Mihrap (tablo)

Resim, duvarında çinili mihrap olan bir bina içini göstermektedir. Başı açık bir kadın Kur'an yazısı ile çevrelenmiş olan mihraba arkasını dönmüş olarak, büyük bir rahle üzerinde dimdik oturur vaziyette resmedilmiştir. Ayaklarının çevresinde de Kur'an ve Kur'an sayfaları bulunur. Resmin hemen önünde yer alan buhurdandan ortama mistik bir hava veren dumanlar yayılır. Mihrabın yanında ise dev bir mum yer alır[4].

Resimde yer alan çinili mihrap, İstanbul’da Çinili Köşk’te bulunan (env. no: 136), 1907 yılında Konya Karaman İbrahim Bey İmaretinden müzeye getirilen, renkli sır tekniğindeki mihraptır.[2] Resmin yapılış tarihi göz önüne alındığında Osman Hamdi'nin bu mihrabı İstanbul’a getirilişinden altı yıl önce görüp resmettiği anlaşılır.

Resimdeki kadının ressamın eşi Naile Hanım’ın gençlik hali olduğu iddia edilir[5]. Kimine göre ise ressam, evde çalışan bir Ermeni kızı model edinmiştir[6].

Resimdeki kadının pozu, Jean-Léon Gérôme'un Tanagra isimli heykelinin pozuna benzediğinden Osman Hamdi’nin Mihrab’ı yaparken Tanagra'dan esinlendiği düşünülür.[2]

Mihrap, yapılışından itibaren çok sayıda eleştiri ve saldırının hedefi olmuştur. Osman Hamdi Bey’in tüm resim kariyerinde en çok bu tablosunda toplumsal ahlak ve din açısından ‘dokunulmaz’ alanlara temas ettiği söylenmiştir.[2] Osman Hamdi’ye “oryantalist” denmesinde en önemli sebebin Mihrap adlı eseri olduğu düşünülür[6] çünkü eserde ayaklarının dibine dini içerikli kitapların düzensizce atılmış olduğu bir kadın tasvir edilmektedir. Kimi yorumlara göre tablo kadının statüsünün önemini vurgular, yere atılan dini içerikli kitaplar kadının özgürlüğünü engelleyen dinsel baskıları simgelemektedir[7] Resimdeki kadının göğüs dekoltesiyle birlikte başının açık, sırtının da Kâbe’ye dönük olması, karşı tavrı belirginleştirdiği yönünde yorumlanır.[2] Edhem Eldem'in yorumuna göre bu tablo Osman Hamdi'nin kadınlığı annelik olarak dinin, dogmanın üzerinde bir yere koyuşunu ifade eder.[2]

Çeşitli defalar el değiştiren tablo, müzayedeci Aret Portakal, Mesut Hakgülen, Çiğdem Simavi tarafından satın alındı.[8] Bilinen sahibi Demirbank'tır ancak arşivlerinde yer almasına rağmen banka tasfiye edildikten sonra koleksiyonda tablo ortaya çıkmamıştır ve nerede olduğu bilinmemektedir.[1]