Kıbrıs Vakıflar İdaresi

Kıbrıs Vakıflar İdaresi, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nde vakıfları denetleme ve çalışmalarını tetkik ile yükümlü idare. Genel müdürlüğünü Prof. Dr. İbrahim Benter yapmaktadır.

Kıbrıs Vakıflar İdaresi Binası'nın ön cepheden görünüşü

Kuruluş tarihi resmî kaynaklarca Osmanlı İmparatorluğu'nca Kıbrıs'ın fethine tekabül eden 1571 olarak ifade edilir.[1] Adadaki vakıf hukukunun ve Kıbrıs Vakıflar İdaresinin başlangıç noktası, 15 Eylül 1570 tarihinde, Osmanlılarca yeni ele geçirilen Lefkoşa'da Ayasofya Katedrali'nin camiye çevrilmesinin ardından kılınan ilk cuma namazında Lala Mustafa Paşa tarafından adanın ilk vakfı olan Sultan Selim Vakfının kurulmasıdır. Osmanlı yönetiminin çoğunluğunda, adada yer alan çok sayıdaki vakıf yerli yönetim kurulları tarafından yönetildi, bunların denetimi ve kaydından o bölgenin kadısı sorumlu oldu. 1826'da Osmanlı İmparatorluğu'nda vakıf sisteminin yeniden düzenlenmesi çerçevesinde Evkaf-ı Hümayun Nezareti kuruldu. Adadaki vakıflar, merkezi idareyi temsilen Kıbrıs'ta tesis edilen Evkaf İdaresine bağlandı ve bu idarenin başına El-Hac Yusuf Efendi getirildi.[2]

1878'de adanın Britanya egemenliğine devrini düzenleyen Kıbrıs Sözleşmesi çerçevesinde adadaki Osmanlı dini kurumları ve vakıfların yapısı korunsa da idaresinde Britanya yönetimine söz hakkı verildi.[3] Bu bağlamda Vakıflar İdaresinin yönetiminde bir Osmanlı, bir de Britanya temsilcisi olması kararlaştırıldı; yönetim kurulu Osmanlı ve Britanya temsilcileri, müftü, Kıbrıs kadısı ve evkaf muhasebecisinden oluşacaktı. 1881'e dek Osmanlı yönetimi adaya vakıf temsilcisi atamadı, bu tarihte ise evkaf muhasebecisi Ahmet Hulusi Efendi temsilci olarak görevlendirildi. Bununla beraber daha sonra temsilci olarak başkalarının atanması sonucu Bâb-ı Âli'yle Britanya yönetimi arasında evkaf muhasebecisinin kim olacağına dair 20. yüzyıla dek süren bir anlaşmazlık yaşandı. 1914'te Kıbrıs'ın Britanya tarafından ilhakıyla beraber bu düzenleme ortadan kalktı, Vakıflar İdaresinin yönetimi Charles Sherwood ile daha önceleri idarede yer alıp adı yolsuzluğa karışmış, Britanya yönetiminin yönlendirmesindeki Musa İrfan Bey'e verildi.[4]

Britanya idaresinde vakıfların Kıbrıs'taki gücünü zayıflatan gelişmeler yaşandı. Yönetim kuruluna Britanya temsilcisi olarak atanan Seager'ın tavsiyesi adadaki tüm vakıf mallarına koloni yönetimi tarafından el konması yönündeyse de, bu gerçekleştirilmedi. Bununla beraber, vakıfların gücünü azaltan çeşitli yasal düzenlemeler yapıldı. 1926'de geçirilen bir yasayla vakıfların vergi alma hakkı ortadan kaldırıldı, koloni yönetiminin bütçesinden vakıflara belli bir ödenek konuldu. Vakıf mallarının idari makamlarca gasp edilmesine göz yumuldu. Britanya yönetimi bunun yanında Vakıflar İdaresini Musa İrfan Bey gibi kendisine sadık Müslüman liderler ortaya çıkarmak için bir araç olarak görmekteydi. Bu nedenle vakıflar meselesi Kıbrıs Türk kamuoyunda en çok tartışılan konular arasında yer aldı.[3]

Atatürk Devrimlerinin ardından adada oluşan seküler ve milliyetçi Türk elit kesim, koloni yönetiminin Evkaf aracılığıyla etki sahibi olmasına ve Kıbrıs Türk toplumsal hayatının merkezine Evkaf'ı yerleştirme çabasına karşı çıktı. Siyasetin gelenekçi kanadından gelen ve yıllarca Evkaf'ın idareciliğini yapan Sir Mehmet Münir'e 1948'de görevi bıraktırıldı. Özellikle 1950'lerden itibaren, Fazıl Küçük'ün toplumsal liderliğinde Vakıflar İdaresinin Kıbrıslı Türklere iade edilmesi için Britanya'ya baskılar yapıldı. Türkiye başbakanı Adnan Menderes'in de müdahalesiyle 1956'da Vakıflar İdaresi Kıbrıslı Türklere teslim edildi.[3]