Tatar alfabesi

Çağdaş alfabe anlamına gelen ve resmî olarak kabul edilen alfabeler.

Latin uyarlamalı Tatar alfabesi 35 harflerden oluşur. Bunlar 10 sesli harf ve 25 sessiz harflerdir. Bunlara ilâve 10 harfler: Çç, Ğğ, Şş, Ññ, Ää, Öö, Üü, Iı, İi ve Íí. Diğer harfler aynı her iki alfabenin de içinde, ama onlar farklı şekilde telâffuz edilir.

• Ä: Tatarca’da, Gagavuzca’da ve Türkmence’de kullanılır. Kısa, kapalı, gırtlaktan gelen ve sert bir E harfidir. Normal E harfine göre daha kısa ve serttir. Ayrıca A ve E arası bir ses olarak öngörülür (Ə). Ses ve harf karşılığı olarak Arapça’da ve Almanca’da da bulunur. Türkçede normal e sesinden tam olarak ayırt edilebilmesi günümüzde çok zordur. İnce bir harf olduğu halde kalın uyumludur. Bu harfi içeren sözcüklerin aslında Büyük Ünlü Uyumuna uymadığı hâlde kulağı tırmalamıyor olması bu nedenledir. Örneğin: İncä. Kimi latin alfabelerinde, özellikle el yazılarında Эə biçiminde de kullanılır.
• Í: Tatar alfabesinde uzatılan bir İ sesi verir. Örneğin: Abí (Abi, Ağabey).
• Ñ: Genizden çıkarılan N ve G karışımı bir sestir. Bazen de NĞ/NY olarak öngörülür. Pek çok ağızda N veya Ğ sesine dönüşmüştür. Osmanlıca’daki üç noktalı Kaf-ı Nûni (ڭ) harfinin karşılığıdır. Örneğin: İç Anadolu’da, özellikle Sivas yöresinde Saña, Baña, Deñiz sözcükleri. Pek çok kaynakta Tengri veya Tengiz olarak yazılan sözcükler aslında Teñri ve Teñiz şeklinde okunur. (Türkmencede Ň harfi ile, Uniform Türk Alfabesi’nde ise Ņ ile gösterilir.)
• W: Tatarca’da ve Türkmence’de kullanılır. Açık bir V harfidir. Klasik V sesinden kesinlikle farklıdır. V harfinde dudaklar birbirine değerken, bu seste (W harfinde) tıpkı U sesinde olduğu gibi dudakların birbirine değmesi söz konusu değildir. Arapçadaki Vav (و) ve batı dillerindeki w sesi başlıca örneklerdir. Örneğin: Wali (Vali).
• Q: Tatarca’da ve Azerice’de kullanılır. Anadolu Türkçesindeki gırtlağa yakın olarak çıkarılan kalın K harfini gösterir. Örneğin: Qomşu (Komşu)... Bazı Türki dillerde ise yine kalın K sesine yakın olarak gırtlaktan çıkarılan kalın bir G sesini karşılar. İç Anadolu ve Doğu Anadolu ağızlarında yaygın olarak kullanılır. Azeri Türkçesinin resmi harflerinden birisidir. Arapçadaki qaf (ق) (Kaf arapçada: ک) harfini karşılar. Kimi lehçelerde ise ve bu sese oldukça yakın olan kalın gırtlaksı bir K sesi olarak okunur ve söylenir (Ⱪ, Ķ). Örneğin: Qına (Gına/Kına), Qımız (Gımız/Kımız)… G/K sesi gırtlaktan ve kalın bir tonla söylenir.
• X: Tatarca’da ve Azerice’de kullanılır. Boğazdan gelen gırtlaksı, hafif boğumlu bir H sesidir. Türkçedeki Xalı (Halı), Xala (Hala), Xoroz (Horoz) sözcüklerinin bu harfle yazılması doğru ses değerlerine örnek teşkil eder. Bazı dillerde normal H sesinden biraz daha sert ve hırıltılıdır. H sesi hiçbir engele takılmadan çıkarken, bu ses boğazın üst kısmında titreşir. Arapçadaki Hı (خ) harfidir. Azericenin resmi harflerinden birisidir. İç ve Doğu Anadolu ağızlarında sıklıkla rastlanır. Örneğin: Xanım sözcüğünün okunuşu Ḥanım şeklindedir, ancak kelimenin içindeki h harfleri gırtlaktan ve hırıltılı olarak çıkartılır. Türkçedeki kullanımında çoğu zaman Arapçadaki Ha (ح) harfi ile olan farkı ortadan kalkmıştır (Ⱨ, Ḩ).

a/ä, o/ö, u/ü, í/i, ı/e.