Sahur dili

Sahur (Azerice: Saxur dili; Rusça: Цахурский) Kuzey Azerbaycan ve güneybatı Dağıstan'da ( Rusya) Sahurlar tarafından konuşulan bir dildir. Azerbaycan'da yaklaşık 13.000, Dağıstan'da yaklaşık 9.770 kişi tarafından konuşulmaktadır.[3] Sahur kelimesi, bu dili konuşanların çoğunlukta olduğu bir Dağıstan köyünün adından gelmektedir.

Sahur dili
цӀаӀхна миз, ts'əxna miz
Telaffuz Rusça telaffuz: /t͡sʼaˤχna miz/
Bölge Sahurlar
Konuşan sayısı [1]
22,300
Dil ailesi
Yazı sistemi Azerbaycan'da Latin alfabesi
Rusya'da Kiril alfabesi
Resmî durumu
Resmî dil  Dağıstan
Dil kodları
ISO 639-3 tkr
Glottolog tsak1249[2]

Sahur, Azerice ile en yakın temas halindeki topluluklarda tehlike altında olsa da, diğer topluluklarda kuvvetlidir, bu bölgelerde önem kazanmaktadır, okullarda Sahur öğrenmeye olan ilgi artmaktadır ve Sahur-öğrenme materyallerinin sayısındaki artış görülmektedir.[4] Sahur, UNESCO'nun Tehlike Altındaki Dünya Dilleri Atlası tarafından "kesinlikle tehlike altında" olarak sınıflandırılmaktadır.[5]

Sınıflandırma

Sahur, Kuzeydoğu Kafkas dil ailesinin Lezgice grubuna aittir. Sahurlar dillerini C'a'χna miz olarak adlandırmaktadır.

Tarihi

Sahur'un ilk yazılı belgeleri 1895 yılına dayanmaktadır ve Roderich von Erckert'e atfedilmektedir. Sahur dil bilgisinin ilk tanımı 1913'te Adolf Dirr tarafından yayınlandı.[4]

1930'larda, edebi bir Sahur formu geliştirildi. 1934'ten itibaren, dil Azerbaycan ve Dağıstan'daki ilkokullarda öğretildi. 1938'de Azerbaycan'da edebi Sahur'un kullanımı durduruldu, ancak 1989'da statüsüne yeniden kavuştu.[4]

Azerbaycan'da Sahur alfabesi Latin alfabesine dayanırken, Dağıstan'da Kiril alfabesi kullanılır . Geçmişte (11. yüzyılın başlarında) Arap alfabesiyle Sahur yazma girişimleri olmuştur.[6]

2008 yılında Arif Rüstemov Sahur dilinde ilk ve günümüze kadar tek uzun metrajlı film olan Kıble'ye Dönmek'i yönetti.[7]

Coğrafi dağılım

Sahur çoğunlukla Azerbaycan'ın Zakatala ve Kah rayonlarının kırsal kesimlerinde ve Dağıstan'ın Rutul rayonunun dağlık kısımlarında konuşulmaktadır . Azerbaycan'da 15.900 (1999 nüfus sayımı) ve Rusya'da 10.400 (2002 nüfus sayımı) Sahur yaşamaktadır. 1989'da,%93'ü Sahur'u ana dilleri olarak bildirdi.[4]

Resmi statü

Azerbaycan ve Rusya'da Sahur, Sahur nüfuslu bölgelerdeki ilkokullarda (1-4. Sınıflar) ders olarak öğretilmektedir. Sahur'da gazete ve radyo yayını da mevcuttur. Konuşulduğu Rusya'daki Dağıstan bölgesinin on iki resmi dilinden biridir. Ancak, dilin Azerbaycan'da resmi bir statüsü yoktur.[4]

İlişkili diller

Lezgice grubunun dilleri arasında Rutulca, Sahur'a en yakın dil gibi görünmektedir. Bu ikisinin dışında, Lezgice grubunda sekiz dil daha bulunmaktadır: Lezgice, Tabasaranca, Ağulca, Budukça, Kryts, Hınalık dili, Udince ve Arçice.

Fonoloji

Pek çok Kuzeydoğu Kafkas diline benzer şekilde, Sahur karmaşık fonolojisi ve çok sayıda sesli sesbirimleriyle bilinir (7 basit, 5 faringealleştirilmiş ve 3 umlatılmış sesli harf dahil). İlk derinlemesine fonolojik tanımı 1931'de Nikolai Trubetzkoy tarafından gerçekleştirildi.

