülkenin İslamî Arap medeniyeri ruhunu yansıtan kültürel mirasını temsil eden diğer el sanatları da mevcuttur.[22]

الملكية الأردنية، الناقل الرسمي بالمملكة.

مطار الملكة علياء الدولي، عمّان.

Ürdün’ü ziyaret eden kişi vizeyi Elçilik, Konsolosluk ve diğer anlaşmalı birimler gibi birden fazla yerde elde edebilir.Ayrıca vize, Amman Queen Alia Uluslararası Havaalanı'nda veya Akabe Körfezindeki deniz hudut kapılarında veyahut da Irak sınırındaki Karame hudut kapısı, Suriye sınırındaki Jaber ve Ramtha hudut kapıları, Suudi Arabistan sınırındaki Omari, Müdeverre ve Dürre hudut kapıları, ülkeyi Batı Şeria ile bağlayan Kral Hüseyin köprüsü, İsrail hududuyla bağlayan Vadi Araba veŞeyh Hüseyin köprüleri gibi Filistin sınırı boyunca uzanan hudut kapılarında temin edilebilir. Vize, iki haftalık bir süre için verilir ve ülkenin genelindeki bütün polis merkezlerinde yenilenebilir. Ürdün’e girişte ziyaretçiden herhangi bir aşı istenmemektedir.Filistin, Mısır, Lübnan, Türkiye ve Körfez Arap Ülkeleri İşbirliği, kısaca Körfez İşbirliği Konseyi vatandaşları vizeden muaf iken, bazı istisnalarla çoğu Avrupa, Asya ve Okyanusya ülkeleri ve Amerika vatandaşları Ürdün'e girişte anında vize alabilmektedirler.[23] Ancak, İran gibi bazı vize kısıtlaması siyaseti uygulanan ülkelerin vatandaşları, çok sayıda sahabe türbeleri ve İslamî mezarlıkların bulunduğu Ürdün’ü ziyareti esnasında, özellikle bu ziyaret dinî amaçlı bir ziyaret ise, siyasi veya güvenlik açısından bazı engellerle karşılaşabilmektedirler.[24][25]

سياسة التأشيرات لدخول الأردن.

Ürdün’de yolcu ve yük nakli açısından önemli sınır kapılarından sayılan birkaç havaalanı mevcuttur: bunlardan Queen Alia Uluslararası Havaalanı ve Amman Civil (Marka) Havaalanı başkentte; King Hussein Uluslararası Havaalanı ise Ürdün’ün en güneyindeki Akabe’de yer almaktadır.[26] Başkent Amman’daki Queen Alia Uluslararası Havaalanı, Ürdün’ün hava hudut kapısı, Ürdün’ün resmî havayolu şirketi olan Royal Jordanian’ınana merkezi sayılmaktadır.Charter seferleri de dahil olmak üzere 44’ten fazla Uluslararası havayolu şirketi, 11 havayolu kargo şirketi ve 3 özel havayolu şirketi tarafından kullanılmaktadır.[27][28] Queen Alia Uluslararası Havaalanı, 2014 ve 2015 yıllarında Uluslararası Havalimanları Konseyitarafından, havalimanı hizmet kalitesiyle ilgili yapılan anket neticesinde, hizmet kalitesi ve müşteri memnuniyeti açısından dünyanın en iyi havalimanları arasında yer alarak Ortadoğu'nun en iyi havaalanı olarak seçilmiştir.[29]

Akabe limanı, Ürdün Haşimi Krallığı’nın tek deniz limanıdır.Ürdün’ün güneyinde yer alan Akabe şehrinin doğusundaki Akabe Körfezinin kıyısında yer alan liman, Akabedeki Limanlar Şirketi tarafından işletilmektedir. Komşu Irak, Mısır ve Filistin topraklarına yapılan tranzit taşımacılığına ilâveten yolcu taşımacılığının ve Ürdün’ün ithalat ve ihracat işemlerinin gerçekleştirildiği liman, ülke ekonomisinin gelişiminde önemli rol oynamaktadır. Akabe limanı, son elli yıl içinde Kızıldeniz bölgesinin ana limanlarından biri haline gelebilmek için büyük bir gelişme göstermiştir.[30] [31] [32] [33]

