Naukan Yupikleri

Naukan Yupikleri (kendilerince Нывуӄаӷмит Nıvuḳaġmit), Rusya'ya bağlı Çukotka Özerk Okrugunda Naukan (Посёлок Наукан) ile Dejnyov (Посёлок Дежнёв) adlı iki köyde yaşayan ve soyu tükenmek üzere olan Yupik kolundan bir Eskimo halkıdır.

Naukan Yupikleri
(Нывуӄаӷмит )
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Diller
Naukan Yupikçesi , Çukçice , Rusça
Din
Hristiyanlık (Ortodoks) , Şamanizm

    Çukotka Özerk Okrugunda Yupik Eskimo coğrafyası
    6 = Çukçi Rayonu (Чукотский район) ve Lavrentiya (Лаврентия; Eskimoca Ӄышы) kasabası. Rayonun kuzeydoğusundaki uzantı Naukan köyüdür
    4 = Provideniya Rayonu (Провиденский район) ve Provideniya (Провидения ) kasabası. Bu rayonun kıyılarında Sirenik Yupikleri ile Sibirya (Çaplino) Yupikleri bulunur

    Eskimo halkları içindeki yeri

    Tarih
    Çukotski ilçesinde kapatılıp ahalisi tehcir edilen köyler ve kökenleri

    Naukan Yupiklerinin bilinen tek yerleşimi koordinatları 66° 1′ 38″ N, 169° 42′ 8″ W olan Naukan (Rusça Наукан) köyüdür (Rusça посёлок) ve köyün adı Naukan Yupikçesinde нывукак ('çimenlik' ; Rusça дернистое) kelimesinden gelir. Naukan köyü 1958 yılında taşınana kadar Avrasya'nın en doğudaki yerleşimi idi. Naukan köyü yaklaşık olarak 14. yüzyılda kurulmuştur. 1958 yılında tahliyesinden önce yaklaşık 400 kişinin yaşadığı bir yerdi. ABD ile Sovyetler arasında olası bir savaş tehlikesine karşı stratejik konumda olduğu için 1954 yılında perde arkasında cereyan eden gelişmelere göre köyün taşınması kararlaştırılmış. Resmi olarak 20 Kasım 1958 tarihinde Çukçi rayonu Sovyeti tarafından köyün tahliyesine ve Naukan Yupiklerinin tehcirine karar verildi. Tehcir edilen Naukan aileleri, Çukotka Özerk Okrugunun değişik yörelerine, Uelen (Уэлен), Lavrentiya (Лаврентия), Lorino (Лорино) köy ve kasabalarına yerleştirildiler. Bugün, Novoye Çaplino (Новое Чаплино), Sireniki (Сиреники) ve Uelkal (Уэлькаль) yerleşimlerinde de Naukan Yupiği bulunmaktadır. Bu tahliye ve tehcir, Naukan Yupiklerinin kültürlerinin yok olması sürecini hızlandırmıştır.[1]

    Dil ve eğitim
    Ana madde: Naukan Yupikçesi

    Konuşanları 2005 rakamlarına göre 50 [2] kişiyi geçmez.

    Sosyal yaşam
    Ren geyiği kızağı, Arhangelsk, 1890-1900; Resimdekiler Yupik olmasa da, Çukçilerden öğrendikleri bu kızaklardan (Qamawk) Yupikler de kullanır

    Köy odası

    Eskimo köy odası (Naukan Yupikçesi Qaygi) : Sibirya'daki Eskimolar arasında yalnızca Naukan yupiklerinde görülür. Alaska'daki İnyupikler ile Yupiklerde de yaygın olan geleneksel yapı ve yapılanmadır. Yalnızca erkeklerce kullanılan, genelde yarı yarıya toprağa gömülü tek odalı geniş ve büyük evdir.

    Avcılık ve Toplayıcılık
    Mors (Somateria mollissima) ; Ayveq
    Erkek ve dişi Somateria mollissima, Amaghullek, Tegmiapik ; erkek: Qengallek

    Bütün Eskimo halkları gibi Naukan Yupikleri de avcı ve toplayıcıdır. Bu avcı ve toplayıcılığın izleri ay adlarında bariz biçimde görülür: Ocak ayı için Nayyughaghhsiq ('fokların beyaz görünümlü oldukları ay'), Haziran ayı için Kigyughvik (' Rumex cinsinden kuzukulağı toplama ayı') gibi. Deniz memelileri içinde mors (Ayveq), fok (Neghhsaq), kutup ayısı (Nanuq) avladıkları hayvanlar arasındadır. Çukçilerden öğrendikleri evcil ren geyiği (Quyngiq tekil Quyngit çoğul) ile yabani ren geyiği (Tuntu), hem av hem de kızak (Qamawk) hayvanı olarak kullanılır. Kutup tilkisi (Ulagaq) de kara avları arasında idealdir.

    Din

    Şamanizm

    Tunghaq kötü ruh, şeytan

    Giyim Kuşam

    Giyecek

    Parka (Atekuk), pantolon (Qulliik), başlık (Nasaghaq , Nasaq) ve ayakkabı olarak bot tipli (kamgek ikil kamget çoğul) ile uzun çizme (Ivghusiq) deniz ve kara memelileri ile kuş derilerinden yapılır. Qitaq ya da Sillaghaq adı verilen yağmurluklar kadınlarca kullanılır. El giyecekleri arasında eldiven (Ayggaq) ile kolçak (Ayepghhaataq) vardır.

    Mutfak

    Genelde avcılıkla beslenen bir uygarlikdir. Tarımın olmadığı bir yerdir. Tavşan keklik ceylan etleri yemektedirler.

    Dipnotlar
    1. Rusça Vikipedinin Наукан maddesi
    2. Steven A. Jacobson (2005), History of the Naukan Yupik Eskimo dictionary with implications for a future Siberian Yupik dictionary, Études/Inuit/Studies 29 (1–2):149-161

    Kaynakça

    Dış bağlantılar
    This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.