Ünsüzler

Şulze'nin Sahur'un dil çalışmasına göre ünsüz harfler aşağıda gösterilmiştir. Formlar, köşeli parantez içine alınmadıkça fonemiktir, bu durumda fonem olduklarından şüphelenilir ancak şu anda bunun için yeterli kanıt bulunmamaktadır.[8] Harfler bazı asimetriler gösterir, ancak palatalize, labiyalize ve faringealize fonem serileri görülür.

Dudaksıl Dişsel Alveolar Damak Velar Uvular Gırtlak
düz dam. lab. düz dam. lab. düz lab. düz dam. lab. düz lab. far. düz lab. phar.
Burun m n [nʲ]
Patlayıcı /

Yarı kapantılı ünsüz

 sessiz p t [tʲ] tʷ ts [tsʲ] [tsʷ] tʃ tʃʷ k kʲ [kʷ] q qʷ qˤ
sıkışık pʼ tʼ [tʲʼ] [tʷʼ] tsʼ [tsʲʼ] [tsʷʼ] tʃʼ tʃʼʷ kʼ [kʲʼ] [kʷʼ] qʼ qʷʼ qˤʼ ʔ ʕʼ1
çift pː tː tsː [tʃːʼ] [tʃːʷ] kː [kːʲ] qː [qːʷ] [qːˤ]
sesli b d dʲ dz dʒ [dʒʷ] g gʲ gʷ ɢ [ɢʷ] ɢˤ
Friaktif sessiz f s [sʲ] ʃ [ʃʷ] x xʲ xʷ χ χʷ χˤ h [hʷ] hˤ
çift sː [sːʲ] ʃː [ʃːʷ] xː [xːʲ] [xːʷ] χː [χːʷ] [χːˤ]
sesli w1 z [zʲ] [zʷ] ɣ ʁ [ʁʷ] ʁˤ
Yaklaşık l lʲ r j
1  

Dil bilgisi

Sahur'un 18 dil bilgisi hali vardır ve sonek almıştır. Fiiller tekil ve çoğul formlara ve 7 gramer dilek kipine sahiptir. Zaman kipleri karmaşıktır. İlgili dillerin aksine, Sahur cümleleri duyuşsal kurgu ile oluşturulabilir.[6]

İsim durumu

Sahur, dil bilgisi ve yerel durumlar da dahil olmak üzere bir dizi isim durumu sergilemektedir. Ergatif ve genitif durumlar, aşağıda gösterildiği gibi, baş isim sınıfıyla uyum gösterir.[8]

Hal İşaretleyici
Yalın -∅
Ergatif -e (ː) 1 / - (V) n 2
Genitif - (V) na 3, - (V) n 4, - (V) ni 5
Datif -(Vs
  1. İnsan isimleri
  2. İnsan olmayan isimler
  3. Baş isim ABS, sınıflar I-III
  4. Baş isim ABS, sınıflar IV
  5. Baş isim OBL
Örnek çekimler
Hal Sg. Pl. Sg. Pl.
Yalın Balkan Balkanar Zer zerbə
Ergatif Balkanan Balkanāšše Zeran Zerbən
Genitif Balkanana Balkanāššina Zerana Zerbəna
Datif Balkanus Balkanāššis Zerus zerbəs
at inek

Lehçeler

Sahur dilinin iki ana lehçesi Sah ve Gelmets'tir.[4]

Ayrıca bakınız

Kaynakça
  1. "Tsakhur". Ethnologue (İngilizce). Erişim tarihi: 31 Temmuz 2018.
  2. Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, (Edl.) (2017). "Tsakhur". Glottolog 3.0. Jena, Germany: Max Planck Institute for the Science of Human History.
  3. Ethnologue entry for Tsakhur
  4. The Sociolinguistic Situation of the Tsakhur in Azerbaijan by John M. Clifton et al. SIL International, 2005
  5. UNESCO Interactive Atlas of the World’s Languages in Danger
  6. (Rusça) The Tsakhur language 26 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. The ETHEO Project. Last updated 11 October 2005. Retrieved 26 December 2006
  7. Shootings of Facing Back to the Qibla Finished. News Azerbaijan. 1 April 2009.
  8. Wolfgang Schulze, Tsakhur (Lincom Europa, München, 1997) 3-89586-150-2

Dış bağlantılar
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.