Soldaki Resimli Tablo Sağdaki Tablo Konular Ürdün Tarihi Nebâtî Krallığı*Haşimoğulları (Hâşimîler)*Hilafet*Osmanlı Devleti* Levant (Biladü’ş-Şam)*Bereketli Hilal (Münbit Hilal)*Arap Ayaklanması*Sykes-Picot Anlaşması*Birleşik Krallık (Britanya) Mandası*Mavera-i Ürdün (Transürdün veya Şark’ül Ürdün Emirliği)*Suriye Arap Krallığı*Arap-İsrail Savaşları*1948 savaşı*1967 savaşı*1973 Arap-İsrail savaşı*İsrail-Ürdün Barış Antlaşması *Filistin Kurtuluş Örgütü* Kara Eylül Olayları* 2011 Ürdün Protestoları

Siyaseti Anayasa *Kral* Başbakan* Hükûmet* Meclis (Parlamento)* Partiler* Seçimler* İcra Kurulu (Yönetim)* Ürdün Merkez Bankası* Dış İlişkileri* İnsan Hakları

İktisadı Uluslararası Sınıflandırma* Küreselleşme* Tarım (Ziraat) *Savunma Sanayii* Seyahat* Petra* Petrol Şeyilleri* Ürdün Atom Enerjisi Kurumu* Su temini ve sıhhî tesisat

Silahlı Kuvvetleri Kara kuvvetleri* Hava Kuvvetleri * Deniz Kuvvetleri* Özel kuvvetler* Ürdün Silahlı Kuvvetler Birliği * İstihbarat teşkilâtı * Kraliyet Koruması * Kral 2. Abdullah Gelişim ve Tasarım Merkezi * Ürdün askerî rütbeleri * Ürdün Ordusu

Ürdün, ülkenin ekonomik büyümesini sağlayan sağlam temellere dayanarak son on yıllarda bölgesel siyasi kargaşalarla başetmeyi ve istikrarını korumayı, tüm komşu ülkelerle kurduğu iyi ilişkiler sayesinde başarmıştır. Dolayısıyla geçmiş yıllarda yatırımcılar ve iş adamları için yerel bir merkez haline gelmiştir. Yatırımcılar, açtıkları 10.000’den fazla şirketleriyle ve çok uluslu şirketlere yönelik 50’den fazla projeleriyle Ürdün’e olan güvenini göstermişlerdir. Yatırımcılar, ülke ekonomisinin gelişiminde katkıda bulunmuş ve bu gelişim, kentsel, sanayi ve turistik sektörlerde etkilerini göstermiştir. [38] [39] Ürdün’ün tüm acil durumlara hızlı müdahale edebilen, istikrar ve güveni korumada etkili olan çok iyi eğitimli, gelişmiş bir ordusu ve polis teşkilatı vardır. Ürdün, etkin bir güvenlik hizmeti açısından dünyada 14 üncü, bölgede ise ilk sırada gelerek 2007-2008 yıllarındaki Küresel Rekâbet Raporuna göre dünyada ve Orta-Doğuda en güvenli ülkelerden sayılmaktadır. Ayrıca Ürdün, organize suçlarla mücadele boyunca dünya çapında 9 uncu, Orta-Doğu ülkeleri arasında ise ilk sıradadır. Bu istatistikler, Ürdün’ün, dünyanın en güvenli ülkelerinden biri olduğunu ispatlamaktadır. [40] Bölgesel çatışmaların ortasında yer alması sebebiyle Ürdün, en önemli olaylardan sayılan Kara Eylül olayları esnasında kaçırılmış Avrupa uçaklarının Ürdün’e ündirilmesi için zorlanması ve 2005 yılında 70 kişinin hayatını kaybettiği El-Kaide mensuplarının kendilerini patlatması neticesi Amman’daki üç otelde meydana gelen bombalı saldırılar gibi birçok talihsiz terör olaylarına tanık olmasına rağmen güvenli bir ülkedir. Ülkede Büyük Elçilikler zaman zaman, kendi vatandaşlarına Ürdün’den geçişlerinde veya Ürdün’e girişlerinde güvenlik önlemleri almaları için uyarıda bulunmaktadır.

