I. Dünya Savaşı'nda Kürt isyanları

I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı İmparatorluğu'ndaki ilk Kürt isyanı imparatorluk savaşa girmeden önce başladı. Ağustos 1914'te Dersim valisinin yeğeni, Ferhatuşağı aşiretinin bir mensubu tarafından öldürüldü ve Osmanlı yönetiminin olaya verdiği tepkilere karşılık olarak Ferhatuşağı aşireti isyan etti. Daha sonra isyana Karaballı, Aşağı Abbas, Abbasuşağı ve Koçuşağı aşiretleri de katıldı. Ferhatuşağı aşiretinin liderinin öldürülmesi üzerine isyan son buldu.[3]

1915 yazında Botan'daki Kürt aşiretleri Osmanlı yönetimine karşı bir isyan başlattı.[2] İsyan, Osmanlı askerlerinin bölgeden tamamen çekilmesine sebep oldu ve isyancılar bölgeyi 1 yıl boyunca kontrolleri altında tuttular.[4]

1916'da, Dersim'de Ali Ağa önderliğindeki[5] Alevi[3] Kürtler isyan etti.[6] İsyanın sebebi Kürtlerin Ermeniler ile aynı kaderi yaşayacaklarından korkması ve Dersim'deki devlet kontrolünü ortadan kaldırma isteğiydi.[7] İsyan, savaştan sonra Dersim'deki Kürtlere bağımsızlık verileceğini bölgedeki aşiret liderlerine vadeden Rus elçileri tarafından cesaretlendirildi.[8]

İsyan Mart 1916'nın başlarında başladı.[8] Kürt isyancılar Mazgirt, Akpazar, Nazımiye ve Pertek yerleşim birimlerini ele geçirdiler ve yok ettiler[5] ve daha sonra Elâzığ'a doğru harekete geçtiler.[5][9] Kürtler ilerledikçe Osmanlı askerlerinin geride bıraktığı silahlara ve mühimmatlara el koydular.[10] Harput'taki Osmanlı devlet adamları, o dönemde Rus ordusu Erzurum ve Erzincan arasındaki bölgeyi işgal altında bulundurduğu için Kürtlerin isyanını büyük bir tehdit olarak gördüler.[11] Osmanlı ordusunun Harput'ta eş zamanlı bir Kürt-Rus ilerleyişine muhtemelen direnemeyecek olması gerçeği, bölgedeki Müslüman nüfusun o dönemde Doğu Anadolu'da sıklıkla rapor edilen Rus katliamlarından korkması ve dolayısıyla bölgeyi terk etmesiyle sonuçlandı.[11]

Kürt isyanına cevap olarak, 1 Nisan'da Osmanlı ordusu Dersim'i Kürt isyancılardan temizlemek için bir askeri harekât başlattı.[8] Harekâtta Osmanlı askerlerini Galatalı Şevket Bey komuta etti.[11] Harekâtın başladığı günden sonraki gün Kürt isyancılar Pertek'te başarısız bir karşı saldırı düzenledi.[8] Kürt isyancılar 13 Nisan'da Kayacı'da ve 16 Nisan'da Şimaligarbî'de mağlup edildi.[8] 16 Nisan'a kadar Kürt isyancıların kontrol ettiği bölge Nazımiye'ye kadar küçültüldü.[8] 18 Nisan'da Osmanlı askerleri bölgede 500 isyancıya karşı bir zafer kazandı.[8] Osmanlı askerleri ilerledikçe 22 Nisan'da Şeyhin'de, 23 Nisan'da Gökerik Tepesi'nde ve 28 Nisan'da Zelbaba Tepesi'nde Kürt isyancıları mağlup ettiler.[8]

2 Mayıs'ta, Kürt isyancılar teslim oldu.[8] Askeri harekât ağır kayıplar yaşamış olan Kürt isyancıların yenilgisiyle sonlandı. Durumun Osmanlı kontrolü altına gelmesi ile Müslüman siviller Harput'u terk etmeyi bıraktı.[11] İsyanın bastırılmasından sonra isyana katılan aşiretler Dersim'den tehcir edildi.[9]

1916'nın sonlarına doğru Osmanlı ordusu Ruslara karşı özellikle Bingöl'de önemli yenilgiler almaya başladı. Bu, Kürtlerin yeniden Osmanlı yönetimine karşı isyan etmesine sebep oldu. Dersim'de Osmanlı kafileleri Kürt isyancılar tarafından saldırılara uğradı ve esir alınmış Osmanlı askerleri katledildi. Eylül ve Ekim 1916 arasında Kiğı'daki Kürt isyanları Osmanlı ordusunun cephe hattını güvensiz ve düzensiz bir hâle getirdi.[12]

Ekim 1916'da diğer etkenlerle birlikte Kürt isyanları, Ahmet İzzet Furgaç'ı askerlerini cephe hattından çekmeye itti, ve daha sonra bu askerler bölgedeki Kürt isyanını bastırdı.[13]

1917 yazında Elazığ, Dersim ve Botan'da Kürt aşiretleri isyanlar başlattı, ancak bu isyanlar hızlıca bastırıldı.[2]

Ağustos 1917'nin başlarında Mardin, Diyarbakır[14] ve daha sonra Bitlis'te[2] Kürt isyanları gerçekleşti. Diğer isyanlar İtilaf Devletleri tarafından askeri bir destek almazken Ağustos 1917'deki isyanlar sınırlı derecede Rus askeri desteği aldılar.[2]