Mezopotamya (thema)
Mezopotamya (Modern Yunanca: Μεσοποταμία) günümüzde doğu Türkiye'de yer alan Bizans İmparatorluğu theması (askeri-sivil vilayet). Mezopotamya bölgesi ya da daha eski Roma ve erken Bizans Mezopotamya eyaleti ile karıştırılmamalıdır.Thema, Arsanias Nehri (Günümüz Murat Nehri) ile Çemişgezek arasında yer alır.
| |||||||||||||||||||
Tarihi
Thema muhtemelen 899 ve 911 arasında, İmparator VI. Leon (h. 886-912), Harsianon'un önceki Stratigos'u Orestes'i vali atadığı zaman kurulmuştur.[1][2] Vilayetin büyük kısmı kabile şefi Manuil tarafından yönetilen Takis Ermeni Prensliği'nden oluşuyordu. Manuil ve dört oğlu, diğer themalarda unvanlar ve mülkler karşılığında topraklarını Bizans İmparatorluğu'na bırakmaya ikna edildiler. Ermeni nüfusunun olduğu bölgeler Erzincan (Haldia Theması'ndan) ve Kemah (Koloneia Theması'ndan) daha sonra yeni oluşan bu themaya katıldılar.[3][4]
İmparator VII. Konstantinos (h. 913-959) thema olmadan önce bu bölgeyi isimsiz bir kleisura (müstahkem bir sınır bölgesi) olarak zikretsede, bundan daha erken idari yapılanmanın delili mevcuttur.[4] "Mezopotamya'nın bir spatharios ve stratigos'u" mührü yaklaşık 810 tarihlidir, bu da muhtemelen orada kısa ömürlü bir themanın varlığını kanıtlamaktadır. Ermeni ismi Mousilikes taşıyan bir tourmarches'in mührü tereddütlü yaklaşık 870 yılına taşır.[5]
Bu nedenle Mezopotamya, 9. yüzyılın sonlarında Ermeni prensliği komşu bir themanın bir bölümü (tourma) olarak oluşturulmuş, prensinin bir Bizans unvanı almasına ve yönetmeye devam etmesinden önce, tam bir themaya genişletilmesi mümkündür. Bu aynı zamanda, 911 yılına kadar, imparatorluk hazinesinden değil, eyaletinin kommerkion gümrük gelirlerinden elde ettiği maaşı, vilayet stratigos'larının özel geleneğini açıklamaktadır.[4]
Themanın komutanları 10. yüzyıl boyunca atanmaya devam ederek, "Mezopotamya'nın doux" isimli yeni makam ile birlikte yaklaşok 975 yılında kuruldu. stratigos'ların aksine, doux, Bizans'ın doğu sınırının merkez kısmını kontrol eden bölgesel bir komutandı.[2][6] 11. yüzyılda, Mezopotamya'nın kaydedilmiş doux'larının çoğu Grigori Magistros ve oğlu da dahil olmak üzere Ermeniydi. 1071'de Malazgirt Meydan Muharebesi sonrasında, İmparator VII. Mihail (h. 1071-1078) Bizans otoritesini yeniden kurmaya çalıştı, ancak eyalet Selçuklu Türklerinin eline geçti.[2]
Kaynakça
- Özel
- McGeer, Nesbitt & Oikonomides 2001, s. 134.
- Kajdan 1991, s. 1348.
- Charanis 1963, s. 29.
- McGeer, Nesbitt & Oikonomides 2001, ss. 134–135.
- McGeer, Nesbitt & Oikonomides 2001, ss. 140–142.
- McGeer, Nesbitt & Oikonomides 2001, s. 135; Holmes 2005, ss. 322–330.
- Genel
- Charanis, Peter (1963). The Armenians in the Byzantine Empire (İngilizce). Lizbon, Portugal: Fundação Calouste Gulbenkian. 28 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2016.
- Holmes, Catherine (2005). Basil II and the Governance of Empire (976–1025) (İngilizce). Oxford, United Kingdom: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-927968-5. 24 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2016.
- Alexander Kazhdan, (Ed.) (1991). The Oxford Dictionary of Byzantium (İngilizce). Oxford ve New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-504652-8.
- McGeer, Eric; Nesbitt, John W.; Oikonomides, Nikolaos, (Edl.) (2001). Catalogue of Byzantine Seals at Dumbarton Oaks and in the Fogg Museum of Art, Volume 4: The East (İngilizce). Washington, District of Columbia: Dumbarton Oaks Research Library and Collection. ISBN 0-88402-282-X. 26 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2016.