Kaheti Krallığı

İlk Kaheti Krallığı 8. yy.'da Gürcistan'ın büyük bir bölümünü Arap kontrolünden özgürleştiren dağlık Tzanareti kabilelerinin başarılı isyanıyla kurulmuştu.

Krallığın yeniden kuruluşu 15. yüzyılın ortalarından itibaren iç savaşlar ile karmakarışık olan Gürcistan Krallığı'nın bölünüşünün ilk adımıydı. Bu Gürcistan Krallığı tahtını gasp eden VIII. Giorgi'nin kendisine muhalif vasalı Samtshe Prensi III. Kvarkvare tarafından 1465 yılında esir alınması ve VI. Bagrat lehine tahttan devrilmesinin ardından gerçekleşti. O sonra kendisini, Alazani ve Lori nehir vadileri arasında bulunan Gürcistan'ın en doğusundaki bölgesi, kendisinin eski soylu mülkü olan Kaheti'de bağımsız bir yönetici ilan etti ve 1476 yılında ölümüne kadar bir çeşit kral karşıtı olarak kaldı.[1] Bu zor dönemde tahta çıkmış olan bölünmüş Gürcistan'ın Kralı II. Konstantin ortaya çıkan yeni düzeni onaylamak zorundaydı. 1490 yılında kendisine Kartli Krallığı'nın kontrolünü bırakarak doğuda VIII. Giorgi'nin oğlu I. Aleksandre'yi Kaheti Kralı olarak, batıda 1491 yılında VI. Bagrat'ın oğlu II. Aleksandre'yi İmereti Kralı olarak tanıdı. Böylece Gürcistan Krallığı'nın üç ayrı krallığa bölünüşü tamamlandı.[1]

Komşu Kartli Krallığı'na sayısız akınlar düzenlemiş II. Giorgi'nin ölümünü takiben Kaheti Krallığı zayıfladı ve Kartli Krallığı tarafından ele geçirildi. Ancak onun oğlu Levan Kartlililer'e esir düşmesini önlemek için 9 yaşında Kaheti dağlarına kaçırıldı. Şah İsmail'in Kartli'ye sefer düzenlemesine takiben Levan'ı Kaheti dağlarında gizliyen asilzadeler bunu bir fırsat olarak gördü ve Levan'ı Kaheti Kralı ilan ettiler. 2 yıl süren bir savaşın ardından Kartli Kaheti'nin kontrolünden vazgeçti ve krallığın bağımsızlığını kabul etti.

Gremi'deki kraliyet kalesinin kalıntıları.

Diğer Gürcü devletlerinin aksine Kaheti bir süre için yabancı istilalarından ve kayda değer iç karışıklıklardan kurtulmuştu. Dahası Gürcistan'ın diğer bölgeleri üzerinde önemli Gilan-Şamahı-Astrahan "İpek Yolu" güzergahına komşu olmanın avantajına sahipti. Kaheti hükümeti krallığı Doğu Transkafkasya'nın ve İran'ın ekonomik hayatına yakın tutmaya çalışarak bu ticareti destekledi ve aktif olarak katıldı. Kaheti'nin geniş bayındır bereketli toprakları, Gremi, Zagemi, Kragaji ve Telavi ticaret kentlerindeki işlek Yahudi, Ermeni ve Pers kolonileriyle birlikte parçalanmış Gürcistan'ın diğer bölgelerinde görülmeyecek bir refaha neden oldu. Bu göreceli istikrar bir süre için monarşiyi güçlendirdi ve soylular arasındaki destekçilerini arttırdı.^:46–47

Doğu'nun büyük imparatorluklarının ortaya çıkması -Osmanlılar ve Safeviler- tehlikesi Kaheti Kralları'nı dikkatli uygulanmış bir denge politikası izlemeye yöneltti ve Moskova'nın dindaş yöneticileri ile Kuzey Kafkasya'daki Tarki şamhalları'na karşı ittifak oluşturmaya çalıştılar. 1555'te Amasya'da yapılan bir Osmanlı-Safevi barış antlaşması Kaheti'yi Safevi İran'ın etki alanı içerisinde bıraktı ancak yerel yöneticiler önemli ölçüde bağımsız ve Safevi derebeyleri ile iş birliği yapmakta istikrarlı kalmaya devam ettiler. Yine de 1589'da Kaheti Kralı II. Aleksandre resmi olarak müttefikliğini Çar I. Fyodor'a vadetti ancak ittifakın pratikte bir uygulaması olmadı. 1605'te Aleksandre'nin İran destekli bir darbede İslam'ı kabul etmiş kendi oğlu I. Konstantine tarafından öldürülmesi Kaheti'nin bahtını tersine çevirdi. Kaheti halkı bu cinayeti kabul etmeyi reddetti ve onu tahttan devirdi, 1605'te Safevi Şahı I. Abbas'ı isyancıların aday gösterdiği Konstantin'in yeğeni I. Teymuraz'ı yeni kral olarak isteksizce tanıması için zorladılar. Böylece I. Teymuraz'ın (1605-1648) Safevilerle çatışma halindeki uzun ve sıkıntılı saltanatı başlamış oldu.[2]^:50

