Rif Savaşı

İspanya Fez Antlaşması (30 Mart 1912) ve İspanyol-Fransız Antlaşması'yla (27 Kasım 1912) Fas'ın Melilla ve Septe kentleri çevresindeki dağlık bölgeleri elde etmişti. Elde ettiği İspanya-Fas Protektora'sında hakimiyetini pekiştirmek ve himaye ettiği bölgeyi büyütmek istedi. Alhucemas Körfezi'yle birbirinden ayrılan iki bölgenin ulaşım bağlantısı zayıftı. İspanyol vali General Dámaso Berenguer 1920'de doğudaki Cibela topraklarını ele geçirmeye çalışırken, Manuel Fernández Silvestre'ye, batıdaki Rif kabilesine ve bu kabilenin önderi Abdülkerim Hattabi'ye saldırma emrini verdi. Aralıklarla beş yıl süren çarpışmalarda İspanyollar ağır kayıplar verdi. 22 Temmuz 1921 ile 9 Ağustos 1921 arası Annual'da 25.700 kişilik İspanyol ordusu ile 4.000 kadar Rif gerillası çarpıştı.[3] Annual muharebesi sonunda İspanyol zayiatı 13.000 üzerindeydi (bunun 8.000'i ölü)[4] başka kaynaklara göre 20.000 zayiat vardı İspanyol tarafında. Ayrıca 20.000 tüfek, 400 Makineli tüfek ve 129 savaş topu Rif gerillalarının eline geçti.[4] Rif gerillaları tarafında ise bu muharebede 1,000 kadar ölü vardı. Annual muharebesi İspanya'da Annual felâketi olarak anılır. Annual muharebesinde Avrupalı sömürgeci bir devletin yenilgiye uğraması Afrika'daki diğer milletlere Avrupalı bir devletin yenilmez olmadığını gösterdi. Abdülkerim'in kuvvetleri, İspanyol ordusunu ağır bir bozguna uğratarak Melilla'ya çekilmek zorunda bıraktı. İspanyolların Melilla'da 14.000 askeri bulunuyordu.[5] Bundan sonra Rif kuvvetleri doğuya yönelerek 130 üzerinde askeri karakol ele geçirdi ve İspanyolların savaşın başından beri ele geçirdikleri toprakları geri aldı.[5] Abdülkerim İspanyol ordusunun en büyük üssü ve ayrıca Rif bölgesinde son kalesi olan Melilla'ya saldırmamaya karar verdi. Bunun nedeni Melilla'da diğer Avrupalı devletlerin vatandaşları bulunuyordu ve Abdülkerim onlara zarar gelirse diğer Avrupalı devletlerin kendi vatandaşlarını koruma amacıyla savaşa müdahil olmasından endişe ediyordu. Abdülkerim'in bu kararı savaşın Rif kuvvetlerinin aleyhine dönmesine neden oldu ve İspanyollar Rif bölgesine daha çok asker çıkarmaya devam ettiler. İleride Abdülkerim Melilla'ya saldırmamanın onun en büyük hatası olduğunu itiraf edecekti.[5] Abdülkerim karşısında oluşan sayısal ve teknolojik üstünlük giderek arttı. 1925'te İspanya'nın yanında savaşa 300.000 üzerinde askerle katılan Fransa'nın güneyden saldırıya geçmesi ve Alhucemas Körfezi'ne çıkan İspanyol kuvvetlerin kuzeyden yeni bir harekata başlaması karşısında, Abdülkerim teslim olmak zorunda kaldı.

Böylece 1926'da iki kent arasındaki bölge İspanyol denetimine girdi. Rif Savaşı'nda dikkat çeken İspanyol generallerinden biri de Francisco Franco idi. Savaşın İspanya'daki popüler olmaması ve savaşın ilk safhalarında İspanyol ordusunun Rif kuvvetlerine karşı aldığı aşağılayıcı mağlubiyetler, İspanya'daki hükümetin istikrarsızlaşmasına ve 1923'teki darbeye katkıda buldu.

İspanya kimyasal silah kullanımını yasaklayan Cenevre Protokolü'nü imzaladığı halde İspanyol ordusu açmaza düşünce Rif gerillalarının direnişini kırmak için kimyasal silah kullandı.[6][7] Bunların arasında Hardal gazı, fosgen, chloropicrin ve difosgen vardı. İspanya kimyasal silahları Almanya'dan temin etti. Alman kimyacı Hugo Stoltzenberg'in İspanya için kimyasal silah üretiminde büyük katkıları oldu ve sonradan İspanyol vatandaşlığına geçti.[7] Kimyasal silahlar uçaklarla gerillalar dışında siviller, pazarlar ve nehirler üzerine atıldı. Tarihçi Sebastian Balfour araştırmalarında İspanyol ordusunun stratejisini yoğun nüfuslu bölgeleri kimyasal silahlarla bombalamak olduğunu belirtti.[8] İki sene içinde İspanyollar tarafından 10.000 kutu içinde 500 ton üzerinde zehirli gaz atıldı.[9] Zehirli gaz kullanımı İspanya ve Fransa'nın savaşı kazanmasında önemli rol oynadı. İspanya Kimyasal silaha sahip olduğunu ve kullandığını uzun yıllar boyunca gizli tuttu. Kimyasal silahların zehirli etkileri bugün halen Rif bölgesinde hissedilebiliyor.[10]

18 Eylül 1921'de Fas'ın bağımsızlı için savaşan Rif Berberiler'i Rif bölgesininin İspanya'dan bağımsızlığını ilan etti. Abdülkerim Hattabi Rif bölgesinin Emiri oldu. 1 Şubat 1923'te resmi olarak Rif Cumhuriyeti (Tamazight: Tagduda n Arif, Arapça: ‏جمهورية الريف‎) teşkil edildi. Abdülkerim Hattabi Devlet başkanı („Ra'is ad-Dawla“) ve Hajj Hatmi Başbakan oldu. Başkenti Ajdir (Axdir) idi. Rif Savaşı sonunda İspanya ve Fransa'nın galip gelmesi ile 27 Mayıs 1926'da sona erdi.