Od Ana
Od Ana - Türk, Altay ve Tatar mitolojilerinde Ateş Tanrıçası. Değişik Türk dillerinde Vot (Vut, Uğot, Uvot) Ana olarak da bilinir. Moğollar Gal Eçe derler.
| Türk mitolojisi |
|---|
 |
|
İnanç sistemi |
|
Diğer dillerde
- Tuvaca: От Ава
- Özbekçe: O't Ona veya Otash Ona
- Tatarca: Ут Әни / Ана veya Ut Ana
- Kazakça: От Ана
- Çuvaşça: Вут Анне veya Вут Абай
- Başkurtça: Ут Апай
- Yakutça: Уот Ий̃э
- Türkmence: Ot Ene veya Ot Eje
- Uygurca: ئوت ئانا
- Osmanlıca: اود آتا
- Kırgızca: От Эне
- Altayca: От Эне
- Hakasça: От Ине veya От Иӌе
- Balkarca: От Ана
Macar kültüründeki Tűz Anya ve Moğol inancındaki Гал Ээж (Buryatça: Гал Эхэ, Oyratça: Һал Эк) adlı varlıklar ile büyük benzerlikler gösterir. Bu sözcükler birebir Ateş Anası anlamı taşır.
Özellikleri
Ocağı ve içindeki ateşi korur. Kırmızılar giymiş yaşlı bir kadındır. Ateşin yalımıyla dalgalanan kırmızı ipekten bir kaftanı vardır. Genç al bir kısrak üzerinde gezinir. Uzun kırmızı saçları vardır, saçları örülüdür ve ateşin yalımlarını simgeler. Kırık Baştu Kıs Ene, Odus Baştu Ot Ene olarak tanımlanır. Göğüsleri çok büyüktür. Ocak evin tam ortası ve kalbidir. Od Ana, genel olarak evlerdeki ve çadırlardaki ocakları ve ateşini korur. Her ocağa bir İye (koruyucu ruh) gönderir. Yedi oğlu vardır ve yedisi de Ateş Tanrısıdır. Yeryüzündeki ilk ocağı Ülgen’in kızları yakmıştır. Sonra da Od Ana’ya emanet etmiştir. Od Ana her bir ateşe ve ocağa birer tane İye (koruyucu ruh) gönderir. Dokuz ateş ırmağının kavşağında dokuz köşeli bakır bir evde yaşar. Evin, ülkenin koruyuculuğunu da simgeler. Kendi çocuğunu yediği söylenir. Bu durum ateşin alçalıp azalan yalımlı tabiatını çağrıştırır. Gök yerden ayrılırken yaratılmıştır. Moğollarda evliliği simgeler. Karaçaylarda Teb Ana biçimi kullanılmaktadır ve Tabıtı adlı İskit Ocak Tanrısı ile bağlantılıdır. Tatar mitolojisinde Od Ata, Od İyesi ve Od Ana bazen tek bir varlığa verilen çeşitli isimler olarak gözlenir. Fakat aralarındaki en önemli fark, Od İyesinin sadece belli bir ocağa veya ateşe bağlı olmasıdır. Od Ana ve Od Ata ise tüm ocakların ve ateşlerin sahibidir ve istediğinin yanına gidebilir. Od iyelerini bu ateşleri korumak üzere Od Ana ve Od Ata gönderir.
Diğer İsimleri
Türk, Altay, Moğol ve diğer Türk kökenli Orta Asya milletlerinde ve topluluklarında Ateş Tanrıçasına şu isimler de verilir:
- Sahal Hatun: Yeryüzünde yangınlara neden olur. Ateş Tanrısı Sahaday Han'ın karısıdır.
- Yalun Hanım: Başında kızıl renkli bir yazma (eşarp) ve sırtında al bir atkısı vardır.Yalın alev demektir.
- Kalaykan Hanım Ocak Tanrıçasıdır. Galaykan da denir. Ocağı ve ateşini korur.
- Sabaga Han Ateş Tanrıçasıdır. Ulakan (Ulukun)'a eşlik eder.
Etimoloji
(Od/Ot) kökünden türemiştir. Ateş demektir. Moğolcada Od sözcüğünün yıldız anlamına gelmesi ise dikkat çekicidir. Dagur dilinde Hod sözcüğü de yine yıldız demektir.
Kaynakça
- Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011 (OTRS: CC BY-SA 3.0)