Amman'da Ulaşım Hizmetleri.

Ürdün, altyapısını geliştirerek şirketlerin ve kişilerin işlerinin verimli ve özgür bir şekilde yapılmasını sağlayabilmektedir.Ürdün, Kuzey'i Güney'e; Doğuyu Batıya bağlayan karayollarına sahiptir. Aynı zamanda komşu ülkelere uzunluğu 7891 km'den fazla olan üst düzey nitelikteki yollarla bağlanmaktadır. Ürdün'ün kuzeyini güneyine bağlayan 15 numaralı, 65 numaralı olmak üzere iki ana karayolu vardır ve yol boyunca yaklaşık dört şeritli olarak devam eder. Doğuya doğru uzanarak , Irak (Ruveyşit) ve Suudi Arabistan (El-Omari) sınırlarına ulaşan bir ana karayolu daha var. Demiryollarının toplam uzunluğu 507 kilometreye ulaşır.

Öte yandan, Turizm Ulaşım Hizmeti turistlere Madaba ve Akabe’yi, Amman Büyükşehir Belediye binası, Roma Amfitiyatrosu, Roma çeşme kompleksi Nymphaeum, Ammonlular dönemine ait Amman Kalesi gibi Amman’da turistik yerleri gezme fırsatı verir. Aynı zamanda turist, geleneksel mahalleleri, baharat kokulu halk pazarları ve doksanlı yılların başına ait kahvehaneleri ve binalarıyla meşhur Eski şehir Merkezini (Vasat’ül-Beled) gezebilir. Otobüsle tarihî binaların ve benzersiz kafelerin bulunduğu Rainbow caddesi gezilebilir. Madaba ve Akabe'de gezilecek en önemli yerlere uğrayan otobüsler de vardır.

Ürdün Turizm Bakanlığı, 2016 yılında yaklaşık 2000 yıl öncesine ait keşif yolunu yaptırıp ona "Derb al Ürdün Yolu" ismini vermiştir. Kuzeydeki Umm Qais'ten başlayıp yaklaşık 52 köy ve kasaba üzerinden geçen ve güneydeki Akabe körfezinde biterek ülkenin en kuzeyini en güneyine bağlayan bu yolun uzunluğu yaklaşık 650 km civarındadır. Bu yol yürülerek tam 40 günde aşılır. 

1973 yılında inşa edilen Amman Şehir Hastanesi, ilk Arap kent hastanesidir.

Ürdün, sağlık (medikal) turizminde son on yılda dünya genelinde beşinci sırada, Arap dünyasında birinci sırada yer almaktadır. Hastaları Ürdün’e çeken faktör ise tedavi ücretlerinin Avrupa ülkelerindekinden daha düşük olmasıdır. Ürdün yılda tedavi amaçlı gelen 300.000 ziyaretçi ve yarım milyon refakatçi karşılamaktadır. Sağlık turizminin yıllık geliri bir milyar dolardan fazladır. Hastanelerin sayısı 103 olup, bunlarda 13 bin yatak bulunmaktadır. Yapılan yatırım 3 milyar dolar civarındadır. Amman’da devlet ve özel olmak üzere birçok hastane bulunmaktadır. Bu hastanelere Tunus, Cezayir, Fas, Yemen, Irak ve Basra Körfezi ülkelerinden tedavi amaçlı hastalar gelmektedir.