1610 yıllarının ortalarında Şah I. Abbas Gürcistan'ı daha tamamiyle Safevi İmparatorluğu'na bağlamak için çabalarını yeniledi ve Kaheti'yi 1614,1615 ve 1616'da tekrarlanan işgallere maruz bıraktı. Bir dizi Gürcü ihtilallerinde ve İran misillemelerinde 60 ila 70 bin insan öldürüldü ve 100 binden fazla Kahetili köylü İran'a zorla sürgün edildi. Kahetinin nüfusu 3'te 2'ye düştü ; Gremi ve Zagemi gibi bir zamanların gelişen kentleri önemsiz köylere dönüştü ; tarım azaldı ve ticaret durma noktasına geldi.[2]^:50–51 1648'de yorulmak bilmeyen Teymuraz sonunda Kaheti'den devrilmişti. Safevi hükümeti Kaheti'nin kontrolünü sıkılaştırdı, yerli nüfusu göçebe Türk kabileleri ile yer değiştirme politikası uyguladı. Aynı zamanda Dağıstan dağlıları Kaheti sınır topraklarına saldırmaya ve kolonize etmeye başladılar.

1659'da Kahetililer genel ayaklanma başlattılar ve Safeviler'in on binlerce Türkmen'i Kaheti topraklarına yerleştirme planını bozdular. Yine de Kaheti, İran'ın politik kontrolü altında kalmaya devam etti; ayaklanmanın 3 aristokrat lideri kuşatıldı ve infaz edildiler. Birkaç yıl sonra V. Vahtang-Şah Navaz , bir Müslüman Gürcü Kartli kral/vali'si oğlu Arçil'i Kaheti kral/vali'si ilan etmek için şah'ın iznini elde etmeyi başardı. Bir süre için Doğu Gürcistan'ın iki krallığı Şah Navaz'ın ve oğlunun yönetimi altında fiilen birleşmiş oldu ve bunu göreceli bir barış dönemi izledi. Arçil, Telavi'yi kendi başkenti yaparak İran istilaları ile harap olmuş Gremi'de yeniden yapılanma programı başlattı. Ancak vadedilen mevkisi kısa süreliydi. Arçil'in Kaheti'de başa gelmesi iki Bagrationi branşı arasındaki rekabeti başlattı – Arçil'in mensup olduğu Muhrani ve tahttan devrilmiş I. Teymuraz'ın hanedanı olan Kaheti branşı. Bu ikinci branş en sonunda İslam'ı kabul etmeleri karşılığında kendilerini 1703'te yeniden hükümdar ilan ettiler bundan sonra Safevi derebeylerinin istekleri doğrultusunda yönettiler. Bu ufak bir fayda sağladı fakat krallık sürekli Dağıstan akınlarına uğramaya devam etti.

1724 yılından 1744'e kadar Kaheti peşpeşe Osmanlı ve Safevi işgallerine uğradı. Ancak Kaheti Prensi II. Teymuraz, Osmanlılara karşı mücadelede İran yöneticisi Nadir Şah'ı destekledi ve bu 1743'te Kaheti'nin İran sarayına ödediği ağır haraçın iptali ile sonuçlandı. 1744'te bağlılığının ödülü olarak Nadir, Kartli Krallığını II. Teymuraz'a ve Kaheti Krallığı'nı onun oğlu II. Erekle'ye verdi.[3] İki monarşi de 1745'te Hristiyan geleneklerine göre taç giydiler. Onlar Nadir'in suikastini takiben İran'da çıkan kaosu avantaj olarak kullanıp kendilerini fiilen bağımsız hükümdarlar ilan ettiler. Onların saltanatı ülkeyi dengede tutmaya yardım etti ; ekonomi canlanmaya başladı ve Dağıstan saldırıları azaldı ancak bertaraf edilmedi. Teymuraz, 8 Ocak 1762'de vefat ettiğinde Erekle onun yerine geçti böylece Doğu Gürcistan neredeyse üç yüzyıl içerisinde ilk defa tek bir devlet olarak Kartli-Kaheti Krallığı çatısı altında birleşti.[4]

Kaheti krallığının resmi dili hep Gürcüce olmuştur. Kaheti Krallığı Gürcülerin yanı sıra birkaç milleti de içinde barındırıyordu. Bu milletler arasında Çeçenler, Azeriler ve diğer Kuzey Kafkasya halkları sayılabilmektedir.

Kaheti Krallığı'nın hiçbir zaman tek bir resmi dini olmamıştır. Çünkü Kaheti Krallığı, Hristiyan Gürcüleri, Gürcü Yahudileri ve Müslüman olan Kuzey Kafkas Halklarını barındırıyordu. Hristiyanlık Gürcülere Bizans ve Ermeni din adamları ve etkileşimlerle yayılmıştı. Yahudilik ise ikiye ayrılıyordu; Dağ Yahudileri ve Gürcü Yahudileriydi. Gürcü Yahudileri Dünyanın en eski Yahudi Cemaatlerinden biriydi.