Kempinski Kompleksi (Lût Gölü (Ölü Deniz)), Orta Doğu’nun en büyük sağlık kompleksidir.[34]

Ürdün, sağlık turizm alanında kalp ameliyatı gibi tedavideki uzmanlığı ile öne çıkmaktadır. Aynı zamanda akciğer, böbrek ve göz gibi birçok ameliyatlar da yapılmaktadır. Ürdün, 20. yüzyılın başlarında Şark’ül- Ürdün Emirliği kurulduğunda birçok devlet hastanesi inşa etmekle tıbbî alanda bir kalkınma göstermiştir. Bu devlet hastanelerinin ilki, geçtiğimiz yüzyılın (20. yüzyıl) yirmili yıllarında inşa edilmiştir. Sonraki yıllarda da Ürdün, tıbbî alt yapısını geliştirmeye devam etmiştir. İlk Arap şehir hastanesi kabul edilen Amman’daki El- Hüseyin Şehir Hastanesinin inşası 1973 yılında tamamlanmıştır. Ayrıca da devlet sektörleri ve özel sektörler, 90'lı yıllarda kalite ve sayı bakımından (nitelik ve nicelik) sağlık hizmeti alanlarında önemli gelişmeler kaydetmiştir. 1990'lı yıllarda özel sektör, özel hastane sayısında önemli artışlar gösterip, bu hastaneler Dünya Sağlık Örgütü onayını almıştır. Tüm bu başarıların en önemlisi de, kanser hastalarını tedavi eden El- Hüseyin Kanser Merkezidir. Kanser hastalarını tedavi eden ilk merkez olup 1997 yılında inşası tamamlanmıştır. Amerika Birleşik Devletlerinden gelen kanser hastaları El-Hüseyin Kanser Merkezine ayrı bir güven duymaktadırlar. Sağlık turizmi Ürdün ekonomisine ayrı bir ek gelir sağlamaktadır. Tedavi amaçlı gelen hastalara eşlik eden yakınlarının lokanta, ulaşım araçları, dayalı döşeli daireleri, otelleri kullanmaları ülke ekonomisine ek gelir sağlamaktadır. Nitekim sağlık turizmi yıllık geliri bir milyar 200 milyon Amerika dolarını bulmaktadır. Hastalara sunulan tedavi hizmetlerinin başında; kalp hastalıkları tedavisi, kemik ve damar ameliyatları, iç hastalıkları, göz hastalıkları, karaciğer ve böbrek nakli, eklem tedavileri, kısırlık tedavisi ve tüp bebek gibi tedaviler gelmektedir. Ürdün fiziksel ve ruhsal tedavilerin bir arada yapıldığı ülkelerden biridir. Zira tuz oranı yüksek olan kaplıcaları, volkanik çamuru, hafif iklimi ve nefes kesen doğası ile fizik tedavinin ihtiyaç duyduğu herşeye sahiptir. Tedavi olmak isteyenleri cezbeden Ürdün’ün en önemli sağlık tesisleri şunlardır:

Ürdün, turistlerin gezip görebilecekleri bu topraklar üzerinde kurulup daha sonra helâk olanve arkalarında kendilerine tanıklık eden izler bırakan nice krallıklar ve devletlerin; çökmüş medeniyetlerin birer şahidi birçok tarihî mekânları; bu medeniyeterin çöküşüne delil olan kaleler, hisarlar, saraylar, tarihî mekânlar ve eserleri ihtiva eden büyük bir müze niteliğindedir.

Ürdün’ün hem Asya, Afrika ve Avrupa kıtalarını birbirlerine bağlayan coğrafi konumu ve asırlardan beri burasının insanlar için istikrarlı bir bölge olmasını sağlayan ılıman (ılımlı) iklimi, kuzeyi ve güneyi; batıyı ve doğuyu birbirlerine bağlayan ulaşım yolları ve ticarî kervanlar yolu üzerinde olması, onun tarihî  açıdan önemli bir rol oynamasını sağlamıştır. Bu tarihî eserlerin arasında en önemlisi olan Petra’yı Ceraş, Lût Gölü (Ölüdeniz), Al-Maghtas, Amman, Üm Kays (Umm Qais/Qays ), Medeba (Madaba), El-Kerak ve Aclun izlemektedir [76].